چند قلاده تا انقراض یوزپلنگ ایرانی فاصله داریم؟
فرقی نمی‌کند جمعیت یوزهای آسیایی در ایران ۱۶ قلاده باشد یا ۳۰ قلاده؛ جمعیت این گونه در وضعیت بحرانی است
توله‌های تازه متولد شده، یوزپلنگ‌های آسیایی را از خطر انقراض نجات نمی‌دهد، اما می‌تواند امیدی برای حفظ ژن این گونه و مقدمه‌ای برای ایجاد یک جمعیت در شرایط اسارت باشد.
براساس آخرین داده‌های علمی در سال ۲۰۱۷ ایران کمتر از ۴۰ قلاده یوزپلنگ دارد. در این مقاله اثبات شد جمعیت یوز در ایران نزولی است. وسعت زیستگاه جنوبی یوز در کشورمان بیش از ۳میلیون هکتار است، ولی یوزهای شناسایی‌شده از انگشتان یک دست بیشتر نمی‌شوند. تجربیات بین‌المللی نشان داده که وقتی در حد چند هزار هکتار فنس‌کشی شود، یوزها رفتار طبیعی دارند، همدیگر را پیدا و جفت‌گیری می‌کنند و از هم فاصله می‌گیرند و بعد از بارداری ماده‌ها می‌توان نرها را کاملا جدا کرد.
سال گذشته گفته می‌شد که ۱۶ قلاده یوزپلنگ در استان سمنان زندگی می‌کنند. مرتضی پورمیرزای، مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی می‌گوید براساس مبنای علمی و در حالت کلی گونه‌ای که زیر ۱۰۰ قلاده جمعیت آن باشد، در بلندمدت نمی‌تواند سلامت خود را حفظ کند. اگر گونه‌ای زیر ۵۰ فرد داشته باشد، در بلندمدت نمی‌تواند تنوع ژن خود را حفظ کند. بنابراین فرقی نمی‌کند که جمعیت یوزهای آسیایی در ایران ۱۶ قلاده باشد یا ۳۰ قلاده. چون جمعیت این گونه در کشور در وضعیت بحرانی است. در حال حاضر تک‌تک یوزها مهم هستند، ولی افزایش اندک تعداد این گونه هرچند حائز اهمیت است، به تنهایی تفاوت چندانی در سرنوشت یوز در کشورمان ایجاد نمی‌کند.
بنابر اعلام سازمان محیط‌زیست کمتر از ۲۰ قلاده یوز در هفت استان سمنان، کرمان، یزد، خراسان‌های رضوی، شمالی و جنوبی به عنوان زیستگاه‌های اصلی یوز تا به امروز مشاهده شده است. بعد از تولد تازه‌ترین یوزپلنگ‌های ایران فراخوانی برای نام‌گذاری آنها داده شد. استان سمنان مهم‌ترین زیستگاه یوزپلنگ آسیایی در ایران و جهان است.
تا پیش از تولد سه توله یوزپلنگ ایران که یکی از آنها هم متاسفانه سه روز بعد از تولد تلف شد، وضعیت یوزپلنگ‌های ایرانی فوق‌بحرانی توصیف شده بود. همه دوستداران محیط‌زیست امیدوارند یوزهای تازه متولد شده بتوانند به حفظ ژن این گونه مهم کمک کنند.
وضعیت فوق بحرانی است
سازمان محیط‌زیست دی ماه سال گذشته اعلام کرد در کشور فقط ۱۲ قلاده یوزپلنگ داریم؛ معاون وقت سازمان محیط‌زیست وضعیت یوزپلنگ‌های ایران را «فوق بحرانی» اعلام کرد و گفت تعداد کل یوزپلنگ‌ها به ۱۲ قلاده رسیده که تنها سه فرد از آنها ماده بالغ هستند. این در حالی است که تا ۱۲ سال پیش شمار یوزپلنگ‌های ایران افزون بر۱۰۰ قلاده بود.
تمهیداتی که به منظور افزایش حفاظت، تولیدمثل و نصب علایم در جاده‌ها انجام گرفته برای نجات این گونه کافی نبوده. سال گذشته قبل از جفت‌گیری ایران و فیروز، مسئولان سازمان محیط‌زیست از تدوین برنامه جامع برای حفاظت از یوز ایرانی صحبت‌می‌کردند که البته مانند بسیاری از طرح‌های دیگر در پیچ‌وخم بودجه‌ای گیر کرده است. کمبود بودجه و نقدینگی از اصلی‌ترین دغدغه‌های سازمان محیط‌زیست است.
خبرگزاری فرانسه در ارتباط با این موضوع گزارش داده که ایران یکی از آخرین کشورهای جهان است که این حیوانات در طبیعت آن زندگی می‌کنند و برنامه حفاظتی تحت حمایت سازمان ملل را از سال ۲۰۱۰ آغاز کرده است.
در سال ۲۰۱۰ شمار این یوزپلنگ‌ها به ۱۰۰ قلاده می‌رسید. یوزپلنگ، سریع‌ترین حیوان جهان به شمار می‌آید و سرعت آن به ۱۲۰کیلومتر در ساعت می‌رسد. یوزپلنگ‌ها هنوز در بخش‌هایی از جنوب آفریقا یافت می‌شوند، اما عملا از شمال آفریقا و آسیا ناپدید شده‌اند. به یوپلنگ‌های ایرانی، یوزپلنگ آسیایی هم گفته می‌شود. نام علمی یوزپلنگ ایرانی Acinonyx jubatus venaticus است و نسل آن به‌شدت در معرض خطر انقراض قرار گرفته است.
یوز، نقطه مشترک همدلی ایرانیان
این روزها علاقه به نجات یوزپلنگ نقطه مشترک همدلی و مطالبه ایرانیان و همین طور همه دغدغه‌مندان حفظ حیات‌وحش و میراث‌های طبیعی جهان است. جفت‌گیری ایران و فیروز در بهمن ماه سال گذشته و باردارشدن ایران، شاید بهترین خبر محیط‌زیستی ۱۴۰۰ بود برای حفظ ژن گونه در حال انقراض؛ یوزپلنگ ایرانی. ایران یوزپلنگ پنج‌ساله‌ای است که در مرکز تکثیر یوز آسیایی در پارک ملی «خارتوران» در شرایط اسارت زندگی می‌کند، سه توله یوز به دنیا آورد.
توله یوزها، فردای تولد ماده اعلام شدند، اما چند روز بعد از تولد با بررسی‌های دقیق‌تر مشخص شد در تعیین جنسیت آنها اشتباه شده؛ با معاینه دامپزشکان حاذق و مجرب، مجددا توله یوزها معاینه شدند و مشخص شد توله‌ها نر هستند.
تشخیص جنسیت گربه‌سانان مخصوصا یوزپلنگ در روزهای اول که توله‌ها متولد شده بودند، بسیار سخت و حساس بوده و اندام‌های تناسلی آنها به راحتی قابل تشخیص نبوده که با رشد حیوان، تعیین جنسیت مرحله‌به‌مرحله آسان‌تر می‌شود.
از اصلاح خبر جنسیت تا تلف‌شدن یکی از یوزها
تلف‌شدن یکی از سه توله یوز «ایران»، یکی از غم‌انگیزترین اخبار روزهای اخیر بود که چند ساعت بعد از اطلاعیه اصلاح خبر جنسیت آنها منتشر شد. سازمان حفاظت محیط‌زیست روز پنجشنبه از تلف‌شدن یکی از سه توله یوز خبر داد.
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست برای تشکیل کارگروه حقیقت‌یاب علل بررسی تلف‌شدن یکی از سه توله یوز را به اکبری، معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست به عنوان نماینده ویژه رئیس سازمان داده و معاونش عازم سمنان شده است.
ماده یوزپلنگ که «ایران» نام دارد، یازدهم اردیبهشت سه فرزند ماده به روش سزارین صحرایی به دنیا آورده بود که حالا یکی از آنها از بین رفته است. بهرنگ اکرامی، پزشک معتمد مرکز تکثیر یوز آسیایی با تایید این خبر گفته بعد از کالبدشکافی معلوم شده علت تلف‌شدن این نوزاد «ضعیف‌بودن در ابتدا با وزن 300 گرم، ناهنجاری مادرزادی ریه سمت چپ و چسبندگی ریه» بوده. او گفته: «این توله از زمان تولد ضعیف بود و در این چهار روز افزایش وزنی نداشت. «گفته شده توله‌های دوم و سوم از زمان تولد افزایش وزن خوبی داشته‌اند. به گفته علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط‌زیست «این نخستین زایمان یوز آسیایی در اسارت است.»
بنابر اعلام سازمان محیط‌زیست کمتر از ۲۰ قلاده یوز در هفت استان سمنان، کرمان، یزد، خراسان‌های رضوی، شمالی و جنوبی به‌عنوان زیستگاه‌های اصلی یوز تا به امروز مشاهده شده است. بعد از تولد تازه‌ترین یوزپلنگ‌های ایران فراخوانی برای نام‌گذاری آنها داده شد. استان سمنان مهم‌ترین زیستگاه یوزپلنگ آسیایی در ایران و جهان است.
وجود یوزپلنگ، محکی برای سنجش حالِ طبیعت ایران
یکی از چالش‌های اصلی برای نجات یوزپلنگ در ایران کم‌آبی و خشکسالی است. این وضعیت باعث می‌شود گونه‌های دیگر حیات‌وحش که یوزپلنگ از آنها تغذیه می‌کند، از بین بروند. به همین دلیل یوزپلنگ جزو گونه‌هایی است که وجود آنها محکی برای سنجش سالم و سرحال‌بودن طبیعت فرض شده. خطرات دیگری که یوز ایرانی را تهدید می‌کند، شکار و دامداری و همین طور تصادفات جاده‌ای است. سازمان حفاظت محیط‌زیست در تلاش است که ژن‌های یوزهای نر را با ذخیره‌سازی اسپرم آنها حفظ کند.
تولد یوزپلنگ‌های آسیایی را از خطر انقراض نجات نمی‌دهد، اما می‌تواند امیدی برای حفظ ژن این گونه و مقدمه‌ای برای ایجاد یک جمعیت در شرایط اسارت باشد.