چرنوبیل، تاوان سهمگین یک اشتباه
26 آوریل 1986 میلادی، رآکتور نیروگاه اتمی چرنوبیل (شوروی سابق- اوکراین کنونی) منفجر شد
در نخستین روزهای عملیات ویژه ارتش روسیه در خاک اوکراین، یکی از نخستین مکانهایی که به اشغال روسها درآمد نیروگاه هستهای چرنوبیل بود. واقعهای که درست به اندازه اخبار تهاجم به اوکراین مورد توجه رسانهها قرار گرفت و ترس از تکرار فاجعهای که حدود 4 دهه قبل در این مکان اتفاق افتاده بود را در دلها انداخت.
شهروند آنلاین| 36 سال پیش، برابر 26 آوریل 1986 میلادی، رآکتور شماره چهار نیروگاه اتمی چرنوبیل در قلمرو اتحاد جماهیر شوروی (اوکراین کنونی) منفجر شد. خاکستر ناشی از آتشسوزی هسته رآکتور، ذرات رادیو اکتیو را در نیمی از خاک شوروی و غرب اروپا پراکنده کرد تا به این ترتیب یکی از مهیبترین فجایع هستهای غیرنظامی از زمان بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی رقم بخورد.
ماجرا از یک مانور یا درواقع آزمایش شبیهسازی ساده آغاز شد. آزمایشی که قرار بود برای متصدیان اتاق کنترل نیروگاه مشخص کند در صورت قطع شدن برق سیستم خنککننده رآکتور، چگونه میتوان سیستم برق اضطراری را در کمترین زمان ممکن به کار انداخت و خطر ذوب شدن هسته رآکتور در اثر شکافت ذرات اتم اورانیوم را با تداوم گردش آب – بهعنوان عامل خنک کننده – در داخل سیستم خنثی کرد.
آزمایش مورد نظر قبلاً نیز بارها انجام شده بود، با این تفاوت که در شب 26 آوریل متصدیان وقت اتاق کنترل کوچکترین اطلاعی از نحوه انجام این مانور نداشتند و بدون تجربه قبلی، فقط از روی یک دفترچه راهنما مراحل آزمایش را دنبال میکردند. نتیجه اینکه بعد از قطع برق سیستم خنککننده برای آغاز شبیهسازی وضع اضطراری، ظرف کمتر از یک دقیقه هسته رآکتور به قدری داغ شد که کل آب داخل سیستم خنککننده را به بخار تبدیل کرد تا کلید فاجعه زده شود.
نحوه عمل یک نیروگاه تولید برق هستهای تفاوت چندانی با نیروگاهی که از سوختهای فسیلی برای این منظور بهره میبرد ندارد. با این فرق که در اولی انرژی لازم برای تولید حرارت و تبدیل آب به بخار – برای چرخاندن توربینها – از شکافت اتمهای اورانیوم که در رآکتور محصور شدهاند حاصل میشود و در دومی سوختن گاز و دیگر مشتقات نفتی است که گرمای مورد نیاز برای این کار را فراهم میآورد.
اما شاید مهمترین تفاوت بین این دو سیستم را در بخش کنترل انرژی باید جستوجو کرد. به عبارت سادهتر در نیروگاههای سوخت فسیلی فقط باید نگران جریان گاز در مشعلها بود، اما در نیروگاههای هستهای حتی یک لحظه غفلت از کنترل حرارت داخلی هسته رآکتور بروز فاجعهای چون چرنوبیل را در پی خواهد داشت.
حرارت موجود در هسته فروزان و قلب نیروگاه چرنوبیل به اندازهای بود که برای خاموش کردن آتش ناشی از آن، ظرف بیش از یک هفته هزاران تن شن و عنصر «بور» – بهعنوان عامل پایدارکننده اورانیوم – روی آتش ریخته شد تا بالاخره هسته داغ رآکتور آهسته آهسته شروع به سرد شدن کرد.