زمزمه مرغ سحر در بدرقه آفتاب

[پولاد امین] و بالاخره سفر هشتاد ساله زنده‌یاد محمدرضا شجریان به پایان رسید و استاد در جوار آرامگاه فردوسی آرام گرفت. سفری بی‌نهایت زیبا، که در اوج تمام شد. در مراسمی که تا ساعات آخر معلوم نبود در چه زمانی- و حتی کجا- برگزار خواهد شد. گفته می‌شود دشواری رعایت پروتکل‌های بهداشتی برای شمار زیادی از علاقمندان استاد که انتظار می‌رفت در مراسم حضور پیدا کنند، دلیل این سرگردانی بوده است.

احترام در شرایط کرونا

آئین خاکسپاری محمدرضا شجریان در جوار آرامگاه فردوسی، در میان جمعیت کثیری از علاقمندان، با حضور شمار زیادی از هنرمندان و اهالی موسیقی برگزار شد. تعدادی از هنرمندان و پیشکسوتان عرصه موسیقی از جمله حمیدرضا نوربخش، سالار عقیلی، نیما جوان، پوریا اخواص، وحید تاج، زکریا یوسفی، نیلوفر محبی، علی ثابت‌نیا، علی عابدی، حسین علیشاپور، حسین پرنیا، فاضل جمشیدی، کیوان ساکت و… در مراسم تشییع حضور داشتند.
حامد بهداد، سحر دولتشاهی، علی سرابی، تهمورس پورناظری، سهراب پورناظری، داریوش پیرنیاکان و آوا مشکاتیان از دیگر چهره‌های هنری حاضر در این مراسم بودند. از وزارت ارشاد نیز محمدمجتبی حسینی معاون هنری وزیر ارشاد و محمد اله‌یاری مدیرکل دفتر موسیقی در مراسم حضور داشتند. در شرایطی که به گزارش خبرگزاری‌ها جمعیت زیاد حاضران رعایت پروتکل‌های بهداشتی را غیرممکن کرده بود و جانمایی صندلی‌ها برای استقرار مدعوین با رعایت فاصله اجتماعی نیز تأثیری در مدیریت این شرایط نداشت.

تغییرات پی‌درپی

مراسم آیین تشییع و خاکسپاری استاد محمدرضا شجریان که ابتدا قرار بود در روز جمعه برگزار شود، اما بعد از برگزاری مراسم غسل و نماز میت در بهشت زهرا و هم‌زمان با انتقال پیکر شجریان به مشهد اعلام شد که به روز شنبه موکول شده است، پر از اتفاقات ناگهانی بود. از تغییر زمان خاکسپاری تا تغییر محل خاکسپاری. این تغییرات حواشی زیادی را موجب شد و مراسمی که می‌توانست با نظمی درخور برگزار شد، مالامال از حاشیه شد.
این مراسم از ساعت ۸ صبح آغاز و پیکر مرحوم شجریان در ساعت ۹ صبح پس از وداع خانواده با پدر، پیکر اسطوره موسیقی و آواز ایران بر دوش خانواده و دوستان تشییع و در آرامگاه ابدی خود در کنار موزه آرامگاه فردوسی مشهد به خاک سپرده شد.‌

دور از اخوان

خبرگزاری مهر با انتشار تصویری که روز گذشته از مکان خاکسپاری محمدرضا شجریان در جوار اخوان ثالث منتشر شده بود، از تغییر مکان خاکسپاری استاد نوشت: «با وجود آنکه تا دیروز و بنا بر هماهنگی با خانواده شجریان قرار بر تدفین این هنرمند در جوار مقبره اخوان ثالث بود، صبح امروز جانمایی متفاوتی برای محل برگزاری مراسم و تدفین در محوطه توس در نظر گرفته شده که نشان از تغییر مکان خاکسپاری دارد».
هنوز خانواده شجریان و مسئولان برگزاری مراسم درباره تغییر در زمان و مکان خاکسپاری توضیحی نداده‌اند، اما گفته می‌شود که این تغییرات نتیجه مذاکرات مسئولان و خانواده شجریان است.

یاد استاد

دوستداران استاد که از روز گذشته در انتظار ورود پیکر شجریان و برگزاری مراسم خاکسپاری در جوار فردوسی بودند، ساعت‌ها پیش از آغاز رسمی مراسم خاکسپاری در آرامگاه فردوسی حاضر شده و با هم‌خوانی گاه به گاه قطعات به یاد ماندنی شجریان یاد استاد را گرامی داشتند. این هم‌خوانی اما پس از خاکسپاری و هم‌زمان با زمزمه «مرغ سحر» همایون شجریان، به اوج رسید.
در لحظه خاکسپاری نیز پخش آوای «ربنا» از بلندگوهای مستقر در محوطه توس اشک به چشمان بسیاری از حضار آورد.
ثبت روز تولد استاد به نام «روز ملی موسیقی» در تقویم رسمی کشور از دیگر لحظاتی بود که عکس‌العمل مثبت علاقمندان شجریان را باعث شد- که اغلب پشت درهای محوطه توس مانده و شاهد حضور مهمانان ویژه، چهره‌ها و مسئولان فرهنگی و هنری در محل تدفین بودند.

بوسه بر دستان مردم

در پایان مراسم، همایون شجریان به حاضرین مراسم گفت که آرامش و اعتبار خود را از مردم می‌گیریم: «هزاردستان موسیقی ایران را به خاک سپردیم و به این مصرع شعر اشاره می‌کنم “به نام خداوند جان و خرد”، همان‌طور که خرد، خرد خدایی است، جان هم، خدایی است. ما آرامش و اعتبار خود را از شما مردم می‌گیریم، باعث همه صبر و شکیبایی ما شما هستید و از همه تشکر می‌کنم که با همه سختی‌های موجود در مراسم تشییع و تدفین استاد شجریان شرکت کردید. اگر این امکان وجود داشت، میلیون‌ها نفر از شما عزیزان می‌توانستند در این مراسم شرکت کنند، من به دستان شما بوسه می‌زنم».

فراتر از آواز

مدیرعامل خانه موسیقی در مراسم تشییح و خاکسپاری شجریان، او را «فراتر از آواز و هنر ایران» نامید. حمیدرضا نوربخش گفت: «درخصوص شجریان چه می‌توان گفت؛ چراکه همه او را به خوبی می‌شناسند. ایشان فراتر از آواز و هنر ایران بود و بر تارک تاریخ ایران خواهد ایستاد. کمتر هنرمند و شخصیتی را در تاریخ می‌توان در کنار استاد شجریان نهاد که این‌گونه یک ملت را با خود همراه کند. استاد برکات فراوانی داشت. با رفتن شجریان یک ملت هم‌دل شدند. شجریان از ایران هم فراتر بود و به تمام فارسی‌زبانان تعلق داشت». مدیرعامل خانه موسیقی همچنین پیشنهاد کرد تا روز اول مهر که روز تولد استاد شجریان است، به نام ایشان نامگذاری شود.

او آفتاب بود

داریوش پیرنیاکان، نوازنده تار و سه‌تار نیز گفت: «ابعاد موسیقایی شجریان به مانند آفتاب است. این آفتاب می‌تابد و همه جا را روشن می‌کند، موسیقی استاد شجریان نیز همین‌گونه است و جای گفت‌وگو ندارد؛ من سالیان سال با این بزرگ بوده‌ام و در چندین سال، ماه‌های زیادی را با او زندگی‌ کرده‌ام و تمام ابعاد وجودی این مرد بزرگ را از نزدیک می‌شناسم و شاهد آن‌ها بوده‌ام. دیروز همایون عزیز در تهران گفت هرکس که می‌آید یک پیامی دارد و باید مردم زمانه آن پیام را دریافت کنند، خرد در نزد ایرانیان با خردی که ناسیونالیست‌ها در دنیا مطرح کردند متفاوت است. ناسیونالیست‌ها خرد را با عقل یکی گرفته‌اند اما در فرهنگ باستانی ما خرد ترازوی نیک و بد است، خرد گوهری است در روان آدمی که در همه عالمیان این موجود است که با تربیت ایرانی این مورد بسیار بارورتر می‌شود. زمانی که به زندگی شجریان از ابتدا تا انتها نگاهی می‌اندازیم، می‌بینیم که تمامی کارهایش بر اساس خرد و خردورزی بوده است. درواقع شجریان همه چیزش با خرد بود، با خردش حرکت کرد و پیامی که به موسیقیدان‌هایی که پس از او حضور دارند، رساند این بود که خردتان را توانا کنید و بر اساس خرد خود حرکت کنید، آنجاست که نخواهید لرزید».
پیرنیاکان علاوه بر تاکید بر پیشنهاد روز ملی موسیقی، گفت که «در شورای عالی خانه موسیقی این موضوع را باید به تصویب برسانیم که پس از این حتما در بزرگداشت‌هایی که برای هنرمندان گرفته، آلبوم‌ها و کتاب‌هایی که منتخب می‌شوند باید تندیس شجریان را به عنوان هدیه ارائه کنیم. مانند جشنواره‌های سینمایی که تندیس بلورین دارند ما نیز باید تندیس شجریان داشته باشیم».
و حرف آخر پیرنیاکان: «زمانی که در کشورهای بزرگ زمانی خواننده‌ای به این عظمت از دنیا می‌رود عزای عمومی اعلام می‌کنند، چرا برای برای فوت شجریان عزای عمومی اعلام نکردند؟ باید برای شجریان عزای عمومی اعلام می‌شد؛ چراکه شجریان متعلق به تمام مردم ایران و دنیاست».