کتاب‌فروشی‌ها را نابود نکنید!
گلایه‌های ضحی کاظمی، نویسنده و مدیر کتاب‌فروشی «راما» درباره آسیب‌هایی که نمایشگاه مجازی به کتاب‌فروشان زده است
کاظمی: الان در بهمن‌ماه هستیم. مردم از نیمه دی‌ماه منتظر نمایشگاه می‌مانند و خرید نمی‌کنند. بعد از آن هم که بهمن می‌شود و مردم از نمایشگاه مجازی کتاب می‌خرند. بعد چه اتفاقی می‌افتد؟ خب، کسی که در نمایشگاه کتاب می‌خرد، برای چهار پنج ماه، خریدش را کرده است و دیگر تا چند ماه کتاب نمی‌خرد. در این چند ماه هم نیازی ندارد دیگر سراغ کتاب‌فروشی برود. برای همین این روند کاملا به ما ضربه می‌زند. سال گذشته هم آسیب زد.
ضحی کاظمی
نویسنده
مدیر کتاب‌فروشی «راما»
آثار: سال درخت، آغاز فصل سرد، کاج‌زدگی، رنسانس مرگ، باران‌زاد، زمان‌سوار، سندروم ژولیت، آدم‌نما، خاک آدم‌پوش و…
دومین سال است که نمایشگاه مجازی کتاب برگزار می‌شود. نظرتان درباره مجازی شدن نمایشگاه کتاب چیست؟
به عنوان نویسنده یا کتاب‌فروش؟
فکر می‌کنم جالب باشد به عنوان کتاب‌فروش صحبت کنید تا خوانندگان ما هم در جریان این کار قرار بگیرند.
راستش ما زمان خوبی را برای راه‌اندازی کتاب‌فروشی انتخاب نکردیم. یعنی شرایط به نفع‌مان نبود؛ چون شروع کارمان هم‌زمان شد با کرونا؛ هرچند ما با سماجت ادامه دادیم اما سال گذشته در بهمن‌ماه، هم‌زمان با نمایشگاه مجازی، رسما به کما رفتیم. امروز هم که با شما صحبت می‌کنم، فروش‌مان صفر بوده! یعنی به محض اینکه نمایشگاه مجازی کتاب شروع می‌شود، ما دچار ضرر می‌شویم.
یعنی نمایشگاه مجازی برای کتاب‌فروش زیان‌آور است؟
بله. حتی وقتی شنیدم ناشر معتبری مثل «ققنوس» در نمایشگاه شرکت نکرده، به خاطر این اقدام حرفه‌ای و تصمیم‌گیری درست‌شان خوشحال شدم.
پس تنها به عنوان نویسنده می‌توانید از برپایی چنین نمایشگاهی راضی باشید؛ چون ناشرانی که کتاب‌های شما را منتشر کرده‌اند در نمایشگاه فروش خواهند داشت. اما به عنوان کتاب‌فروش، ضربه به کار شماست. در واقع در نهایت با برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب مخالفید؟ درست است؟
همان‌طور که ابتدای مصاحبه گفتم، بستگی دارد کجای این معادله بایستی. نویسنده باشید، ناشر باشید یا کتاب‌فروش. در واقع درست است که برپایی نمایشگاه ممکن است برای ناشران خوب باشد، اما ناشر در طول سال با پخش و کتاب‌فروشی‌ها هم می‌تواند کار کند. اما این حرکت یعنی برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب، در طولانی‌مدت باعث تضعیف کتاب‌فروشی‌ها می‌شود و به آن‌ها ضربه می‌زند. خب، من اجاره نمی‌دهم و ملک متعلق به خودمان است و با اینکه به خاطر این نمایشگاه چند ماه دچار ضرر می‌شوم، می‌توانم خودم را سرپا نگه دارم، اما خیلی‌ها نمی‌توانند. همین هم باعث می‌شود یکی دو سال کتاب‌فروشی را نگه دارند و بعد هم به‌ناچار تعطیل کنند. اصلا نمایشگاه را هم اگر نگاه کنید، زمان بسیار بدی است.
چرا؟
الان در بهمن‌ماه هستیم. مردم از نیمه دی‌ماه منتظر نمایشگاه می‌مانند و خرید نمی‌کنند. بعد از آن هم که بهمن می‌شود و مردم از نمایشگاه مجازی کتاب می‌خرند. بعد چه اتفاقی می‌افتد؟ خب، کسی که در نمایشگاه کتاب می‌خرد، برای چهار پنج ماه، خریدش را کرده است و دیگر تا چند ماه کتاب نمی‌خرد. در این چند ماه هم نیازی ندارد دیگر سراغ کتاب‌فروشی برود. برای همین این روند کاملا به ما ضربه می‌زند. سال گذشته هم آسیب زد.
نمایشگاه واقعی چطور؟ یعنی اگر مجازی نباشد، لطمه نمی‌خورید؟
با نمایشگاه فیزیکی هم کتاب‌فروشی‌ها ضربه می‌خورند اما اول اینکه خریدار مجبور است بلند شود و به محل برود، دوم اینکه نمایشگاه‌های فیزیکی در شهرستان‌ها به شکل چرخشی برگزار می‌شود. اما در نمایشگاه کتاب مجازی تمام ناشران حضور دارند و مردم از کل کشور در آن خرید می‌کنند. برای همین کل کتاب‌فروشی‌ها را به شکل کامل به تعطیلی می‌کشاند.
اگر کتاب‌فروش‌ها هم بتوانند در نمایشگاه شرکت کنند، چه اتفاقی می‌افتد؟
در حال حاضر که کتاب‌فروش‌ها چنین مجوزی ندارند. اگر هم شرکت کنند، معضل دیگری وجود دارد. ناشر اگر کتاب خودش را در نمایشگاه با 20 درصد تخفیف هم بدهد، باز سود می‌کند، چون همان هزینه پخش را در واقع دارد به مخاطب می‌دهد. اما کتاب‌فروش کلا از هزینه پشت جلد کتاب، 25 درصد عایدش می‌شود. 25 درصدی که کفاف هزینه‌های نگهداری کتاب را هم نمی‌دهد، چه برسد به اینکه بخواهد به سود برسد! اصلا این اشتباه است که عده‌ای فکر می‌کنند 25 درصد هزینه پشت جلد برای کتاب‌فروش سود است؛ چون اگر شما به هزینه‌های مختلف یک کتاب‌فروش نگاه کنید، می‌بینید عملا چیزی نمی‌ماند. هزینه‌های خاموش ما آن‌قدر زیاد است که در بهترین حالت فقط ممکن است هزینه گرداندن کتاب‌فروشی دربیاید، آن هم کتاب‌فروشی که اجاره نمی‌دهد.
مقصودتان از هزینه‌های خاموش چیست؟
حقوق پرسنل، بیمه پرسنل، عیدی کارمند، هزینه اجاره برای کسانی که اجاره می‌دهند، آب، برق، گاز، شارژ و عوارض و مالیات ملک برای کسی که مالک است. همه این‌ها هزینه است. این‌قدر هم تورم بالا رفته که شما برای خرید یک دستمال‌کاغذی در کتاب‌فروشی‌تان هم باید صرفه‌جویی کنید. حالا اگر بخواهید ماسک و الکل و این‌ها هم بگیرید که دیگر بیشتر. با تمام این شرایط، فقط 25 درصد پشت جلد به کتاب‌فروشی می‌رسد. حالا اگر همین کتاب‌فروش بخواهد بیاید در نمایشگاه مجازی هم شرکت کند، دیگر چطور می‌تواند تخفیف هم بدهد؟! اصلا چیزی برایش نمی‌ماند. مثل این است که شما یک کتاب را بگیرید و از این دست به آن دست بدهید! ضمن اینکه توجه داشته باشید در نمایشگاه کتاب مجازی، ارسال و پست کتاب رایگان است و هزینه آن را دولت به عهده گرفته. اما برای یک کتاب‌فروشی کوچک امکان ارسال رایگان وجود ندارد و ما مجبوریم هزینه ارسال را از مشتری بگیریم. هزینه پیک و پست هم آن‌قدر زیاد است که نه تنها ۲۵ درصد پشت جلد، بلکه ممکن است بیشتر از آن بشود و ما این امکان را نداریم که از جیب‌مان برای ارسال کتاب هزینه کنیم. برای همین باز هم ضرر می‌کنیم. در واقع من هم به عنوان کسی که کتاب زیاد می‌خرم، وقتی می‌بینم نمایشگاه کتاب مجازی تخفیف بالا می‌دهد و ارسال رایگان دارد، ممکن است ترجیح بدهم از نمایشگاه خرید کنم و حواسم نباشد که در میان‌مدت چه ضربه‌ای به خودم به عنوان مخاطب زده‌ام. این ضربه باعث تعطیلی کتاب‌فروشی‌ها می‌شود و در طول سال، جای دلخواهی که بتوانم حضوری بروم و از فضای دلنشین یک کتاب‌فروشی لذت ببرم، وجود نخواهد داشت.
البته بعضی کتاب‌فروشی‌ها هم بوده‌اند که اعتراضی نداشتند.
برای بعضی از کتاب‌فروشی‌ها چندان مهم نیست؛ جاهای بزرگی که درآمدهای بالا دارند و عمده درآمدشان هم از لوازم‌التحریر و فروش‌های جانبی است. اما برای من که یک کتاب‌فروشی کوچک دارم و فقط هم کتاب می‌فروشم، خیلی سنگین تمام می‌شود. کتاب‌فروشی‌های کوچک به خاطر چنین اقداماتی کم‌کم تعطیل می‌شوند و در این سال‌ها هم شاهد تعطیلی‌شان بوده‌ایم؛ چون نمی‌توانند روی پای خودشان بایستند و ناچار به تغییر شغل می‌شوند. در مجموع هم شما به جایی می‌رسید که دیگر کتاب‌فروشی‌هایی مثل ما را در سطح شهر نمی‌بینید و همه جمع می‌کنند و می‌روند.