اگرچه موضوع اصلاح قوانین مالیاتی، با هدف بهبود توزیع ثروت در دولت دوازدهم مطرح شد، اما هنوز پس از گذشت چند سال این اصلاح به طور کامل به مرحله عملیاتی و اجرا نرسیده است. صاحب‌نظران معتقدند اگر قوانین مالیاتی به درستی اصلاح و اجرایی شود، آثار و اهداف این مهم در زندگی و معیشت مردم دیده خواهد شد. «شهروند» به همین منظور به بررسی این مساله در گفت‌وگو با «غلامرضا مرحبا»، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس پرداخته است.
حسم خراسانی: اگرچه این روزها دولت و مجلس بر سر اصلاح و بازنگری در قوانین مالیاتی تفاهم و توافق کامل دارند، اما اقدام اجرایی و اصلاح نیازمند برنامه‌ریزی و جایگزین‌سازی مدل مناسب است. موضوعی که «غلامرضا مرحبا»، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نیز بر آن تاکید دارد. این نماینده مردم در گفت‌وگو با «شهروند» تحریم‌های ظالمانه را ظلم بزرگ به اقتصاد کشور می‌خواند: «تحریم نعمت نیست. خسران‌آفرین است، اما همین تحریم برای ما این مساله را روشن کرد که تکیه بر درآمد نفتی زیانبار است.»
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس معتقد است: «در تمام دنیا یکی از راه‌های پایدار حذف وابستگی دولت به درآمدهای نفتی، جایگزین‌سازی درآمدهای مالیاتی است.» از نگاه این نماینده مردم، اخذ مالیات یکی از راه‌های کشورهای توسعه‌یافته برای تامین هزینه‌های جاری است.
تاریخچه مالیات بر عایدی سرمایه
در سال ١٩١٣ ایالات متحده آمریکا برای اولین‌بار مالیات بر عایدی سرمایه را به اجرا گذاشت و تا حدود ٥٠ سال بعد تنها کشوری بود که قانون مجزا و کاملی برای مالیات بر عایدی سرمایه داشت. پس از آن کشورهای مختلف، به‌خصوص کشورهای صنعتی و ثروتمند قانون مالیات بر عایدی سرمایه را به اجرا درآوردند. از سال ٢٠٠٠ میلادی به این‌سو، تعداد کشورهایی که قانون مالیات بر عایدی سرمایه را اجرا کردند رو به فزونی گذاشت و امروز ١٧١ کشور چنین مالیاتی را اجرا می‌کنند.
حمایت مجلس از اصلاح قوانین مالیاتی
در بسیاری از کشورهای دنیا، یکی از پیشنهادهای صاحب‌نظران اقتصادی، افزایش درآمدهای مالیاتی از طریق ایجاد منابع جدید درآمدی در این بخش است. موضوعی که نماینده مردم آستارا نیز در گفت‌وگو با «شهروند» بر آن تاکید دارد: «قطعا مجلس از برنامه‌هایی که در راستای اصلاح قوانین مالیات در کشور است، حمایت می‌کند. این یک نکته حائز اهمیت است. ما امروز نیازمندیم که منابع درآمدی غیرنفتی را در کشور افزایش دهیم، نفت یک نعمت الهی است که باید برای آیندگان نیز به ارث بگذاریم.»
این نماینده مردم در ادامه مالیات درآمدی، مالیات کنترلی و مالیات بر مصرف را از اقسام مختلف مالیات‌ستانی برشمرد که هر کدام کارکردی متفاوت در عرصه اقتصاد دارند. او در تبیین این موضوع می‌گوید: «به طور مثال مالیات بر خانه‌های خالی، مالیات کنترلی است. در واقع هدف، کنترل بازار و جلوگیری از سوداگری است. این سیاست‌گذاری مانع فریز شدن نقدیندگی در اقتصاد کشور می‌شود.»
به تعبیر این اقتصاددان، مالیات کنترلی مانعی است برای شکل‌گیری سرمایه مخرب در کشور.
این کارشناس اقتصادی، کاهش نوسانات اقتصادی، کنترل دلال‌بازی و هدایت سرمایه‌ها به سمت فعالیت‌های مولد را از مزایای آثار مالیات کنترلی می‌خواند.
مجلس ناظر بر تمام برنامه‌ریزی‌ها
از نگاه این نماینده مردم، سیاست و راهبردهای اصلاحی که دولت و مجلس در سال ١٤٠١ دنبال می‌کنند، تنها در راستای افزایش صرف درآمدهای مالیاتی نیست و سعی در کاهش فاصله طبقاتی، گسترش عدالت و حمایت از تولید در کشور دارد. «غلامرضا مرحبا» با اشاره به این مساله که مالیات کنترلی در سایر کشورها نیز رایج است، ادامه می‌دهد: «البته مجلس ناظر بر تمام برنامه‌ریزی‌های مالیاتی است. قطعا در تمام این برنامه‌ریزی‌ها عواملی همچون توجه به مناطق آزاد و ویژه، حمایت از تولید و… دیده می‌شود.»
از نگاه نماینده مردم آستارا، دریافت منصفانه و فنی و جلوگیری از فرار مالیاتی از ویژگی‌هایی است که در اصلاح نظام مالیاتی مورد توجه مجلس و دولت قرار گرفته است.
نماینده مردم آستارا:
«قطعا مجلس از برنامه‌هایی که در راستای اصلاح قوانین مالیات در کشور است، حمایت می‌کند. این یک نکته حائز اهمیت است. ما امروز نیازمندیم که منابع درآمدی غیرنفتی را در کشور افزایش دهیم، نفت یک نعمت الهی است که باید برای آیندگان نیز به ارث بگذاریم
مالیات‌ستانی برای کاهش فاصله طبقاتی
افزایش حدود ٦١ درصدی درآمد ناشی از مالیات در سال آینده جنگ روانی علیه مالیات از سرمایه‌داران یکی از موضوعات اقتصادی مطرح‌شده است که این روزها مورد بحث قرار گرفته؛ افزایشی که به صورت عمده روی ثروتمندان متمرکز است. دولت در نخستین لایحه پیشنهادی بودجه خود برای سال آینده، با نگاهی متفاوت به مالیات، سعی کرده است سهم این درآمد پایدار را افزایش دهد. بر همین اساس در سال آینده ٨٠ درصد از درآمد بودجه عمومی از این محل است. بخش عمده این پایه‌های مالیاتی در سرفصل مالیات بر ثروت جای گرفته است. به طور ساده‌تر هدف دولت از افزایش درآمدهای مالیاتی در لایحه بودجه ۱۴۰۱ افزایش پایه‌های مالیاتی و نرخ مالیات‌ها نیست، بلکه هدف، جلوگیری از فرارهای مالیاتی و معافیت‌های مالیاتی غیر ضروری است.
مرحبا در این‌باره می‌گوید: «تصور من این است که پیش‌بینی دولت در مورد افزایش درآمدهای مالیاتی غیر واقع‌گرایانه است. با توجه به شرایط کرونایی کشور در سال گذشته، رسیدن به این رقم کمی دشوار است. اما به طور کلی اصلاح قوانین مالیاتی و افزایش درآمد مالیاتی اتفاق مثبتی است.» کارشناسان اقتصادی معتقدند این شیوه مالیاتی ابزاری است که می‌تواند سوداگری را در کشور کاهش دهد. مرحبا در تبیین این موضوع می‌گوید: «مالیات بر عایدی سرمایه در جهت کاهش انگیزه‌های سوداگرانه در بازار و اعمال مالیات بر دارایی‌هایی نظیر طلا، ارز، مسکن و… اجرا می‌شود.»
حل مشکلات مردم در اولویت
در همین راستا، طرح مالیات بر عایدی سرمایه در کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در دستور کار قرار گرفته است. غلامرضا مرحبا می‌گوید: «این طرح در حال حاضر در کمیسیون‌ها در حال بررسی است. حجم فعالیت‌ها در مجلس بالاست و نمیتوان زمان تعیین کرد.»
بنا به گفته این نماینده مجلس، احتمالا این طرح در روزهای پایانی ١٤٠٠ یا ١٤٠١ در دستور کار مجلس قرار گیرد. مرحبا ادامه می‌دهد: «مجلس در هر طرح یا لایحه‌ای مطالبات مردم و مشکلات آنان را مد نظر قرار می‌دهد. قانون برای مردم است، پس باید متغیرهای متعدد لحاظ شود تا مردم با مشکلات جدیدی مواجه نشوند.»
توجه به اهمیت درآمدهای مالیاتی در تامین منابع مالی مورد نیاز کشور موضوعی است که دولت سیزدهم نشان داده است برای تحقق آن عزم جدی دارد. این موضوع یکی از محورهای اساسی است که در برنامه‌های خاندوزی، وزیر اقتصاد و دارایی عنوان شده است. مالیات به عنوان مهم‌ترین منبع درآمدی نقش ویژه‌ای در تأمین مالی دولت‌ها در کشورهای مختلف جهان به ویژه کشورهای توسعه‌یافته دارد؛ به طوری که سهم مالیات در ترکیب منابع درآمدی دولت در برخی از کشورهای توسعه‌یافته به بیش از ۹۰ درصد می‌رسد. در سال‌های اخیر به‌رغم تلاش‌هایی که در راستای افزایش درآمدها و توسعه نظام مالیاتی در ایران انجام شده است، به دلیل وجود درآمدهای سرشار نفتی، نظام مالیاتی همچنان با چالش‌های بسیاری مواجه بوده و به جایگاه واقعی خود در تأمین منابع مالی دولت نرسیده است.
مالیات بر عایدی سرمایه چیست؟
مدتی است که در ایران مالیات جدیدی تحت عنوان مالیات بر عایدی سرمایه در حال بررسی در مراجع قانونی و طی کردن مسیر تصویب است. این مالیات که در جهان پیشینه‌ای بسیار قدیمی دارد. مالیات بر عایدی سرمایه بر سود سرمایه افراد، ازجمله سرمایه‌هایی مانند مسکن، زمین و … اعمال می‌شود.
این پایه مالیاتی به عنوان مالیات ثروتمندان نیز شناخته می‌شود. مالیات بر عایدی سرمایه نوعی از مالیات محسوب می‌شود که بر سود ناشی از انتقال اموال غیر مولد اعمال می‌شود. درواقع در این نوع مالیات، افراد از سود ناشی از فروش سرمایه و مایملک خود مالیات پرداخت می‌کنند.
تصور کنید که مسکنی را سال گذشته به قیمت ١٠٠ میلیون تومان خریداری کرده‌اید و حال قصد فروش آن را دارید. مشتری مسکن شما را به قیمت ١٢٠ میلیون تومان خریداری می‌کند. در این میان شما ٢٠ میلیون تومان از فروش مسکن خود سود کرده‌اید. حالا باید برای این ٢٠ میلیون تومان که عایدی مسکن است، مالیات پرداخت کنید. مثال دوم برای سهام و اوراق بهادار است. تصور کنید پنج سال قبل تعداد ١٠٠هزار سهم از یک شرکت به قیمت ٥٠٠ میلیون تومان خریداری کرده‌اید. این تعداد سهم در این پنج سال پس از افت‌وخیزهای فراوان حالا یک‌میلیارد و دویست میلیون تومان ارزش دارد. شما پس از فروش این سهام ٧٠٠ میلیون تومان سود کرده‌اید که این عایدی سرمایه سهام شماست. حالا باید برای این ٧٠٠ میلیون تومان مالیات پرداخت کنید.