باسکرویل، شهید مشروطه و شیفته ستارخان
هوارد باسکرویل پس از آشنایی با ستارخان مجذوب او شد و پای در راه انقلاب مشروطه گذاشت
«ستارخان (رو به رضا): «به باسکرویل بگو، بهتر است به درس و مشق بچه‌ها بپردازد. این معرکه جنگ است. خدای‌ناکرده ممکن است کشته شود. او میهمان ماست. ما هرگز نمی‌خواهیم آفتی به او برسد.» پیش از آن‌که رضا حرفی بزند، باسکرویل به فارسی می‌گوید: «من به‌عنوان یک انسان حق انتخاب دارم. سردار، اجازه بدهید در رکاب شما باشم.» ستارخان: «جوهر و غیرت شما را تحسین می‌کنم آقای باسکرویل. اما تمنا می‌کنم جنگ ما را به ما واگذارید.» باسکرویل: «ذات شما خدایی است سردار، حق انتخاب را از من نگیرید، من راهم را انتخاب کرده‌ام. من قبل از آمریکایی بودن، یک انسانم.»
شهروند آنلاین| متنی که خواندید بخشی از فیلمنامه «باسکرویل» به قلم مسعود جعفری جوزانی کارگردان برجسته سینمای ایران است و مقطعی از زندگی هوارد باسکرویل، معلم آمریکایی مدرسه مموریال تبریز را بازگو می‌کند.
تلاش‌های متعدد جوزانی برای ساخت این فیلمنامه تا کنون بی‌نتیجه مانده اما او همچنان برای به تصویر کشیدن آن مصر است. اما باسکرویل که بود؟ او که 10 آوریل 1885 میلادی در شهر پلت شمالی (ایالت نبراسکا) به دنیا آمد و 24 سال بعد، مقارن 30 فروردین 1288 خورشیدی در تبریز جان سپرد؟
تاریخ انقلاب مشروطه همچون لوحی است که نام‌های بزرگی چون ستارخان، باقرخان، میرزا جهانگیرخان و بسیاری دیگر بر تارک آن می‌درخشند. اما در میان همه فعالان انقلاب مشروطه یک نام بیش از دیگر اسامی کنجکاوی‌برانگیز است؛ هوارد باسکرویل، آموزگار آمریکایی مدرسه مموریال تبریز که دوره حضورش در ایران با شعله‌ور شدن جنبش مشروطه همزمان شد و او که سخت تحت‌تأثیر این نهضت قرار گرفته بود اسلحه به دست گرفت و به انقلابیون پیوست.
باسکرویل در جواب کنسول آمریکا در تبریز که از او خواسته بود از صف مشروطه‌خواهان جدا شود، گفته بود: «تنها فرق من با این مردم، زادگاهم است و این تفاوت بزرگی نیست.» این‌گونه که از اسناد تاریخی برمی‌آید، باسکرویل پس از آشنایی با ستارخان شیفته او شد و پای در راه انقلاب گذاشت.
هوارد باسکرویل 30 فروردین 1288 هنگامی که کنار 150 نفر از انقلابیون مشغول پیکار با نیروهای قزاق بود به ضرب گلوله از پای درآمد. پیکر او توسط مردم تبریز تشییع و در گورستان ارامنه به خاک سپرده شد. مشهور است که ستارخان اسلحه او را برای خانواده‌اش به آمریکا فرستاد.
سال 1329 خورشیدی لوح یادبودی بر سنگ مزار باسکرویل نصب شد که روی آن شعری از عارف قزوینی حک شده بود. عارف سال 1302 در مجلس یادبودی که بر مزار باسکرویل برگزار شد، این ابیات را برای او سرود: ای محترم مدافع حریت عباد/وی قائد شجاع و هوادار عدل و داد/کردی پی سعادت ایران فدای جان/پاینده باد نام تو، روحت همیشه شاد
