اخبار این روزهای همه رسانه‌های جهان حول‌وحوش حمله به شهرهای اوکراین، فرار غیرنظامیان از خانه و کشته شدن صدها اوکراینی می‌گذرد. خبرنگاران سراسر جهان به این کشور اروپای شرقی رفته‌اند تا اخبار را بی‌وقفه منتشر کنند. با این‌حال گزارش‌های نژادپرستانه در توصیف وضعیت جنگ و آوارگی هزاران غیرنظامی در اوکراین، حکایت از این دارد که تفکرات نژادی در ذهن بسیاری از اصحاب رسانه کشورهای توسعه‌یافته حک شده است. سویه‌های پررنگی از نژادپرستی درگزارش‌هایی که به مخاطب می‌گوید قرار نبود اروپایی‌ها هم گرفتار جنگ و آوارگی شوند و این مصیبت‌ها صرفا برای مردم خاورمیانه و آفریقا تعریف شده است.
چشم روشن‌های مو طلایی که ساکن اروپای متمدن و آزاد هستند،حالا آوارگان جنگ شده‌اند. مثل سیاه‌پوست‌های آفریقایی و رنگین‌پوست‌های آسیایی؛ مثل هر انسان دیگری در این کره خاکی. این بار اما انگار جنگ بر خلاف قاعده همیشگی جهان شکل گرفته. آوارگان و وحشت‌زدگان جنگ امروز روسیه و اوکراین، نه مردم بی‌پناه و فقیر افغانستان و سوریه هستند و نه سیاه‌پوستان آفریقای‌جنوبی که بدبختی با چهره‌شان خو گرفته. «آنها (اوکراینی‌ها) خیلی شبیه ما هستند، این موضوع بسیار شوکه‌کننده‌تر است. اوکراین یک کشور اروپایی است. مردمش «نتفلیکس» تماشا می‌کنند و حساب‌های اینستاگرامی دارند.» دانیل هانان، گزارشگر روزنامه بریتانیایی «تلگراف» و سیاستمدار سابق انگلیسی در واکنش به حمله روسیه به اوکراین در یادداشتی در این روزنامه با ابراز تعجب از اینکه مردمان یک کشور اروپایی حالا آواره جنگ شده‌اند، نوشته «اوکراین کشوری است که مردمش در انتخابات آزاد رأی می‌دهند و روزنامه‌های بدون سانسور می‌خوانند. جنگ دیگر چیزی نیست که مخصوص مردم فقیر و دورافتاده باشد. ممکن است برای هر کسی اتفاق بیفتد.»
اخبار این روزهای همه رسانه‌های جهان حول‌وحوش حمله به شهرهای اوکراین، فرار غیرنظامیان از خانه و کشته شدن صدها اوکراینی می‌گذرد. خبرنگاران سراسر جهان به این کشور اروپای شرقی رفته‌اند تا اخبار را بی‌وقفه منتشر کنند. با این‌حال گزارش‌های نژادپرستانه در توصیف وضعیت جنگ و آوارگی هزاران غیرنظامی در اوکراین، حکایت از این دارد که تفکرات نژادی در ذهن بسیاری از اصحاب رسانه کشورهای توسعه‌یافته حک شده است. سویه‌های پررنگی از نژادپرستی درگزارش‌هایی که به مخاطب می‌گوید قرار نبود اروپایی‌ها هم گرفتار جنگ و آوارگی شوند و این مصیبت‌ها صرفا برای مردم خاورمیانه و آفریقا تعریف شده است.
اینجا مردم نسبتا متمدن و نسبتا اروپایی هستند
ماجرا احتمالا از خبرنگار شبکه آمریکایی CBS آغاز شد، جایی که چارلی دگاتا، در پوشش خبری زنده خود از جنگ اوکراین، روز جمعه ۲۵ فوریه گفته بود اوکراین مثل عراق و افغانستان نیست و کشوری نسبتا متمدن به‌شمار می‌رود: «اوکراین مثل عراق و افغانستان نیست که برای دهه‌ها شاهد مناقشه و تنش بوده باشند. اینجا مردم نسبتا متمدن و نسبتا اروپایی هستند… من باید در انتخاب کلمات دقت کنم اما شما در چنین کشوری انتظار ندارید چیزهایی که در حال‌حاضر اتفاق می‌افتد را ببینید.»
این جملات دگاتا انتقادات بسیاری را با خود به همراه داشت و کار به جایی رسید که او یک روز بعد در یک بخش خبری دیگر از همین شبکه بابت جملاتی که به زبان آورده و نحوه صحبت کردنش ابراز تاسف کرد و از همه در این خصوص عذرخواهی کرد. او همچنین در ادامه تاکید کرد هدف او از بیان آن اظهارات این بوده که به مخاطبان این نکته را منتقل کند که مردم در اوکراین تجربه چنین مناقشاتی را نداشته‌اند: «من بحران‌ها در کشورهای بسیاری را پوشش داده‌ام و می‌دانم مردم در آنجا برای سال‌ها بابت این مناقشات رنج می‌برند. تحت هیچ شرایطی نمی‌توان هیچ مناقشه‌ای را با دیگری مقایسه کرد و هریک از آنها منحصربه‌فرد هستند. من بخش زیادی از حرفه خود را صرف پوشش بسیاری از این جنگ‌ها کرده‌ام تا درد و رنج مردم را گزارش دهم. من در این خصوص از کلمات بدی استفاده کردم و بابت همین مسأله از همه عذرخواهی می‌کنم.»
یک جامعه‌شناس فرانسوی به این موضوع اشاره کرد که آوارگان اوکراینی از تهاجم روسیه «پناهنده» خوانده می‌شوند، اما افغانستانی‌های فراری سال گذشته (پس از روی کار آمدن طالبان) «مهاجر» توصیف می‌شوند. «جین لوئیس بورلانژ» از اعضای مجمع ملی فرانسه در طول یک برنامه گفت که پناهندگان اوکراینی «مهاجرانی سطح بالا و روشنفکر» خواهند بود.
سویه‌های نژادپرستی در پوشش رسانه‌ای اخبار جنگ در اوکراین به اینجا ختم نشد و یک بار دیگر یک خبرنگار دیگر از شبکه NBC آمریکا در پوشش خبری مربوط به آوارگان جنگ اوکراین و کسانی که تلاش می‌کنند خود را به لهستان برسانند، از اینکه این سرنوشت برای اروپایی‌ها رقم خورده ابراز تاسف کرد! کلی کوبیلا که برای پوشش اخبار مربوط به آوارگان جنگ اوکراین به مرز لهستان رفته در توضیح کسانی که تلاش می‌کنند خود را به این کشور برسانند گفت: «باید با صراحت بگویم که اینها پناهندگانی از سوریه نیستند، آنها اوکراینی‌اند. آنها مسیحی، سفیدپوست و بسیار شبیه افرادی هستند که در لهستان زندگی می‌کنند.» این جملات او مورد انتقاد شدید خبرنگاران همکار او قرار گرفت.
برخی رسانه‌ها در پاسخ به انتقادهای واردشده به این گزارش‌ها عنوان کردند که اظهارنظرهای خبرنگار یا مجری صرفا برای جلب همدردی با مردم جنگ‌زده اوکراین صورت می‌گیرد و تلاش دارد مخاطبان تلویزیونی را برای همراهی با رنج‌دیدگان از حملات روسیه همراه کند.
با این همه بسیاری از کاربران در شبکه‌های اجتماعی نسبت به بی‌تفاوتی این رسانه‌ها به فجایعی که در افغانستان، یمن و سوریه می‌گذرد انتقاد کردند. به گزارش میدل‌ایست آی، به ویژه تاکید بسیار خبرنگاران رسانه‌های آمریکایی بر موضوع نژاد، رنگ‌مو و چشم مردم اوکراین از دیگر مواردی است که مصداق بارز نژادپرستی به‌شمار می‌رود.
نژادپرستی آزادانه مثل آب در جریان است
کاربران رسانه‌های اجتماعی به‌عنوان رسانه‌های مردم بدون دیدگاه تعصبی و نگاه نژادپرستانه، به سرعت به جنبه‌های نژادپرستانه در این خبر و اخبار دیگر واکنش نشان دادند. یک کاربر توییتر با بازنشر گزارش تلگراف در مورد مردم جنگ‌زده اوکراین نوشت: «نژادپرستی آزادانه مثل آب در جریان است»
یکی از کاربران توییتر به کنایه از چارلی داگاتا که از واژه کشوری نسبتا متمدن برای اوکراین استفاده کرد، پرسید: «آیا هنوز تیشرت‌های با نوشته «غیرمتمدن» هم چاپ می‌شود؟ من یکی از آنها را می‌خواهم.»
از این دست تحلیل‌های نژادپرستانه این روزها کم نبوده ؛ یکی از تحلیلگران شبکه « BFMTV» فرانسه نیز در واکنش به جنگ روسیه با اوکراین که وارد پنجمین روز شده است گفت: «ما اینجا در باره سوری‌هایی که از بمباران رژیم تحت حمایت پوتین در سوریه فرار کرده‌اند، صحبت نمی‌کنیم. ما از اروپایی‌هایی حرف می‌زنیم که با اتومبیل‌هایی شبیه خودروهای ما برای نجات جان خود، شهر و خانه را ترک می‌کنند.»
می‌توانید تصور کنید موشک کروز به یک شهر اروپایی پرتاب می‌شود؟
یکی دیگر از مفسران این کانال نیز گفت: «ما شاهد پرتاب موشک‌های کروز به یک شهر اروپایی در قرن بیست‌ویکم هستیم، انگار در عراق یا افغانستانیم. می‌توانید تصور کنید؟»
یک جامعه‌شناس فرانسوی به این موضوع اشاره کرد که آوارگان اوکراینی از تهاجم روسیه «پناهنده» خوانده می‌شوند، اما افغانستانی‌های فراری سال گذشته (پس از روی کار آمدن طالبان) «مهاجر» توصیف می‌شوند. «جین لوئیس بورلانژ» از اعضای مجمع ملی فرانسه در طول یک برنامه گفت که پناهندگان اوکراینی «مهاجرانی سطح بالا و روشنفکر» خواهند بود.
مجری «الجزیره انگلیسی» نیز مشاهدات خود از اوکراینی‌های فراری از جنگ را به اشتراک گذاشته: «مسأله جالب در مورد آوارگان اوکراین این است که آنها افرادی موفق از طبقه متوسط به بالا هستند. به لباس پوشیدن آنها نگاه کنید! این افراد پناهندگانی نیستند که بخواهند از خاورمیانه که جنگ در بسیاری از کشورهایش وجود دارد، دور شوند. آنها (اوکراینی‌ها) سعی ندارند از مناطق شمال آفریقا فرار کنند. آنها شبیه هر خانواده اروپایی هستند که شما در همسایگی آنها زندگی می‌کنید.»
یکی از کاربران توییتر به کنایه از چارلی داگاتا که از واژه کشوری نسبتا متمدن برای اوکراین استفاده کرد، پرسید: «آیا هنوز تیشرت‌های با نوشته «غیرمتمدن» هم چاپ می‌شود؟ من یکی از آنها را می‌خواهم.»
«الجزیره» به دنبال واکنش‌های کاربران به این گزارش که رنگ‌وبوی نژادپرستی داشته، تایید کرد که یکی از مجریان آنها «مقایسه ناعادلانه‌ای بین اوکراینی‌های فراری از جنگ و پناهندگان منطقه «منا» (MENA) انجام داده است. این شبکه به دلیل این مقایسه عذرخواهی کرد. «منا» اصطلاحی برای نامیدن کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقاست. این خبرگزاری در حساب کاربری «توییتری» خود نوشت: «نظرات مجری غیرمسئولانه و بی‌ملاحظه بود. ما از مخاطبان خود در سراسر جهان عذر می‌خواهیم و در حال رسیدگی به آن هستیم.»
تماشای فرار سفیدپوستان برایم سخت است
«دیوید ساکوارلیدز» سیاستمدار سابق اوکراین در مصاحبه روز شنبه خود با بی‌بی‌سی گفت که تماشای فرار سفیدپوستان برای او سخت‌تر است. او گفت: «کشته‌شدن اروپایی‌های چشم آبی با موهای بلوند برای من بسیار سخت است.» مجری برنامه نیز پاسخ داد: «من درک می‌کنم و به آن احترام می‌گذارم.» یک خبرنگار مستقر در لهستان «آی‌تی‌وی» بریتانیا نیز در یکی از گزارش‌های خود گفت: «اینجا یک کشور جهان سومی در حال توسعه نیست. اینجا اروپاست.»
چنین اظهاراتی تنها به رسانه‌های انگلیسی‌زبان محدود نبود. رئيس بخش سیاسی شبکه BFM هم در توضیح شرایط آنچه در اوکراین می‌گذرد، مردم این کشور را با سوری‌ها مقایسه کرد. فیلیپ کربه، روزنامه‌نگار فرانسوی در توصیف اوضاع اوکراین می‌گوید: «ما در اینجا درباره سوری‌هایی صحبت نمی‌کنیم که از بمباران رژیم اسد تحت حمایت پوتین فرار می‌کنند، ما در مورد اروپایی‌هایی صحبت می‌کنیم که برای نجات جان خود با خودروهایی که شبیه ما هستند، کشور را ترک می‌کنند. تاکید کربه روی شباهت میان اوکراینی‌ها با اروپایی‌ها باعث تاسف بسیاری از کاربران در شبکه‌های اجتماعی شد و بسیاری این اظهارات او را در قرن ۲۱ غیر قابل باور توصیف کردند.
مایکل نولز، شومن آمریکایی از دیگر کسانی بود که اظهاراتش این روزها چالش‌برانگیز شده است. او روز ۲۷ فوریه در حساب توییتری خود نوشت: «همین الان متوجه شدم که این نخستین جنگ بین ملت‌های متمدن است که در طول زندگی من اتفاق می‌افتد.» نولز که با انتقادات بسیاری مواجه شد چندان اهمیتی به این انتقادات نداد و همچنان از نظر خود دفاع کرد. او حتی در پاسخ به کسانی که به جنگ عراق اشاره کرده بودند، عراق را کشوری غیرمتمدن خواند. او در این‌خصوص نوشت: «ممکن است که جنگ عراق یک فاجعه بوده باشد، اما این کشور متمدن نبوده است.»
موارد زیادی از این دست اظهارنظرها این روزها به گوش جهانیان رسیده که البته خشم و تاسف بسیاری را برانگیخته. اینکه اظهارنظر و توصیف شرایط جنگ و بدبختی مردم اوکراین از طرف خبرنگاران و گزارشگران که باید بی‌طرفی و بی‌غرضی را در قلم و گفتار خود نشان دهند، با این دست سوگیری‌های نژادپرستانه همراه است، نگرانی‌ها را درباره ادامه رویکرد نژادپرستی حتی در میان رسانه‌ها و سیاستمداران بیشتر می‌کند.