«کرونا»ی بومی؛ همچنان مثل یک راز

زندگی با کرونا؛ مهم‌ترین آموخته‌ای است که تجربه دو سال همزیستی با آخرین همه‌گیری تاریخ به ما یاد داده است. ویروس‌شناسان به مرحله بعد از پاندمی یا همان همه‌گیری، اندمی یا بومی‌شدن بیماری می‌گویند. یعنی زمانی که مردم یاد گرفته‌اند با ویروسی که دیگر قدرت اولیه را ندارد، زندگی کنند. این روزها کرونا در ایران به شکل خوشحال‌کننده‌ای فروکش کرده است، در حالی که بعد از تعطیلات نوروز و حجم بسیار بالای سفرهای نوروزی و به علاوه بازگشایی سراسری همه مدارس، بیشتر متخصصان درباره اوج‌گیری دوباره کرونا در پایان فروردین و اوایل اردیبهشت هشدار می‌دادند و حتی احتمال پیک هفتم کرونا هم داده شد. با این حال، این روزها حرکت ویروس در نزولی‌ترین حالت طی دو سال اخیر قرار گرفته است. فقط دو شهرستان در وضعیت قرمز، ۴۸ شهرستان در وضعیت نارنجی، ۳۲۳ شهرستان در وضعیت زرد و ۷۵ شهرستان در پهنه جغرافیایی ایران در وضعیت آبی قرار دارند.

سازمان بهداشت جهانی (WHO) تقریبا 10 روز پیش اعلام کرد کووید-19 تا تبدیل‌شدن به یک بیماری بومی فاصله زیادی دارد و همچنان می‌تواند باعث شیوع گسترده در سراسر جهان شود. مایکل رایان، مدیر برنامه فوریت‌های بهداشتی سازمان جهانی بهداشت می‌گوید این تصور که اگر کووید-19 فروکش کند و بومی شود به معنای پایان کروناست، اشتباه است.

آمارها تعداد مبتلایان و مرگ‌ومیر ناشی از کرونا را روزبه‌روز، کمتر و کمتر نشان می‌دهد؛ چهارم اردیبهشت 1401، بعد از 26 ماه مبارزه با  ویروس کرونا، تعداد مرگ کرونایی‌ها به کمتر از 15 نفر رسید. مبتلایان روزانه هم چند روزی است که سه رقمی شده و همه اینها برای مردم، وزارت بهداشت و کادر درمان بسیار امیدوارکننده است. اما چراغ هشدار کرونا هنوز روشن است، زیرا تجربه رویارویی سخت با این ویروس ثابت کرده که رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی و غافلگیرکننده زیادی در طول دو سال گذشته داشته و ساکنان زمین تا پایان پاندمی کرونا راه زیادی دارند.

تداوم روند نزولی می‌تواند امیدوارکننده باشد

همه‌گیری یعنی شیوع جهانی؛ تداوم روند نزولی حرکت ویروس در هر کشوری می‌تواند نوید پایان همه‌گیری و البته نه پایان ویروس را بدهد. گروهی از متخصصان آمریکایی و اروپایی پیش‌بینی کرده‌اند که همه‌گیری کرونا به‌زودی بومی خواهد شد. یعنی کووید-19 به یک بیماری تبدیل می‌شود که ما یاد می‌گیریم با آن زندگی کنیم. به گزارش نیویورک‌تایمز، با این حال، هنوز برای تصور بومی‌شدن ویروس کرونا زود است و اینکه کووید بومی ممکن است چگونه به نظر برسد، همچنان مثل یک راز. بیماری‌های بومی می‌توانند اشکال مختلفی داشته باشند و ما هنوز نمی‌دانیم که این بیماری دو ساله در بین آنها کجا قرار می‌گیرد.

سازمان بهداشت جهانی (WHO) تقریبا 10 روز پیش اعلام کرد کووید-19 تا تبدیل‌شدن به یک بیماری بومی فاصله زیادی دارد و همچنان می‌تواند باعث شیوع گسترده در سراسر جهان شود. مایکل رایان، مدیر برنامه فوریت‌های بهداشتی سازمان جهانی بهداشت می‌گوید این تصور که اگر کووید-19 فروکش کند و بومی شود به معنای پایان کروناست، اشتباه است.

همه‌گیری کرونا همچنان ادامه دارد

در ابتدایی‌ترین تعریف، بیماری بومی، بیماری با شیوعی ثابت، قابل پیش‌بینی یا مورد انتظار است. کووید-19 با همه جهش‌ها و ترکیب‌های نوظهور و غافلگیرکننده‌اش، بیماری‌ای است که ادامه دارد. فراتر از آن، هیچ تعریف ثابتی از آن بعد از گذشت افزون بر دو سال وجود ندارد. بیماری‌های بومی سالانه میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان مبتلا می‌کنند و برخی از آنها صدهاهزار نفر را می‌کشند. تعدادی از آنها قابل درمان بوده و واکسن دارند، با این حال، هنوز هم شیوع غیرمنتظره و رنج حاصل از بیماری دامنگیر بشر است. در مقاله‌ای که نیویورک‌تایمز منتشر کرده، تاکید شده نباید برای بازتعریف کووید از پاندمی به اندمی عجله کرد. لوکاس انگلمان، مورخ پزشکی و اپیدمیولوژی در دانشگاه ادینبورگ می‌گوید: «یک چارچوب بازتعریف‌شده از عبارت بومی به عنوان چیزی که بی‌ضرر یا عادی است، وجود دارد. اما اپیدمیولوژیست‌ها از آندمیک برای توصیف چیزی استفاده می‌کنند که ما باید با دقت آن را زیر نظر بگیریم، زیرا یک بیماری بومی می‌تواند دوباره همه‌گیر شود.

هنوز به حاشیه امن رفتار ویروس نرسیده‌ایم

«روند نزولی ابتلا و مرگ‌ومیر باید تداوم داشته باشد تا بتوان خوشبینانه به ماجرا نگاه کرد. مجید مختاری، عضو کمیته علمی مقابله با کرونا  در گفت‌وگو با «شهروندآنلاین» می‌گوید: «خیلی زود است که بخواهیم درباره فروکش‌کردن موقت ویروس در ایران قضاوت کنیم؛ به نظر من حداقل در ویروس‌های شبیه به کرونا باید یک فرصت دستکم دو هفته‌ای برای بررسی رفتار ویروس بدهیم. یعنی باید این پیش‌بینی را داشته باشیم که ویروس ممکن است تا دو هفته دیگر تغییر رفتار نشان بدهد.»

مختاری معتقد است روند نزولی فعلی در صورتی می‌تواند نویدبخش باشد که حداقل تا دو الی سه هفته دیگر هم ادامه داشته باشد. «باید به حاشیه امن برسیم و این پروسه قطعا باید چند هفته بررسی شود تا ببینیم به آن حاشیه امن می‌رسیم یا خیر؛ اگر روند ابتلا یا مرگ‌ومیر، در همین حدی که این روزها هست هم باقی بماند، می‌توانیم نوید این را بدهیم که بیماری کنترل شده است.»

لون سیمونسن، مدیر مرکز پاندمیکس در دانشگاه پسکیلد دانمارک می‌گوید: «کووید-19 در ادامه کشنده‌تر از آنفلوآنزای فصلی نخواهد بود یا اینکه می‌تواند مانند یکی از ویروس‌های سرماخوردگی خفیف باشد، چراکه مردم جهان حالا مصونیت زیادی علیه این ویروس دارند.

به گفته این فوق‌تخصص ریه رفتار ویروس، یک رفتار جهانی است و کشورها به‌واسطه ارتباطات انسانی از مرزهای زمینی و هوایی با هم در ارتباط هستند و اینطور نیست که بخواهیم ناحیه‌ای به پاندمی نگاه کنیم: «نزول پاندمی در یک کشور دلیل بر تبدیلش به اندمی نیست. همانطور که در چین مشاهده شد، در این کشور بیش از یک سال بود که از ویروس خبری نبود و به یکباره در شانگهای و دیگر استان‌های چین شیوع دوباره داشتند و قرنطینه‌های شدید اعمال شد.

مختاری تاکید می‌کند: «آمار ایران در موارد ابتلا و مرگ‌ومیر این روزها بسیار خشنودکننده است و همه‌مان بسیار خوشحال هستیم، ولی به نظر من این خوشحالی باید دستکم دو هفته دیگر ادامه پیدا کند تا بتوانیم به تعریف پاندمی به اندمی نزدیک شویم.  اگر به صد سال پیش برگردیم و پاندمی آنفلوآنزا را در نظر بگیریم، دقیقا همین اتفاق‌هایی که امروز شاهدش هستیم، رخ داد و بیش از 50میلیون نفر کشته بر جای گذاشت. یعنی خیلی زود اعلام پایان پاندمی کردند و دیدند که مردم چطور صدمه دیدند. به علاوه ما در حال حاضر دو سلاح دفاعی بیشتر نداریم؛ رعایت‌های اجتماعی و واکسیناسیون. به نظر من رعایت‌های اجتماعی باید باقی می‌ماند و عادی‌انگاری درباره کرونا را نباید به این سرعت جلو می‌بردیم. به علاوه بر واکسیناسیون هم باید بیشتر تمرکز می‌شد با توجه به موفقیتی که ایران در واکسیناسیون علیه کرونا در سال‌های اول کسب کرد. همین حالا هم باید بر دوز سوم و چهارم تاکید بیشتری شود تا استقبال از واکسن با پایین‌آمدن موارد بیماری، کم نشود.

بیماری‌های اندمیک می‌توانند خفیف یا کشنده باشند

تصور بیماری بومی برای اغلب مردم، یک سرماخوردگی ساده است. این در حالی است که  تخمین‌زده شده عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی، از جمله سرماخوردگی، سالانه میلیاردها نفر را در سراسر جهان مبتلا می‌کنند و هزاران نفر را می‌کشند. سایر بیماری‌های بومی می‌توانند بسیار کشنده‌تر باشند. مالاریا در سال2019 باعث مرگ بیش از 600هزار نفر در سراسر جهان شد و آنفلوآنزا جان بیش از 200هزار نفر را گرفت؛ اگرچه برآوردها نشان می‌دهد که این تلفات می‌تواند بسیار بیشتر باشد. بسیاری از دانشمندان پیش‌بینی می‌کنند که کووید بومی ممکن است بار مشابهی با سایر ویروس‌های تنفسی داشته باشد.

مختاری تاکید می‌کند: «آمار ایران در موارد ابتلا و مرگ‌ومیر این روزها بسیار خشنودکننده است و همه‌مان بسیار خوشحال هستیم، ولی به نظر من این خوشحالی باید دستکم دو هفته دیگر ادامه پیدا کند تا بتوانیم به تعریف پاندمی به اندمی نزدیک شویم.

لون سیمونسن، مدیر مرکز پاندمیکس در دانشگاه پسکیلد دانمارک می‌گوید: «کووید-19 در ادامه کشنده‌تر از آنفلوآنزای فصلی نخواهد بود یا اینکه می‌تواند مانند یکی از ویروس‌های سرماخوردگی خفیف باشد، چراکه مردم جهان حالا مصونیت زیادی علیه این ویروس دارند.

با این حال، برخی از دانشمندان هشدار می‌دهند که ایمنی واکسیناسیون در برابر عفونت ممکن است در طول زمان کاهش پیدا کند و انواع سویه‌های آینده شاید این آنتی‌بادی‌ها را نادیده بگیرند. از آنجایی که جهش‌ها تصادفی هستند، بنابراین همیشه این احتمال وجود دارد که در آینده نوعی بیماری شدیدتر ایجاد شود. به طور کلی سرماخوردگی و آنفلوآنزا بیماری‌های بومی گسترده‌ای هستند که در تمام سال باقی می‌مانند، اما سطح آنها ثابت نیست و درعوض باعث اپیدمی‌های فصلی می‌شوند، وقتی که عفونت‌ها فراتر از سطوح اولیه بومی شیوع پیدا می‌کنند، مثل روزهای زمستان که مردم بیشتر در داخل خانه جمع می‌شوند.

پیک هفتم نخواهیم داشت

«من در روزهای پایانی سال گذشته پیش‌بینی می‌کردم که ما پیک هفتم را نخواهیم داشت.» آمیتیس رمضانی، متخصص بیماری‌های عفونی و مدیر مطالعات بالینی انستیتو پاستور ایران درباره فروکش‌کردن ویروس در روزهایی که خیلی‌ها احتمال اوج‌گیری کرونا را می‌دادند، به «شهروندآنلاین» می‌گوید: «برای اینکه یک پیک به وجود بیاید، باید تعداد افراد حساسی که قبلا مبتلا نشده‌اند، در جامعه قابل توجه باشد، واکسیناسیون پایین باشد و به علاوه عامل ویروسی بیماری هم باید از نظر شدت سرایت تغییر زیادی کرده باشد. جامعه ما در شرایط فعلی پیک اُمیکرون را پشت‌سر گذراند و قبل از آن هم پیک شدید دلتا را داشتیم، در نتیجه تعداد افراد حساسی که تا الان مبتلا به بیماری نشده باشند، زیاد نیست.»

به گفته این متخصص بیماری‌های عفونی از طرف دیگر جهش‌های بعدی اُمیکرون همه نوترکیب هستند. «اُمیکرون اسفند ماه 1400 جهش BA1 بود. بعد از آن BA2 آمد که گفتند مسری‌تر است و حدس ما این بود که به واسطه سفرهای نوروزی جهش دوم یعنی BA2 در کشور ما بالا برود و ممکن است باعث ایجاد پیک بعدی شود.»

تعداد افراد حساسی که مبتلا نشده باشند، کم است

رمضانی توضیح می‌دهد که جهش BA2  اُمیکرون دو مشخصه داشت؛ یکی اینکه مسری‌تر بود و دوم اینکه شدت بیماری‌اش نسبت به اُمیکرون اولیه تفاوت چندانی نداشت. «در شرایط فعلی به دلیل اینکه ما افراد حساس به بیماری که پیش از این مبتلا نشده باشند، خیلی زیاد در کشور نداریم و پوشش بالای 75درصدی در واکسیناسیون دو دوز داشته‌ایم و نصف این جمعیت هم دوز بوستر را دریافت کرده‌اند، پس واقعا انتظار نداشتیم که پیکی به وجود بیاید.

از این به بعد چه می‌شود و پیش‌بینی درباره ادامه کار کرونا در ایران چطور می‌تواند باشد؟ رمضانی توضیح می‌دهد سویه‌های مختلف اُمیکرون حالا با هم ترکیب شده و سویه‌های نوترکیب درست کرده‌اند که XE  و XD  و … نام گرفته‌اند. «خوبی این نوترکیب‌های اُمیکرون این است که از نظر شدت بیماری، بدتر از قبلی‌ها نیستند و فقط از نظر سرایت قوی‌تر هستند. بنابراین با در نظر گرفتن این نکته مهم که درباره کرونا با ویژگی‌های خاص بیولوژیکی، هیچ وقت نمی‌توان با قاطعیت صحبت کرد، با این حال، به طور کلی می‌توان گفت به نظر می‌رسد سویه‌های آینده کرونا از همین ترکیبات اُمیکرون خواهند بود که ممکن است از نظر سرایت حتی بیشتر باشند، اما شدت بیماری زیاد نمی‌شود. این سویه‌ها بیشتر سیستم فوقانی دستگاه تنفسی را درگیر می‌کنند و درگیری ریه کمتر است.»

رمضانی توضیح می‌دهد که جهش BA2  اُمیکرون دو مشخصه داشت؛ یکی اینکه مسری‌تر بود و دوم اینکه شدت بیماری‌اش نسبت به اُمیکرون اولیه تفاوت چندانی نداشت. «در شرایط فعلی به دلیل اینکه ما افراد حساس به بیماری که پیش از این مبتلا نشده باشند، خیلی زیاد در کشور نداریم و پوشش بالای 75درصدی در واکسیناسیون دو دوز داشته‌ایم و نصف این جمعیت هم دوز بوستر را دریافت کرده‌اند، پس واقعا انتظار نداشتیم که پیکی به وجود بیاید.

این متخصص بیماری‌های عفونی با اشاره به اینکه اغلب جامعه جهانی به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند و کمتر گروه‌های حساس هستند که تا امروز به ویروس مبتلا نشده باشند، می‌گوید: «از طرفی واکسیناسیون دارد به سمت دوز چهارم و پنجم پیش می‌رود، پس به نظر می‌رسد شدت پاندمی به سمت کنترل‌شدن در حال حرکت است و در آینده نزدیک موارد اضطراری و محدودیت‌ها در فضای بسته و تدریجا نیاز به ماسک هم کمتر خواهد شد. بعد از کمتر شدن محدودیت‌ها کرونا هم به سمت اندمیک‌شدن پیش می‌رود و می‌توان گفت جهان به سمت آرامش نسبی حرکت می‌کند.»