عمان برای سیستان، خلیج‌ فارس برای خراسان/ آیا انتقال آب دریای عمان به مشهد کنار گذاشته شده است؟

 طبق براوردها، ایران در دهه های آینده با بحران جدی آب مواجه خواهد شد. این را چند دهه است که از زبان مسئولان کشور می‌شنویم اما وقتی به عملکرد و برنامه‌های اجرا شده مانند حفر چاه در دشت‌های ممنوعه، صدور مجوز استقرار برای صنایع آب بر در دشت‌های ممنوعه، بی‌توجهی به مدیریت مصرف آب در حوزه کشاورزی و تفکیک نشدن آب شرب از بهداشت نگاه می‌کنیم نتیجه‌اش می‌شود وجود بیش از 8 هزار حلقه چاه در دشت ممنوعه مشهد در حالی‌که این دشت از سال 1345 ممنوعه اعلام ‌شده و در آن زمان تنها هزار حلقه چاه در این دشت بوده ‌است.

به گزارش روزنامه خراسان ،برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی به حدی رسیده  است که امروز کسری 1.2 میلیارد مکعبی آب مخازن زیرزمینی دشت مشهد نتیجه‌اش افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی، شور شدن آب‌ها، نشست زمین و تهدید سازه ها و مناطق مسکونی به خصوص در غرب دشت مشهد است، اما بحران به این جا ختم نمی‌شود؛ خشکسالی یک دهه اخیر برداشت آب از منابع زیرزمینی را تشدید کرده و امروز خشک شدن رودخانه‌ها، چشمه‌ها و سدها به دلیل کاهش شدید بارندگی‌ها ضرباهنگ خنجرها بر تن زخمی دشت‌های خشکیده استان برای رفع تشنگی اهالی این پهنه جغرافیایی را شدت بخشیده است. حدود دو دهه است که تأمین آب مشهد از فرا حوضه مطرح می‌شود.

 انتقال آب خلیج‌فارس به مشهد

 ایده انتقال آب از خلیج‌فارس با هدف تأمین آب مورد نیاز صنایع استان‌های کرمان و سیستان صورت گرفت و شرکت تأمین و انتقال آب خلیج‌فارس تأسیس  شد که مسئولیت اجرای پروژه شیرین سازی آب از دریای خلیج‌فارس و انتقال به استان‌های هرمزگان، کرمان و یزد را بر عهده گرفت. مسیر خط انتقال در سه قطعه تعریف‌ شده است. مسیر قطعه اول  از کیلومتر ۳۷ غرب بندرعباس از محل آب‌شیرین‌کن تا گل‌گهر کرمان به طول ۳۰۳ کیلومتر است. قطعه دوم از گل‌گهر تا مس سرچشمه کرمان به طول ۱۵۰ کیلومتر و قطعه سوم  از مس سرچشمه تا چادرملو (اردکان یزد) به طول ۳۷۰ کیلومتر به اجرا درآمد. در حوزه خط انتقال نیز پس از دریافت مجوزهای دستگاه‌های ذی‌ربط،  مسیر گشایی از سایت شیرین‌سخنی بندرعباس تا اردکان یزد به‌طول ۸۲۰ کیلومتر برای سه خط لوله و یک چاه دسترسی به انجام رسیده است. درنهایت هر یک از فازهای انتقال و طرح شیرین‌سخنی آب خلیج‌فارس مربوط به خط اول طرح در سال ۹۹، یکی پس از دیگری مورد بهره‌برداری قرار گرفت که در آخرین مرحله از آن در واپسین روزهای ۱۳۹۹ و در آستانه ورود به سال ۱۴۰۰، آب خلیج‌فارس به چادرملوی اردکان رسید و در کنار افتتاح خط انتقال آب از مس سرچشمه تا چادرملو، عملیات توسعه خطوط جدید نیز آغاز شد.

 این در حالی است که قرار بود خط دوم به خراسان جنوبی و خراسان رضوی با سرمایه‌گذاری ۴۷هزار میلیارد تومان انجام ‌شود که برای این پروژه هزار و ۴۵۰ کیلومتر خط انتقال در نظر گرفته شده و ۳۳۰ میلیون مترمکعب آب از طریق این خط از خلیج‌فارس به خراسان جنوبی و رضوی انتقال داده ‌شود.پیش ‌از این اعلام ‌شده بود که این طرح به طول ‌هزار و ۵۵۰ کیلومتر با ۱۸ ایستگاه پمپاژ آب، با سرمایه‌ ۴۷هزار میلیارد تومان، اجرایی می شود و برای ۳۰هزار نفر اشتغال‌زایی به دنبال دارد. انتقادهای فراوانی به طرح شیرین سازی انتقال آب دریای خلیج‌فارس وارد شده که عمده‌ترین آن‌ها مسائل زیست‌محیطی است.مجری طرح انتقال آب خلیج‌فارس به مشهد درباره مسائل زیست‌محیطی این طرح به خراسان رضوی گفت: ظرفیت شیرین سازی آبگیر احداث‌ شده در طرح خلیج‌فارس روزانه 1.5 میلیون مترمکعب است که این ظرفیت علاوه بر این‌که می‌تواند خط یک طرح را پوشش دهد خط 2 را که انتقال آب به مشهد است پوشش می‌دهد، زیرساخت‌های ایجاد شده با مطالعات یک شرکت معروف آلمانی انجام‌ شده است که بحث‌های زیست‌محیطی کاملاً مدنظر قرارگرفته‌اند، بحث پساب به‌صورت پخش آب با استفاده از به‌روزترین فناوری روز دنیا انجام می‌شود، درحالی‌که کشورهای عربی، پساب را همین‌طور در دریا رها می‌کنند در این طرح، خط لوله‌ای به مسافت 2.3 کیلومتر پساب را به داخل دریا و روش پخش شوری منتقل می‌کند و در یک نقطه تخلیه نخواهد شد.محمدحسن اسدی درباره مجوز سازمان محیط‌زیست نیز گفته بود: این سازمان طرح را تایید کرده است و برای 350  میلیون مترمکعب برداشت آب از خلیج‌فارس ما مجوز داریم که 150 میلیون متر مکعب آن دارای مجوز زیست‌محیطی و 200 میلیون متر مکعب دیگر به انجام پایش های زیست‌محیطی منوط شده است پس از انجام این پایش ها توسط دانشگاه تهران و دانشگاه هرمزگان مجوزهای بعدی را نیز دریافت خواهیم کرد. مدیر عامل شرکت تأمین آب صنایع و معادن و مجری طرح انتقال آب خلیج‌فارس به مشهد، همچنین ضمن  تشریح جزئیات اجرای این طرح گفت: این خط با  هدف تأمین آب پایدار برای استان‌های کرمان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی اجرایی شده است و تا سال 1403 آب خلیج‌فارس را به سنگان خواف بزرگ‌ترین مجتمع فولادی شرق کشور خواهیم رساند و در سال 1404 این آب به  مشهد خواهد رسید. سرمایه‌گذاری این طرح 47 هزار میلیارد تومان با ایجاد اشتغال برای 30 هزار نفر خواهد بود که البته 70 درصد منابع مورد نیاز این طرح بناست از منابع صندوق توسعه ملی تأمین شود.10 ماه از آغاز عملیات اجرایی طرح انتقال آب دریای خلیج‌فارس به مشهد گذشت و باید دید آخرین وضعیت پیشرفت این طرح چگونه است.

 آخرین وضعیت انتقال آب خلیج فارس به مشهد

 مدیر عامل شرکت تأمین آب صنایع و معادن به‌عنوان مجری طرح انتقال آب خلیج‌فارس به مشهد در گفت وگو با «خراسان رضوی» درباره آخرین وضعیت عملیات اجرایی این طرح می‌گوید: مسیریابی خط لوله اجرای این طرح انجام‌ شده و مطالعات عملیاتی نیز در بخش‌های مختلف این مسیر در حال انجام است. طول مسیر خط انتقال آب خلیج‌فارس به مشهد 1275 کیلومتر و در 14 جبهه کاری تعریف‌ شده است.اسدی می‌گوید: طبق توافق‌های انجام ‌شده مطالعات و عملیات اجرایی این طرح از سمت مشهد آغاز شده است. مطالعات اجرایی اولین قطعه این مسیر به مسافت 120 کیلومتر از روستای«شریف‌آباد» بخش ملک‌آباد، شهرستان مشهد تا تربت‌حیدریه انجام ‌شده و با استقرار کارگاه‌ها، مسیر سازی برای عملیات اجرایی این قطعه و بحث تملک‌های مورد نیاز در مسیر نیز در حال انجام است. البته پیمانکار ماشین‌آلات و کارگاه خود را در این قطعه مستقر کرده  و از هفته گذشته مسیر سازی این قطعه شروع ‌شده است.وی می‌افزاید: در مرحله بعد قطعه حدفاصل «قائن» تا «صنایع سنگان خواف» به‌صورت آنتنی انجام خواهد شد. خط اصلی لوله انتقال آب خلیج‌فارس از بندرعباس به مس سرچشمه، سپس به خراسان جنوبی می رود  و نقطه ورودی این خط لوله به استان خراسان رضوی شهرستان قائن خواهد بود و در ادامه این خط به مشهد می‌رسد. خط آنتنی نیز از خط اصلی به صنایع سنگان خواف می‌رود. خط آنتنی سنگان اصلی‌ترین خط ماست که در حال پیگیری برای اجرای آن هستیم. به‌طور کلی پروژه انتقال آب خلیج‌فارس به مشهد به قطعات 100 کیلومتری تقسیم شده است و هر قطعه‌ای مطالعات و تملک آن به اتمام برسد عملیات لوله‌گذاری آن نیز اجرایی می‌شود. از کل مسیر 1275 کیلومتری حدفاصل بندرعباس تا مس سرچشمه به طول 480 کیلومتر تملک شده و عملیات لوله‌گذاری انجام ‌شده است.مدیر عامل شرکت «ایمواسکو» می‌گوید: از ادامه حدفاصل مس سرچشمه تا مشهد( 795 کیلومتر) هنوز هیچ تملکی انجام ‌نشده البته 90 درصد اراضی مورد نیاز تملک متعلق به منابع طبیعی است که هماهنگی‌های لازم در این خصوص انجام‌ شده است. به‌طورکلی در سه ماه ابتدایی سال آینده مطالعات این مسیر به‌طور کامل به اتمام می‌رسد . با این‌حال هر قطعه‌ای که مطالعات آن به اتمام برسد ما عملیات اجرایی آن را آغاز می‌کنیم.وی درباره سهم استان خراسان رضوی از این طرح می‌گوید: کل سهمیه‌ ای که  آب منطقه‌ای برای این استان تخصیص داده 120 میلیون مترمکعب در سال است که 50 میلیون مترمکعب آن در اختیار صنایع سنگان خواف قرار خواهد گرفت و 70 میلیون مترمکعب دیگر به دیگر صنایع استان خواهد رسید. در دولت جدید بحث تأمین آب شرب از خطوط انتقال آب از خلیج‌فارس و دریای عمان نیز مورد تأکید قرار گرفته است و ما نیز در نظر داریم بخشی از آبی را که در این طرح‌ها منتقل می‌شود به‌عنوان آب شرب مورد بهره‌برداری قرار دهیم. پیش‌بینی ما این است که تا پایان دولت سیزدهم یعنی سال 1404 آب خلیج‌فارس به مشهد خواهد رسید.وی قیمت تمام‌ شده  هر مترمکعب آب شهرسازی شده دریای خلیج‌فارس برای صنایع استان را 2.6 یورو برآورد می‌کند و می‌گوید: این آب برای صنایع به خصوص فولاد بسیار اقتصادی است. برای بخش شرب نیز سعی می‌کنیم این هزینه را بهینه کنیم و دولت در بودجه سنواتی باید هزینه‌های آن را در نظر بگیرد و خریداری کند.

مدیر عامل شرکت «ایمواسکو» درباره مصوبه اخیر مجلس برای انتقال آب دریای عمان به سیستان و بلوچستان  نیز می‌گوید: مسئولیت انتقال آب دریای عمان به سیستان و بلوچستان بر عهده شرکت «ایمواسکو» گذاشته ‌شده است.مصوبه اخیر مجلس درباره انتقال آب دریای عمان به سیستان و بلوچستان است و در این مصوبه مقرر شده است که وزارت نیرو خرید تضمینی آب را انجام دهد. وی درباره مشارکت هلدینگ تابش در اجرای طرح انتقال آب دریای عمان به شرق کشور می‌گوید: بنده اطلاعی از وضعیت این هلدینگ ندارم. متأسفانه به رغم این که در وزارت صمت مصوب شد که این هلدینگ عملیات اجرایی طرح انتقال آب دریای عمان را انجام دهد، به دلیل اختلافاتی که بین سهامداران این هلدینگ به وجود آمد در روز کلنگ زنی این شرکت حاضر نشد و از انجام این کار انصراف دادند و در مکاتبه رسمی با وزارت صمت اعلام کردند که تمایلی به سرمایه‌گذاری در این طرح ندارند.اسدی درباره عملیات اجرایی طرح انتقال آب دریای عمان به شرق کشور می‌گوید: زمین مورد نیاز احداث آبگیر تصفیه‌خانه این طرح در چابهار خریداری ‌شده و مطالعات آن در حال انجام است و امیدواریم در بهمن‌ماه عملیات اجرایی آن آغاز شود. این طرح برای تأمین آب صنایع و معادن استان سیستان و بلوچستان است که در کنار آن آب شرب مورد نیاز این استان هم تأمین خواهد شد.

 وی درباره این که در طرح انتقال آب دریای عمان آیا انتقال آب شرب به مشهد مقدس گنجانده ‌شده است یا خیر می‌گوید: ظرفیت اصلی خط انتقال آب دریای عمان 230 میلیون مترمکعب در سال است که با تمهیداتی می‌توان آن را به 250 میلیون مترمکعب هم رساند. سهم استان خراسان رضوی از پروژه شیرین سازی آب دریا 120 میلیون مترمکعب است که از طریق پروژه انتقال دریای خلیج‌فارس تأمین خواهد شد و پروژه انتقال آب دریای عمان «تنها برای استان سیستان و بلوچستان» است. البته در بلندمدت خطوط انتقال آب این طرح به‌گونه‌ای طراحی‌ شده است که بتوانیم در آینده آب دریای عمان را به استان‌های خراسان جنوبی و خراسان جنوبی هم منتقل کنیم و مجوزهای لازم برای این کار دریافت شده است.اسدی درباره این که «چرا بعد از سال‌ها مطالعه و هزینه کرد برای اجرای طرح انتقال آب دریای عمان به مشهد، یک‌باره تأمین آب مشهد از دریای عمان کنار گذاشته شد و قرار است تأمین آب مشهد از طریق شیرین سازی آب خلیج‌فارس انجام شود؟» می‌گوید: آب دریای خلیج‌فارس تا سال 1404 به سنگان خواف خواهد رسید. از سویی دیگر مسافت خط انتقال آب دریای عمان بیش از 1500 کیلومتر و مسافت خط انتقال آب دریای خلیج‌فارس 1275 کیلومتر است.وی می‌گوید: باید توجه داشت در اجرای پروژه نرخ بازگشت سرمایه( ROI) نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. با توجه به این که در مسیر خط لوله خلیج‌فارس به مشهد 480 کیلومتر مسیر آماده‌سازی شده داریم و سهامداران شرکت«ایمواسکو» صاحبان مسیر خلیج‌فارس تا مشهد هستند و این مسئله باعث می‌شود سرعت اجرای پروژه دوچندان شود درنتیجه بازگشت سرمایه برای سرمایه‌گذاری زودتر محقق می‌شود. یعنی هزینه‌های اجرایی و زمان بازگشت سرمایه در خط لوله  خلیج‌فارس به مشهد کمتر از خط انتقال آب دریای عمان به مشهد است. با این‌حال خط انتقال آب دریای عمان به مشهد کنار گذاشته نشده و مطالعات آن در حال انجام است که در صورت نیاز در آینده از آن استفاده خواهد شد.