راز و رمز کلمات از زبان یک طراح جدول
طراح باسابقه جدول نشریات در گفت‌وگو با شهروند آنلاین از فن حل‌کردن جدول می‌گوید
به ناز مقدسی| «ویل شورتز» قدرتمندترین ویرایشگر جدول کلمات متقاطع جهان که بیش از 30 سال تجربه طراحی جدول‌های متقاطع نیویورک‌تایمز را دارد، معتقد است: «انسان‌ها تمایل طبیعی به پرکردن فضاهای خالی دارند.» واقعیت هم این است. همه ما در زندگی حداقل یک‌بار هم که شده خودمان را بین چهارخانه‌های سیاه و سفید جدول به چالش کشیده‌ایم و اگر به آخرین مرحله‌اش رسیده باشید، حس لذتبخش قدرت را تجربه کرده‌اید. اگر چه این روزها سرگرمی‌هایی مثل جدول هم از ترکش‌های تکنولوژی دور نمانده‌اند و به واسطه گسترش شبکه‌های وب و استفاده از گوشی‌های هوشمند حالا دیگر مثل سابق مشتری ندارند، اما مجلات جدول همچنان به عنوان مجلات سرگرمی منتشر می‌شوند. علیرضا سجادی‌فر یکی از طراحان جدول است و شاید هر کدام از ما یکی از جدول‌هایش را در روزنامه‌ها و نشریات مختلف حل کرده باشیم.
او که در حال نوشتن یک فرهنگ لغت جدولی است، با ما همراه شد تا از راز و رمزهای این سرگرمی سنتی و نوستالژی ما ایرانی‌ها بگوید.
آقای سجادی‌فر گفت‌وگو را با این سوال شروع کنیم که اساسا جدول‌های ۱۵× ۱۵ و مرسوم در نشریات ایرانی چطور متولد می‌شوند؟
جدول‌های نشریات ایرانی جدول ۱۵×۱۵ است و خودم استانداردی را برای تعداد خانه‌های سیاه در نظر گرفته‌ام و سعی می‌کنم تعداد خانه‌های سیاه بیشتر از 34 تا نباشد. معتقدم هر چه تعداد خانه‌های سیاه جدول کمتر باشد، نشان‌دهنده تبحر طراح آن است. علاوه بر این، در طراحی جدول سعی می‌کنم نقطه کور وجود نداشته باشد، چون در میان خواننده‌های روزنامه‌ها ممکن است کسانی باشند که اطلاعات عمومی‌شان کمتر باشد، به همین دلیل در طراحی جدول سعی می‌کنم خانه‌ها به همدیگر راه داشته باشند. نکته بعدی آن است که جدول باید دارای قرینه باشد، بدین معنا که اگر دو طرف یا بالا و پایین جدول را روی هم تا بزنیم بر همدیگر منطبق باشد، این کار سبب زیباتر شدن جدول می‌شود.
چه نوع جدولی حرفه‌ای و جذاب‌تر است؟
گاهی از طرف مخاطبان روزنامه‌ای که جدولش را طراحی می‌کنم، تماس‌هایی برقرار می‌شود و از من می‌خواهند کلماتی که دیگر منسوخ شده و کاربردی ندارند، استفاده نشود. برای مثال دبیر ادبیاتی از رشت تماس گرفته بود و به من گفت کلمه کیارا (به معنای غم و اندوه) دیگر کاربردی ندارد؛ اگر می‌شود از این کلمه استفاده نکنید. به نظرم انتقادش منطقی بود، اما همین کلمات منسوخ‌شده معمولا در جدول‌ها تکرار می‌شود. یا کلمه نیاسا به معنای دریاچه‌ای در آفریقا؛ این کلمه هم در بسیاری موارد در جدول‌ها تکرار می‌شود، ولی خودم تا الان فرصت نکرده‌ام جست‌وجویی کنم و ببینم اصلا این دریاچه در کجای آفریقا قرار دارد. با وجود این، خودم سعی می‌کنم شرح‌ها قابل فهم و به‌روز باشد. درکنار اینها، طراح باید همان‌قدر که به فکر خودش است به فکر مخاطب هم باشد، یعنی کلماتی را در جدول استفاده کند که به صورت صحیح نگارش شود.
اول سوالات را طرح می‌کنید یا جواب‌ها را؟
ابتدا جدول را طراحی می‌کنم، سپس سوالات را می‌نویسم، یعنی اول کلمه را در جدول می‌گنجانم بعد توضیح را می‌نویسم. در طراحی همچنین ابتدا کلماتی را که طو‌لانی است، طرح می‌کنم و این کلمات را معمولا در ستون‌های اطراف جدول یا ستون‌های کناری می‌گنجانم.
تا به حال چند جدول طراحی کرده‌اید؟
من 22 سال سابقه کار مطبوعاتی دارم. طی این مدت با روزنامه‌هایی که کار کرده‌ام، تقریبا 12 هزار جدول طراحی کرده‌ام.
سخت‌ترین سوالی را که برای جدول‌ها طراحی کرده‌اید به خاطر دارید؟
سخت‌ترین سوالی را که در روزنامه‌ها طراحی کرده‌ام، کلمه پونتا آرناس بود. پونتا آرناس از شهرهای شیلی و جنوبی‌ترین شهر دنیاست. همان‌طور که بیان شد، معتقدم طراح جدول باید سواد متوسط جامعه را در نظر بگیرد و از به کار بردن واژگان دور از ذهن بپرهیزد، مگر اینکه چاره‌ای نداشته باشد. درخصوص کلمه پونتا آرناس من در تنگنا قرار گرفته بودم؛ هم می‌خواستم این کلمه را مثلا در ستون عمودی جدول بگنجانم و هم می‌خواستم سوالات ستون‌های افقی (مرتبط) را طوری طراحی کنم که مخاطب عام هم بتواند به جواب سوال (پونتا آرناس) برسد. این موضوع تا مدت‌ها ذهنم را درگیر کرده بود تا اینکه شرایطی پیش آمد و توانستم این کلمه را در ستون یک عمودی بگنجانم و با طراحی سوالات مناسب و ساده قطعا مخاطب جدول توانست به پونتا آرناس برسد.
یک طراح جدول باید فن طراحی را بلد باشد یا دایره لغات و اطلاعات عمومی مهم‌تر است؟
فن طراحی یا داشتن دایره لغات لازم و ملزوم یکدیگرند. من اگر اطلاعات کافی در طراحی جدول نداشته باشم، در طراحی شکل جدول چاره را در زیاد کردن خانه‌های سیاه جدول می‌بینم، ولی اگر دایره لغات قوی داشته باشم، شکل و نوع طراحی جدول هم برای من اهمیت پیدا می‌کند. بنابراین، در طراحی جدول سعی می‌کنم از واژه‌هایی که قریب به ذهن نیستند یا دشوارند، کمتر استفاده کنم، زیرا به کار بردن حروف سخت باعث می‌شود دست من در استفاده از کلمات و طراحی مناسب بسته و دامنه لغات محدودتر شود. همچنین امکان دارد هنگام طراحی به بن‌بست برسم و از کلماتی به هم ریخته، مثل به هم ریخته «پایتخت» که مثلا می‌شود «ت اپ ی ت خ» استفاده کنم که اصلا خوشایند من نیست. بنابراین همان‌قدر که شکل جدول برای من اهمیت دارد به همان اندازه هم به متن جدول اهمیت می‌دهم.
چند سئوال سخت:
از پیامبران بنی‌اسراییل هم‌عصر کورش؟
هدیه ناچیز و کم‌ارزش؟
اولین رئیس پلیس تهران پس از انقلاب مشروطه؟
آدم بی‌فکر و بی‌خیال؟
پرنده‌ای با پاهای پره‌دار؟
لوله فلزی در دستگاه کاربوراتور که سوخت از آن رد می‌شود؟
از بزرگ‌ترین دروازه‌بانان تاریخ فوتبال دنیا؟
دبیرکل سازمان ملل در دوران جنگ تحمیلی؟
از اماکن تاریخی تبریز؟
پاسخ‌ها: اشعیا، یتیم شادکنک، یفرم خان، یخلا، سارسل، دینوزوف، ژیگلور، دکوییار، خانه مشروطیت
آقای سجادی‌فر، مجلات جدول از دهه‌های گذشته خیلی روی بورس بودند و الان هم هنوز یک تعدادی چاپ می‌شوند. با توجه به تغییرات تکنولوژی و فرهنگ اجتماعی، هنوز هم مجلات جدول پرفروش هستند یا نه؟
با توجه به اینکه سال‌هاست در انتشارات کار می‌کنم، به این نتیجه رسیده‌ام که برخی دلایل استقبال نکردن از مجلات یا کتاب‌های مکتوب را قیمت بالای آن می‌دانند و در مقابل ذوق و شوقی به خواندن کتاب‌ها یا نشریات الکترونیک در گوشی نیز ندارند؛ چرا که دلیل آن را کسل‌کننده و زمان‌بر بودن آن می‌دانند و برخی نیز فضای مجازی را به هر نوع مطالعه‌ای ترجیح می‌دهند، چراکه به عقیده آنها هم سرگرم‌کننده است، هم اطلاعات را به سرعت و با کمترین زمان ممکن کسب یا منتقل می‌کنند. اما درخصوص مجلات جدول به نظر شکل الکترونیکی این کار خیلی بین مردم جا نیفتاده است. برای مثال من گاهی به دوستان پیشنهاد می‌کنم در اوقات بیکاری می‌توانید با رجوع به سایت جدول‌یاب انواع و اقسام جدول (شرح در متن، سودوکو و کلمات متقاطع) را به صورت آنلاین حل کنید و از این کار لذت ببرید که معمولا به بهانه‌هایی مثل نت ندارم یا وقتش نیست از این کار طفره می‌روند، ولی در محاورات معمولا می‌شنوم که می‌گویند مجلات جدولی تاریخ گذشته را می‌خریم. شاید به صورت قطعی نتوانم نظر بدهم که آیا دنیای مجازی جای حقیقی را گرفته است یا نه، ولی خودم ترجیح می‌دهم برای اینکه کار و سطح خودم را بسنجم، هر هفته (حداقل دوبار) پی‌دی‌اف جدول سه روزنامه را دانلود و حل کنم تا هم با کلمات جدیدتری آشنا شوم، هم جایگاهی برای خودم در میان طراحان جدول ترسیم کنم.
با توجه به تجربه و مخاطبان‌تان، طرفدارهای جدول بیشتر چه قشری هستند؟
نسل امروز از بس که امکانات و سرگرمی‌های اینترنتی فراوان دارند کمتر به سمت حل جدول یا تحقیق و سرگرمی می‌روند. یعنی به نظر من افراد میانسال به بالا بیشتر به حل جدول اهمیت می‌دهند.
قیمت طراحی یک جدول الان چقدر است؟ چقدر نسبت به قدیم رشد کرده؟
قیمت طرح جدول برای روزنامه‌ها معمولا 20 هزار تومان است که به نسبت گذشته رشد داشته، اما کافی نیست.
خودتان جدول حل می‌کنید؟
حداقل هفته‌ای 10 تا جدول حل می‌کنم. علاقه‌ام به جدول از زمان نوجوانی است. من در دهه 60 زمانی که دانش‌آموز اول دبیرستان بودم هر روز روزنامه کیهان و اطلاعات را می‌خریدم و سعی می‌کردم جدول روزنامه را حل کنم. آن زمان شاید به سختی 20 تا 30 درصد جدول را حل می‌کردم ولی وقتی که در روز بعد حل جدول روزنامه چاپ می‌شد، تمام کلماتی را که نتوانسته بودم از عهده حل آنها برآیم مثل یک دانش‌آموز و یک واحد درسی در دفتر یادداشت و حفظ می‌کردم به همین دلیل به قول بچه‌هام زندگی من شده است جدول.
الان که همه جواب‌ها در گوگل پیدا می‌شود طراحی سوال برای جدول سخت‌تر نشده؟
هدفم از طراحی جدول این است که به معلومات و اطلاعات عمومی مردم چیزی اضافه کنم. طی سال‌هایی که جدول طراحی می‌کردم، همیشه یک حسی می‌گفت با این همه مشغله کاری چرا بنشینم و جدول طراحی کنم. من هم بروم سراغ نرم‌افزارهای طراحی جدول. اما از طرف دیگر حس دیگری به من می‌گفت که من بنده خدا هستم. من هم سعی کنم چیزی را خلق کنم. بالطبع این کار (طراحی جدول) هم نوعی احیای علم برای خودم است و هم خدا را شکر می‌کنم که با این توانایی می‌توانم بر معلومات عمومی دیگران اضافه می‌کنم. کما اینکه در زندگی روزمره هم معمولا با طرح سوالاتی از دوستان می‌خواهم که جوابگوی آن سوالات باشند و اگر از عهده جواب برنیامدند، خودم درخصوص سوالم یک جواب تشریحی کامل به آنها ارایه می‌کنم. به همین دلیل از اینکه می‌توانم باعث شوم کسی مجبور به جست‌وجو در گوگل بشود، خوشحال می‌شوم.
تا به حال سوالی طراحی کرده‌اید که جوابش در گوگل پیدا نشود؟
بله، مواردی پیش آمده که درخصوص برخی کلمات گوگل مفصل توضیح داده، در صورتی که می‌شود خیلی خلاصه و قابل فهم همان کلمه را به مخاطب توضیح داد. مثل کلمه «ابراء» که به معنای چشم‌پوشی اختیاری طلبکار از طلبش است که در گوگل این توضیح آمده است: ابراء قاطع است یعنی طلبکار نمی‌تواند به دلیلی از قبیل غبن ، تدلیس ، اشتباه و … آن را فسخ کند. حتی طلبکار نمی‌تواند در ابراء شرط خیار نماید یعنی شرط کند که اگر خواست، ظرف مهلت معینی مانند 3 ماه ، ابراء را فسخ کند. البته توضیح جامع و کاملی است که خواننده عامی‌ای مثل من شاید هیچ وقت متوجه موضوع نشود.
اصلا گوگل روی کار طراح جدول تاثیر می‌گذارد؟
گوگل روی کار طراح جدول تأثیر مثبتی دارد. در هر حال ذهن انسان هم گنجایشی دارد. ممکن است کلمه معنی‌داری در ذهنم باشد و جواب آن کلمه را ندانم. بنابراین، مجبورم به گوگل مراجعه کنم.
تا به حال جدول اشتباهی طراحی کرده‌اید؟
میانگین چیزی حدود 12 هزار جدول طراحی کرده‌ام. در یکی از سال‌های اولی که طراح جدول شده بودم، در جای‌گذاری کلمه‌ای پنج حرفی که دو حرف آخرش «بل» بود، مثل «دسیبل» به بن‌بست رسیده بودم. دخترم هم نزدیک من بود. در اوج ناامیدی از دخترم- که چهار سالش بود- پرسیدم دخترم! یه کلمه پنج حرفی بگو که دو حرف آخرش «بل» باشد. او هم بی‌هیچ مکثی گفت بابا، «ال و بل.» فورا آن کلمه را در جدول گنجاندم و در جواب نوشتم: چنین و چنان به ترکی. الان که دخترم 20 ساله است، از آن تاریخ تا الان دیگر هیچ وقت این کلمه را از زبانش نشنیده‌ام.
آقای سجادی‌فر برای آخرین کلام، شما که استاد جدول‌ها هستید چند سوال سخت برای ما و خوانندگان‌مان، طراحی کنید.
از پیامبران بنی‌اسراییل هم‌عصر کورش؟
هدیه ناچیز و کم‌ارزش؟
اولین رئیس پلیس تهران پس از انقلاب مشروطه؟
آدم بی‌فکر و بی‌خیال؟
پرنده‌ای با پاهای پره‌دار؟
لوله فلزی در دستگاه کاربوراتور که سوخت از آن رد می‌شود؟
از بزرگ‌ترین دروازه‌بانان تاریخ فوتبال دنیا؟
دبیرکل سازمان ملل در دوران جنگ تحمیلی؟
از اماکن تاریخی تبریز؟
پاسخ‌ها: اشعیا، یتیم شادکنک، یفرم خان، یخلا، سارسل، دینوزوف، ژیگلور، دکوییار، خانه مشروطیت