شهروندآنلاین: ماه رمضان بی‌تردید در ذهن مخاطبان تلویزیون در دهه‌های هشتاد و نود با سریال‌هایی چون «گمگشته» رامبد جوان، «خانه به دوش»، «متهم گریخت» و «بزنگاه» رضا عطاران، «اغما»، «روز حسرت»، «مدینه» و چند سریال دیگر سیروس مقدم، «زیرزمین»، «او یک فرشته بود»، «پنجمین خورشید» و «پنج کیلومتر تا بهشت» علیرضا افخمی، «رسمِ عاشق‌کشی» و «مامور بدرقه» سعید سلطانی‌فر، «میوه ممنوعه» و «در مسیر زاینده‌رود» حسن فتحی، «صاحبدلان» محمدحسین لطیفی و بسیار سریال‌های دیگر به‌خاطر می‌آید. با این‌حال شماری از این آثار برجسته‌تر از دیگران در حکم قله‌هایی برای آثار مناسبتی هستند.
متهم گریخت
رضا عطاران با «خانه به‌دوش»، «متهم گریخت» و البته «بزنگاه» سند یک نوع سریال مناسبتی ماه رمضان را به نام خودش زده است. سریال‌هایی کمدی با محوریت اشخاص یا خانواده‌های فرودست که رفتارها، باورها و کارهای معمولی‌شان شوخی‌های جذابی به‌وجود آورده و هم‌زمان داستان را هم به پیش می‌برند.
عطاران در این سه سریال شخصیت‌هایش را- که همه از یک جنس و یک طبقه، اما با ویژگی‌های شخصیتی منحصر به‌فرد و جذاب هستند- در موقعیت‌های مختلفی قرار می‌دهد. در «خانه به‌دوش» در وضعیتی که تمام دارایی مرد خوش‌قلب قصه «ماشالله (حمید لولایی) توسط کلاهبرداری خوش‌آب‌ورنگ بالا کشیده شده. در «بزنگاه» در وضعیتی که خانواده‌ای بعد از مرگ پدرشان متوجه می‌شوند او خانه‌شان را پیش از مرگ فروخته و حالا قولنامه و پول‌ها هم مفقود شده و آنها باید از پس این موضوع برآیند و البته در «متهم گریخت» یا محبوب‌ترین سریال این سه‌گانه نیز در وضعیت پا در هوای مهاجرت که شوخی‌ها و لحظات ماندگاری را رقم زده و در عین‌حال داستانی جذاب را نیز در سی روز ماه رمضان به روایت می‌نشست.
اغما
«اغما»ی سیروس مقدم -البته به همراه «او یک فرشته بود» علیرضا افخمی- را می‌توان سردمدار سریال‌های ماورایی نامید که با تصویر کردن جسمانیت شیطان گام‌های بلندی در نمایش موضوعات مذهبی در قاب تصویر برداشتند. در این میان البته موفقیت «اغما» ریشه در چیزهای دیگری نیز داشت و منحصر به جنبه مذهبی سریال نبود.
در واقع بسیار چیزها دست‌به‌دست هم داده و «اغما» را تبدیل به یکی از بهترین سریال‌های مذهبی تاریخ تلویزیون کردند. ازجمله تبحر سیروس مقدم در داستانگویی و تسلط او بر تکنیک و ابزار کار که باعث شد «اغما» یکی از جذاب‌ترین و در عین‌حال خوش‌ساخت‌ترین سریال‌های مناسبتی تلویزیون شود. اگر داستان تازه سریال درباره شیطانی که در قالب یک جوان خوشنام و مومن خود را به پزشکی که به‌خاطر غرور راه ورود او را هموار کرده، می‌نمایاند، قرار دهیم، دلیل اینکه چرا و چگونه «اغما» بعد از گذشت حدود بیست سال از زمان ساخت هنوز و هم‌چنان می‌تواند مخاطبان را پای صفحه تلویزیون میخکوب کند، مشخص‌تر خواهد شد.
نتیجه تمام این جلوه‌های تبحر و تسلط و کاربلدی این می‌شود که «اغما» را می‌توان به‌عنوان سرفصلی نو در تاریخ سریال‌سازی تلویزیون به تماشا نشست. سریالی که بعدتر نه خود سیروس مقدم و نه هیچ کارگردان دیگری نتوانست به آن نزدیک هم شود چه رسد به اینکه کسی بهتر از آن را در آن ژانر روی آنتن بفرستد!
میوه ممنوعه
«میوه ممنوعه» حسن فتحی هم سرفصل دیگری در سریال‌های مناسبتی تلویزیون باز کرد. سریالی درباره عشق دم‌به‌دم فزاینده پیرمردی خوشنام به دختری جوان که به تاوان این عشق که دل و دینش را به تاراج برده، زندگی و نام و خانواده‌اش را از دست می‌دهد.
«میوه ممنوعه» را اگر نه اولین که قدرتمندترین سریال ملودرام مذهبی تلویزیون می‌توان نامید. سریالی که باعث شد در کنار سریال‌های کمدی و ماورایی فیلمسازان امکانات بالقوه داستان‌های ملودرام را نیز در روایت داستان‌های مذهبی متوجه شوند. با این‌حال این سریال نیز- مانند تمام سریال‌های موفق دیگر- تنها به یک ویژگی برای موفقیت تکیه نمی‌زند. در واقع «میوه ممنوعه» از بسیار چیزها برای رسیدن به موفقیت بهره برده. از تبحر داستانگویی حسن فتحی که پیش‌تر این تبحر را در «مدار صفر درجه»، «شب دهم» و «پهلوانان نمی‌میرند» به اثبات رسانده بود؛ تا دیالوگ‌نویسی علیرضا نادری؛ و البته بازی‌های درخشان علی نصیریان، گوهر خیراندیش، امیر جعفری و هانیه توسلی که دوش‌به‌دوش در کنار هم یکی از بهترین ملودرام‌های تاریخ سریال‌سازی را در تلویزیون ایران به بار آوردند.
صاحبدلان
معمولا نام سریال «صاحبدلان» را نیز به‌عنوان یکی از خط‌شکنان عرصه سریال‌سازی مناسبتی در کنار آثار رضا عطاران و سیروس مقدم و حسن فتحی ذکر می‌کنند. سریالی که با هر متر و معیاری اولین- و مهم‌ترین- گامی بود که تا آن زمان- و شاید هم تاکنون- در زمینه اقتباس قرآنی در تلویزیون ایران برداشته بود. یک اقتباس خوش‌نقش و جذاب بدون اینکه خود را ملزم بداند که داستان مورد اقتباسش را واو به واو به تصویر بکشد.
در حقیقت «صاحبدلان» تنها اقتباس تمام‌وکمال تلویزیون ایران از یک داستان قرآنی است. سریالی به کارگردانی محمدحسین لطیفی و بازی حسین محجوب، باران کوثری، محمد کاسبی، پوریا پورسرخ و بسیار بازیگران دیگر که داستان پیرمردی صحاف به نام سیدخلیل صحاف‌زاده را روایت می‌کند که با ورود قرآنی نیازمند صحافی به خانه‌اش وارد ماجراهایی می‌شود که از داستان پیامبران در قرآن الهام گرفته شده.
«صاحبدلان» اما برخلاف چند سریال مطرح این عرصه، در این سال‌هایی که از ساخته شدنش می‌گذرد، کم‌رنگ‌تر شده است. اتفاقی که شاید بی‌ارتباط به تکیه‌اش روی دیالوگ‌نویسی خودنمایانه علیرضا طالب‌زاده نباشد که در عین اینکه تسلط نویسنده بر واژه‌ها را برای مخاطبان آشکار می‌سازد، اما، در عین‌حال چالشی بزرگ برای غرق شدن او در داستان نیز هست.