از امروز قرار است برخی از کارخانه‌ها به جای قیمت مصرف‌کننده، قیمت تولیدکننده را روی کالاهای تولیدی خود درج کنند.
در مرحله اول چهار قلم کالای مصرفی شامل آب معدنی، نوشابه گازدار، آبمیوه و ماءالشعیر و چهار قلم کالای سرمایه‌ای شامل غذاساز، نوشیدنی‌ساز، چرخ گوشت و ماکروویو اجباری شد و در نامه‌ای که روز پنجشنبه سازمان حمایت به اتاق اصناف زده، پودر لباسشویی، دستمال کاغذی، پوشک بچه، یخچال فریزر، تلویزیون و ماشین لباسشویی هم به این فهرست اضافه شده است.
گفته می‌شود تا پایان سال قرار است همه کالاها با درج قیمت تولیدکننده عرضه شود. با این حال، از همان ابتدایی که موضوع درج قیمت تولیدکننده روی کالاها مطرح شد، سوالاتی برای مردم ایجاد شد، به طور مثال محاسبه قیمت مصرف‌کننده چگونه خواهد بود؟ اعلام قیمت تولیدکننده چه فایده‌ای برای مصرف‌کننده دارد؟ و … . در این گزارش قصد داریم به 6 سوال شما درباره این طرح و ایرادهایی که به آن گرفته شده، بپردازیم.
اصلا درج قیمت تمام‌شده چه ضرورتی دارد؟
موضوع اعلام قیمت تمام‌شده به مشتری در کشور، موضوع جدیدی نیست؛ تقریبا یک دهه است که این موضوع و ضرورت آن مطرح شده است، اما هر بار به تعویق افتاده و به دلایلی که رسانه‌ای نشده هر یک از وزیران اجرایی، آن را به وزیر بعدی محول کرده است. در واقع وزارت صمت و وزارت سابق بازرگانی از زمان ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد تاکنون این طرح را اجرا نکرده‌اند.
اما درباره چرایی درج قیمت تولیدکننده روی کالاها سیدرضا فاطمی امین، وزیر صمت در یک برنامه تلویزیونی با اشاره به جلسه ستاد تنظیم بازار درباره درج قیمت تولیدکننده روی محصولات گفت: «در برخی محصولات شاهد هستیم که قیمت مصرف‌کننده درج‌شده روی کالا ۳۰ تا ۴۰درصد بیش از قیمت تولیدکننده است و به عبارتی در نظام توزیع افزایش غیرمعمول قیمت‌ها را شاهد بوده‌ایم، بنابراین برای رفع این مسأله در تلاش هستیم از هفته جاری به جای درج قیمت مصرف‌کننده، قیمت تولیدکننده روی ۱۵ کالا درج شود.»
آیا با اجرای این طرح، تخفیف‌های دروغین حذف می‌شود؟
بارزترین دلیلی که مقامات بازرگانی داخلی کشور را بر آن داشته تا قیمت تمام‌شده کالاها را به اطلاع مشتریان برسانند، به دادن تخفیف‌های نجومی مربوط می‌شود. این مقامات می‌گویند اگر فروشنده‌ای برای فروش یک کالای تولید داخل تا حدود ۵۰درصد تخفیف می‌دهد به معنای آن است که قیمت فروش حتی از دوبرابر قیمت تولید نیز بیشتر بوده که پس از کسر نصف قیمت، هم هزینه‌های تولید و سود تولیدکننده و هم حاشیه اندک سود برای فروشنده را تامین کرده است.
این قرینه مهم باعث شد تا مقامات بازرگانی برای جلوگیری از گران‌فروشی و در نظر گرفتن حاشیه‌های ضخیم سود فروشنده، راهکار درج قیمت تولیدکننده به جای قیمت مصرف‌کننده را تدبیر کنند تا مشتریان متوجه قیمت واقعی محصول شوند و گول تخفیف‌های دروغین را نخورند.
عباس تابش، رئیس سازمان حمایت از مصرف‌کننده و تولیدکنندگان هم چند روز پیش در یک برنامه تلویزیونی درباره درج قیمت تولیدکننده به جای قیمت مصرف‌کننده روی کالاها اظهار کرد: «یکی از مشکلاتی که به تازگی با آن مواجه بودیم ارایه تخفیف‌های اغواکننده بود و فاکتور مستندی هم در دسترس نبود که مشخص شود بر چه اساس این تخفیف ارایه می‌شود، اما با این طرح، دیگر تخفیف‌های دروغین وجود ندارد، چون تولیدکننده، قیمت تمام‌شده را که به منزله فاکتور است روی محصولات درج کرده است.»
ممکن است تولیدکننده، قیمت تمام‌شده را هم بیشتر از قیمت واقعی تولید برای فروشگاه‌های بزرگ درج کند؟
خب همان طور که می‌دانید یکی از دلایلی که برخی فروشگاه‌های زنجیره‌ای اقدام به دادن تخفیف‌های نجومی می‌کردند درج قیمتی بیش از قیمت واقعی محصول برای فروشگاه‌های زنجیره‌ای بود و برخی این احتمال را داده‌اند که تولیدکنندگان برای فروشگاه‌های بزرگ باز هم اقدام به درج قیمت بالاتر از قیمت واقعی داشته باشند. محمدصادق مفتح، قائم‌مقام وزیر صمت در امور بازرگانی در این‌باره گفته: «مبنای محاسبه مالیات واحد تولیدی، قیمت کالا در کارخانه است. اگر تولیدکننده به هر دلیلی قیمت محصول نهایی خود را افزایش دهد، ملزم است که براساس همان عدد، پرداخت مالیات داشته باشد. از این‌رو تولیدکنندگان برای اینکه مالیات بیشتری پرداخت نکنند از درج قیمت غیرواقعی امتناع می‌کنند، بنابراین قیمت نهایی، قیمت واقعی کالا خواهد بود. بدین جهت در این بخش سیستم خودکنترلی داریم.» در ضمن طبق دستورالعمل اتاق اصناف هرگونه تخفیف بیش از 3درصد تولیدکننده به فروشنده‌ها، باید از قیمت تولید کسر و روی کالا درج شود.
چطور با درج قیمت تمام‌شده، قیمت‌ها کاهش پیدا می‌کند؟
از آنجایی که کالاها در شهرهای مختلف تولید می‌شود، یک کارخانه به شهر عرضه‌کننده نزدیک و به شهر دیگر بسیار دورتر است، تاکنون تولیدکننده باید با یک قیمت واحد، کالای خود را در شهرهای مختلف عرضه می‌کرد، بنابراین تولیدکننده از آنجا که نمی‌داند محصول تولیدش در کدام شهر توزیع می‌شود، ناچار است طولانی‌ترین مسیر و بیشترین هزینه را در نظر بگیرد تا کالا به دست مصرف‌کننده برسد. در حقیقت مصرف‌کننده مجبور بود بیشترین هزینه حمل را در همه شهرها پرداخت کند، حال اگر ما قیمت تولیدکننده (قیمت کالا در کارخانه) را مبنا قرار دهیم، در این صورت کالایی که در تهران فروخته می‌شود، با درصدی مشخص افزایش پیدا می‌کند و در شهرهای دورتر با قیمت بالاتر عرضه می‌شود. به این شکل کشف قیمت آسان‌تر است و دیگر تولیدکننده مجبور نیست بر قیمت نهایی کالای خود بیفزاید. بدین جهت اگر قیمت تولیدکننده به جای مصرف‌کننده روی کالا درج شود، قیمت کالاها شفاف‌تر می‌شود و خریداران هم اطمینان پیدا می‌کنند که کالا را با قیمت واقعی می‌خرند.
قیمت مصرف‌کننده را چطور باید محاسبه کنیم؟
قبل از اینکه بخواهید قیمت کالایی را پرداخت کنید باید بدانید میزان سود بعد از درِ کارخانه درباره کالاها متفاوت است. به گفته محسن حسینلویی، مدیرکل نظارت بر خدمات عمومی و شبکه‌های توزیعی و اقتصادی سازمان حمایت، میزان سود توزیع کنندگان سراسری 10درصد و خرده‌فروشی‌ها از 10 تا 15درصد براساس کالاهای مختلف متغیر است. با این حال حسینلویی با بیان اینکه اگر مردم می‌خواهند روی قیمت تولیدکننده محاسبه‌ای داشته باشند، می‌توانند ۲۲ تا ۲۵درصد به آن اضافه کنند و این به منزله آن است که حدود یک‌چهارم تا یک‌پنجم، به قیمت تولیدکننده اضافه خواهد شد، به ایرنا اظهار کرده: «از این هفته در سطح فروشگاه‌ها، شاهد درج قیمت تولیدکننده خواهیم بود و فروشگاه‌ها موظف هستند با سودهای اعلام‌شده قیمت مصرف‌کننده را تعیین کنند، از این‌رو اگر قیمت مصرف‌کننده کالایی بالاتر از قیمتی که فروشگاه اعلام می‌کند، باشد آن کالا با همان سود منطقی و مصوب‌شده از سوی فروشگاه‌های زنجیره‌ای باید فروخته شود؛ بر این اساس مبنای قیمت بارکد فروشگاه‌هاست.»
اگر کالایی گران باشد، مصرف‌کننده چه کاری باید انجام دهد؟
از قدیم گفتند جریمه گران‌فروش، نخریدن است. خریدار با قیاس قیمت تولید و فروش به این نتیجه می‌رسد که آیا کالا گران است یا خیر. با این اتفاق دیگر نیازی به بازرس و تعزیرات و… نیست، چراکه همه مردم خودشان درباره خرید یک کالا تصمیم می‌گیرند. خریدار اگر احساس کرد کالا گران است تحت هیچ شرایطی آن را خریداری نمی‌کند. همین امر باعث می‌شود که فروشنده به خاطر گران‌فروشی (با خریدنکردن مردم) از سوی مردم جریمه شود. من بسیار به این طرح خوشبین هستم.
ایرادهایی که بر این طرح وارد است
هرچند هنوز این طرح در جامعه اجرا نشده و ممکن است هنگام اجرا با مشکلات بیشتری همراه باشد، اما برخی از این طرح ایراداتی گرفته‌اند که تعدادی از آنها را در ادامه می‌خوانید.
1- نوسان نرخ تمام‌شده: تورم لحظه‌به‌لحظه و نوسان‌های قیمت ارز که بر بازار مواد اولیه تاثیر می‌گذارد باعث می‌شود قیمت‌های هر دوره از تولید یک کالا با قیمت دوره قبل تفاوت داشته باشد. در این صورت مشتری با کالاهایی که در دوره‌های مختلف زمانی تولید شده‌اند و قیمت‌های متفاوتی دارند، مواجه می‌شود و این ابهام مهم وجود دارد که نوسان قیمت تولید چگونه برای مشتریان قابل توجیه و قابل باور است؟
2- پیچیده‌بودن محاسبه قیمت مصرف‌کننده: آیا همه مشتریان حوصله انجام این محاسبه و بازخواست فروشنده درباره قیمت فروش را دارند؟ علاوه بر این در مواردی که فروشنده انحصاری است -مانند برخی فروشگاه‌ها و مغازه‌های روستایی یا مغازه‌های شهرهای کوچک- آیا برای مشتری امکان تطبیق قیمت با دیگر فروشگاه‌ها و انتخاب قیمت منصفانه‌تر وجود دارد؟ روشن است که در این‌گونه موارد یا امکان ارزیابی و تطبیق قیمت وجود ندارد یا فروشگاه دیگر آنقدر دور از دسترس است که هزینه‌های تردد و رسیدن به مغازه بعدی و آوردن کالا، باعث می‌شود تا مشتری قیمت بیشتر را برای کالای نزدیک و در دسترس بپذیرد.