اگر سالمند به تدریح با ورود به دوره سالمندی از نهادهایی مثل خانواده و دیگر نهادهای عمومی فاصله بگیرد، منزوی می‌شود که به آن انزوای نقشی گفته می‌شود. ما باید سالمندان را طوری مدیریت کنیم که به جای انزوا رو به مشارکت‌های اجتماعی بیاورند.
راضیه زرگری- سیاست بین‌المللی سالمندی در حوزه‌های اجتماعی و جمعیتی بر محوریت سالمندی فعال می‌چرخد؛ محمود مشفق، جمعیت‌شناس و پژوهشگر حوزه اجتماعی در گفت‌وگو با «شهروندآنلاین» در رابطه با لزوم توجه ویژه به مقوله سالمندی در ایران در تعریفی از سالمندی فعال می‌گوید: «این مفهوم به عبارتی یعنی به حداکثر رساندن سطح سلامت، مشارکت و امنیت سالمندان به واسطه ایجاد زیرساخت‌های لازم برای این گروه از جامعه.»
مشفق با تاکید بر اینکه این سیاست‌گذاری سالمندان سه پایه دارد، ادامه می‌دهد: «بنیان اول در سالمندی سلامت است. از این نظر که باید سیاست‌ها را طوری هدایت کنیم که چرخه زندگی به گونه‌ای رقم بخورد که افراد، سالم پیر شوند. از طرفی باید امکانات و خدمات مربوط به نیازهای بهداشت و درمان را برای سالمندان به صورت عادلانه در استان‌های مختلف کشور و در سطح مناطق شهری و روستایی توزیع کنیم یا به بیان ساده‌تر توزیع متوازن خدمات با توجه به نیازهای ویژه بهداشتی و سلامت در این دوره داشته باشیم.»
امنیت فیزیکی مفهوم دیگری است که برای سالمندی مطرح است. این جمعیت‌شناس در توضیح این عبارت می‌گوید: «به این معنی که در مکان‌های بی‌دفاع ممکن است سالمندان مورد آزار و اذیت قرار بگیرند. مثلا پارک‌ها و خیابان‌های خلوت. باید کاری کنیم سالمند به راحتی بتواند در پارک قدم بزند و از کوچه گذر کند، بدون احساس ناامنی.»
دومین بنیان در سیاست‌گذاری موضوع سالمندی به گفته این جمعیت‌شناس بحث مشارکت اجتماعی سالمندان است. «اگر در دوره میانسالی به شرایط کاری و اقتصادی فرد توجه شود، در دوره سالمندی هم می‌تواند از اعضای فعال جامعه باشد. بنابراین به حداکثر رساندن مشارکت سالمندی در دو مسیر شغلی و استقلال مالی بسیار اهمیت دارد.»
جلوی انزوای نقشی سالمند را باید گرفت
مشفق معتقد است اگر سالمند به تدریج با ورود به دوره سالمندی از نهادهایی مثل خانواده و دیگر نهادهای عمومی فاصله بگیرد، منزوی می‌شود که به آن انزوای نقشی گفته می‌شود. «ما باید سالمندان را طوری مدیریت کنیم که به جای انزوا رو به مشارکت‌های اجتماعی بیاورند. این اهداف بسترهای لازمی می‌طلبد تا بتوانیم مشارکت سالمندان در جامعه را به حداکثر برسانیم.
سومین اساسی که باید در سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌ها درباره سالمندی مورد توجه قرار بگیرد، امنیت است. مشفق به امنیت اقتصادی و مالی اشاره می‌کند: «یعنی سالمندان دغدغه معیشت نداشته باشند. به علاوه امنیت جانی و روانی مطرح است که در این حوزه می‌توان گفت تبعیض‌های سنی را باید از بین ببریم.»
این جامعه‌شناس در توضیح تبعیض‌های سنی می‌گوید: «یعنی شما به خاطر افزایش سن سالمندان حقوق آنها را نادیده بگیرید یا چون فردی سالمند است، از خدمات اجتماعی محروم شود. این تبعیض‌ها در سطح خانواده، ادارات و حتی مجموعه‌های عمومی مثلا امکانات پارک‌ها یا وسایل حمل‌ونقل عمومی برای سالمندان هم وجود دارد.»
امنیت فیزیکی مفهوم دیگری است که برای سالمندی مطرح است. این جمعیت‌شناس در توضیح این عبارت می‌گوید: «به این معنی که در مکان‌های بی‌دفاع ممکن است سالمندان مورد آزار و اذیت قرار بگیرند. مثلا پارک‌ها و خیابان‌های خلوت. باید کاری کنیم سالمند به راحتی بتواند در پارک قدم بزند و از کوچه گذر کند، بدون احساس ناامنی.»
دانشگاه نسل سوم سنی چیست؟
در مقوله سالمندی مبحث دیگری وجود دارد که ما از آن غافل بودیم و کشورهای پیشرفته به آن توجه کردند. «دانشگاه نسل سوم سنی این مبحث مهم است؛ دانشگاهی مخصوص آموزش سالمندان و آماده‌سازی آنها برای مواجهه با دوره بازنشستگی و سالمندی. این دانشگاه‌ها از دهه 1980 به بعد یعنی حدود 40 سال پیش در بسیاری از کشورهای دنیا شکل گرفته و تجربه بسیار خوبی برای سالمندان است که هم اوقات فراقت‌شان را طی کرده و هم زندگی کنند، به علاوه برای حل مشکلات دوره سالمندی‌شان راه‌حل پیدا کنند.»
مشفق به امنیت اقتصادی و مالی اشاره می‌کند: «یعنی سالمندان دغدغه معیشت نداشته باشند. به علاوه امنیت جانی و روانی مطرح است که در این حوزه می‌توان گفت تبعیض‌های سنی را باید از بین ببریم.»
مشفق توضیح می‌دهد: «در این دانشگاه آموزش رسمی وجود ندارد؛ آموزش‌ها مشارکتی است. سالمندان خودشان معلم خود هستند و از همدیگر یاد می‌گیرند. افراد متخصص به آنها کمک می‌کنند که با مسائل جسمانی و عاطفی و روانی دوره سالمندی به چه شکلی روبه‌رو شوند.»
او با بیان اینکه ما در جامعه ایران باید بسترهای فضایی، مکانی، اقتصادی، اجتماعی و خانوادگی را برای دوره سالمندی آماده کنیم، به پژوهشی که درباره تجربه کشور ترکیه در حوزه مطالعه تطبیقی سیاست‌های سالمندی انجام داده، اشاره می‌کند: «در ترکیه خانواده به سمت هسته‌ای‌شدن پیش می‌رود و این کشور تلاش کرده فرهنگ سالمندی را افزایش دهد. از آنجایی که دولت‌ها به تنهایی نمی‌توانند جوابگوی نیازهای روبه‌رشد سالمندی باشند، باید از اهرم‌های کمکی استفاده کنند. خانواده‌ها، ان‌جی‌اوها، مساجد و مراکز فرهنگی اسلامی به گفته مشفق نهادهایی هستند که می‌توانند به کمک دولت بیایند و به بخشی از نیازهای سالمندان پاسخ دهند.