این روزها بحث بر سر ورود سویه آبله میمونی به کشورهای مختلف زیاد است اما درباره این ویروس جدید چه می دانید و برای مقابله با آن چه باید کرد؟
به گزارش شهروند آنلاین؛ آبله میمونی یک بیماری نادر است که در اثر عفونت با ویروس آبله میمونی ایجاد میشود. ویروس آبله میمونی از خانواده ویروسهایی است که شامل ویروس واریولا (عامل آبله)، ویروس واکسینیا (مورد استفاده در واکسن آبله) و ویروس آبله گاوی است.
آبله میمونی اولین بار در سال ۱۹۵۸، در زمان شیوع بیماری شبیه به آبله در بین میمونهایی که برای تحقیق نگهداری میشدند، کشف شد، از این رو آبله میمونی نامگذاری شد. اولین مورد انسانی آبله میمونی در سال ۱۹۷۰ در جمهوری دموکراتیک کنگو ثبت شد.
مواردی از آبله میمونی در خارج از آفریقا به دلیل سفرهای بین المللی یا واردات حیوانات، در ایالات متحده، اسرائیل، سنگاپور و بریتانیا رخ داده است.
مخزن طبیعی آبله میمونی ناشناخته باقی مانده است. با این حال، جوندگان آفریقایی و میمونها ممکن است حامل ویروس باشند و افراد را آلوده کنند.
ویروس آبله میمونی چیست؟
دو سویه از ویروس آبله میمونی شامل یکی سویه “غرب آفریقا” و دیگری سویه “آفریقای مرکزی” هستند که نوع دوم به سویه “دشت کنگو” نیز شهرت دارد و عمدتا در جمهوری دموکراتیک کنگو یافت میشود.
در میان مبتلایان به سویه غرب آفریقا، موارد بیماری شدید نیز وجود داشته اما میزان مرگ و میر به مراتب کمتر از مبتلایان به سویه آفریقای مرکزی و حدود یک درصد بوده است. این درحالی است که خطر مرگ در میان مبتلایان به سویه آفریقای مرکزی، حدود ۱۰ درصد است. همچنین بر پایه یافتههای فعلی موارد اخیر شناسایی شده ابتلا در بریتانیا، به سویه کمخطرتر غرب آفریقا مربوط میشوند. همچنین شبکه خبری “ان اچ کی” در گزارشی در این باره آورده است، پروفسور “موریکاوا شیگرو”، استاد دانشگاه علوم “اوکایاما” در ژاپن در این باره می گوید: سویه غرب آفریقا، نوع خوشخیمتر این ویروس است در حالیکه سویه آفریقای مرکزی به مراتب وخیمتر است.
به گفته او، نوعی از این ویروس که در طول سالها از نیجریه به بریتانیا آورده میشده، سویه غرب آفریقا بوده است. این سویه در حال حاضر در نیجریه هم شایع است و گفته میشود که خوشخیمتر از سویه کنگویی است.
واکسنها و درمانهای موجود برای مقابله با آبله میمونی کدامند؟
در حال حاضر، هیچ داروی مجوزداری برای درمان آبله میمونی در انسان وجود ندارد و تنها داروهای موجود که در مطالعات مشخص شدند، “برینسیدوفوویر” (Brincidofovir) و “تکوویریمات” (Tecovirimat) هستند که در ایالات متحده برای درمان آبله در صورت بروز حمله بیوتروریستی مجوز دارند.
سه تن از بیماران بررسیشده داروی ضدویروس برینسیدوفوویر مصرف کردند که اثرگذار نبود و یک بیمار دو هفته تحت درمان با تکوویریمات قرار گرفت که دوره ابتلای او کوتاهتر و از علائمش کاسته شد.
به نوشته روزنامه ایندیپندنت، با این حال متخصصان میگویند که در مطالعه آنها، فقط یک نمونه کوچک بررسی شده و در مورد این داروهای ضدویروسی تحقیقات بیشتری نیاز است.
گزارشها حاکیست در خارج از ۱۱ کشور آفریقایی که این بیماری در آنها بومی است، اکثر موارد تاییدشده در سه کشور اروپایی شامل انگلیس، اسپانیا و پرتغال بودهاند و بنابر آخرین دادهها، ابتلای ۲۱۹ مورد به آبله میمونی در سراسر جهان تایید شده است.
آیا پای بیوتروریسم در میان است؟
در چنین شرایطی رئیس انجمن ویروسشناسی ایران جزئیات، ماهیت، علایم و شیوههای انتقال ویروس آبله میمونی را تشریح کرد و گفت: آبله میمونی موضوع جدی نیست و مردم نباید نگران این مساله باشند.
از بهمن ماه ۱۳۹۸ که ابتلا به ویروی منحوس کرونا در کشورمان تأیید شد مردم ایران روزهای سخت و نفسگیری را گذراندند و در این میان خانواده های بسیاری بودند که به واسطه این ویروس سرکش عزیزان خود را از دست دادند یا تجربه های تلخی را از ابتلای به آن به ذهن سپردند که برای همیشه در نزد آنها ماندگار است.
در حالی که هنوز مبارزه با ویروس منحوس کرونا به خط پایان نرسیده و بسیاری از ویروسشناسان و متخصصان این حوزه کووید۱۹ را آتش زیرخاکستر می دانند شیوع بیماری آبله میمونی در برخی نقاط جهان، نگرانی مردم را دوچندان کرده است.
منشا اصلی بیماری آبله میمونی چیست؟
رئیس انجمن ویروسشناسی ایران در این باره در گفتوگو با ایسنا گفت: آبله میمونی ویروس تازهای نیست و نخستین بار در حدود ۶۰ سال گذشته در میمونها دیده شده و سپس سالهای بعد در انسان به ویژه کسانی که در آزمایشگاه با این ویروس کار میکردند دیده شده است.
علیجان تبرائی با بیان اینکه آبله میمونی بیماری است که معمولا در آفریقا دیده می شود و بومی این منطقه است مگر آنکه به واسطه مسافرت ها به سایر کشورها منتقل شود، افزود: در دو سه سال اخیر گزارشات مختلفی از مشاهده آبله میمونی در کشورهای مختلف بوده که اخیر این مسئله جدیتر شده و تاکنون موارد ابتلا به این بیماری در دنیا به حدود ۱۰۰ مورد رسیده است.
او با اشاره به اینکه هنوز مخزن اصلی ویروس آبله میمونی مشخص نیست، تاکید کرد: البته پیشبینیها حاکی از آن است که میمونها و جوندگان آفریقایی می توانند مخزن این ویروس باشند اما هنوز ابهام زیادی در این بخش وجود دارد.
رئیس انجمن ویروسشناسی ایران اضافه کرد: این بیماری در انسان هم دیده می شود و برخی مواردی که قدیم در کشورهای دیگر گزارش شده محصول تماس انسان با حیوانات بوده که بعد به واسطه تماس نزدیک انسانی نیز این بیماری انتقال یافته است.
راههای انتقال آبله میمونی
تبرائی راه اصلی انتقال آبله میمونی را تماس با ضایعه پوستی مربوط به این بیماری دانست و افزود: این تماس می تواند یک تماس معمولی یا جنسی یا تماس تنفسی نزدیک بیمار با غیربیمار یا تماس با سطوح آلوده باشد حتی امکان انتقال آلودگی این ویروس از طریق چشم وجود دارد.
وی با بیان اینکه قدرت انتقال در بیماری آبله میمونی در مقایسه با کرونا کمتر است، بیان کرد: با توجه به این مساله نگرانی هایی که درباره کووید۱۹ وجود دارد در خصوص آبله میمونی وجود ندارد.
رئیس انجمن ویروسشناسی ایران به علائم بیماری آبله میمونی اشاره کرد و گفت: این بیماری دوره کمون پنج تا ۲۰ روزه دارد اما معمولا دوره کمون آن پنج تا دو هفته است و علائم ابتدایی با تب و لرز و دردهای بدنی و مشابه آنفلوانزا است و سپس می تواند موجب تورم غدد لنفاوی شود که این مساله آبله میمونی را از آبله انسانی متمایز می کند، بثورات و ضایعات جلدی در بیماری آبله میمونی در حد مسطح تا برجسته دیده میشود و می تواند آبدار تا چرکی باشد و عموما در صورت و اندام های انتهایی بدن دیده میشود.
تبرائی با بیان اینکه آبله میمونی شباهت زیادی به آبله انسانی دارد و تشخیص این دو بیماری مهم است، تاکید کرد: البته این دو بیماری علایم مشخصی دارند و معمولا تورم غدد لنفاوی تنها در آبله میمونی دیده می شود، از سال ۱۹۸۰ که ریشهکنی آبله انسانی اتفاق افتاد دیگر گزارشی از آن دیده نشده و احتمال اینکه این ویروس جدید همان آبله انسانی باشد بسیار ضعیف باشد مگر آنکه پای دستکاری انسانی و بیوتروریسم وسط باشد که گزارشات اولیه و بررسی ردیف های ژنی موارد جدید نشان می دهد تغییری در بیماری ایجاد نشده است.
او، کشندگی آبله میمونی را حدود یک درصد اعلام کرد و یادآور شد: شدت بیماری در بزرگسالان ملایم تا متوسط است البته شدت آن در کودکان کمی بیشتر است اما در مجموع کشندگی و مرگ و میر آبله میمونی در دنیا یک درصد است که این میزان در جوامع آفریقایی به دو تا سه درصد هم می رسد.
رئیس انجمن ویروسشناسی ایران در پاسخ به این پرسش که آیا واکسیناسیون علیه این ویروس ضرورت دارد، تاکید کرد: در حال حاضر با توجه به اینکه بیماری آبله میمونی گستردگی ندارد و احتمال اپیدمی شدن آن بسیار ضعیف است واکسیناسیون آن نیاز نیست گرچه بعد ریشهکنی آبله انسانی شرکت های تولیدکننده واکسن فعالیت محدود دارند لذا دسترسی به واکسن به زودی میسر نخواهد بود و توصیه ما رعایت مراقبت های اولیه و پیشگیرانه است.
تبرائی تاکید کرد: در حال حاضر ویروس آبله انسانی ریشهکن شده اما کسانی که در گذشته واکسن آبله انسانی را تزریق کردند حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد در برابر آبله میمونی ایمنی دادند گرچه به دلیل ریشهکنی آبله انسانی دیگر واکسیناسیون گروههای جدید متوقف شده و واکسیناسیون آن فقط در ارتش آمریکا انجام میشود و در سایر کشورها معمول نیست.
مردم نگران نباشند
او با بیان با توجه به درگیری برخی کشورها به ویروس آبله میمونی پیشنهاداتی مبنی بر از سرگیری واکسیناسیون وجود دارد اما خیلی جدی نیست، گفت: آبله میمونی قابل پیشگیری است و اگر بیمار مبتلا به این ویروس قرنطینه شود امکان انتقال کاهش می یابد و قابل کنترل است به همین جهت نگرانیهایی که درباره ویروس کووید۱۹ داریم در خصوص این بیماری وجود ندارد.
رئیس انجمن ویروسشناسی ایران متذکر شد: گرچه بیماری ها مهم هستند اما آبله میمونی موضوع جدی نیست و مردم نباید نگران این مسئله باشند گرچه مراقبت ها و حساسیت ها باید وجود داشته باشد اما نباید به نگرانی و اضطراب بیانجامد.
تبرائی به شیوه های درمانی آبله میمونی اشاره کرد و ابراز داشت: برخی داروهایی که در سایر درمانها استفاده میشود را به عنوان درمان دارویی بیماری آبله میمونی ذکر کردند و در صورت نیاز می توان از برخی داروها استفاده کرد، گرچه درمان ها براساس علائم و مشکلات بیمار پیگیری میشود.
کرونا همچنان نگرانکنندهتر از آبله میمونی است
او با بیان اینکه هنوز گزارش رسمی مبنی بر انتقال بیماری در ایران وجود ندارد، تاکید کرد: معمولا ویروسها نسبت به فرم اصلی خود دچار تغییرات و جهشهایی می شود که مطالعات اولیه در موارد گزارش شده نشان می دهد تغییری در سویه های قبلی بیماری دیده نشده و مطالعات اولیه این مسئله را تاکید می کند که این مسئله نیز یک خبر مثبت است.
رئیس انجمن ویروسشناسی ایران در پایان خاطرنشان کرد: آنقدر که باید در خصوص کرونا نگران باشیم در خصوص آبله میمونی نگرانی وجود ندارد و همچنان باید مراقبت های کرونایی را ادامه دهیم، اگر مراقبت های معمول بهداشتی رعایت شود نگرانی در خصوص شیوع آبله میمونی وجود ندارد.
آبله میمونی در هفتههای اخیر در کدام کشورهای جهان گزارش شده است؟
تاکنون سازمان جهانی بهداشت گزارشی از موارد تایید شده از آبله میمونی در ۱۲ کشور از جمله آمریکا، استرالیا، کانادا و ۹ کشور اروپایی شامل انگلستان، اسپانیا، پرتغال، آلمان، بلژیک، فرانسه، هلند، ایتالیا و سوئد دارد، در حالی که ۵۰ مورد مشکوک دیگر هم در حال بررسی هستند.
البته با گذشت موارد اروپایی از عدد ۱۰۰ ، روز گذشته WHO تقاصای نشست فوری در بخش اروپایی خود نمود تا وضعیت را بررسی و سپس اعلام موضع کند، هرچند اخطار لازم را برای آمادگی کشورهای درگیر و یا در معرض خطر داده است.
طبق نظر NHS انگلستان که فعلا بیش از ۲۰ مورد تایید شده از بیماری را دارد، به لحاظ بالینی مانکی پاکس یک بیماری خفیف تا متوسط است که اکثر مبتلایان ظرف چهار هفته بهبود مییابند و انتقال بین افراد به راحتی نیست و گسترش عمومی آن (به نحوی که کرونا بوده) نامحتمل است، هرچند علت پیدایش مجدد این بیماری پس از چند دهه در کشورهای غیرآفریقای غربی و مرکزی هنوز ناشناخته است، ولی ممکن است دلیل آن تغییر ژنتیکی در ویروس باشد.
به نظر میرسد؛ قدرت سرایت آن هم به نسبت ویروس نسل قبلی بیشتر شده است. به هر حال مدیر بخش اروپایی WHO اخطار داد که با رسیدن فصل گرما و بازگشت مسافرتها، تجمعات و خیل توریستها بعد از پایان دوران قرنطینههای پاندمی کرونا در تابستان پیش رو، خطر انتقال آبله میمونی بیشتر میشود.
علایم آبله میمونی چیست ؟
علایم آبله میمونی در انسان شبیه یا خفیفتر از بیماری آبله (که تا این لحظه ریشه کن شده تلقی میشود) است و دوره حمله (invasion) صفر تا ۵ روز برای آن ذکر شده که با تب، سردرد، درد عضلانی، درد کمر، لرز و احساس خستگی شدید شروع میشود.
تنها فرق علامتی مانکی پاکس با آبله و سایر بیماریها با ظاهر مشابه در این است که میتواند غدد لنفاوی را درگیر و متورم کند (لنفادنوپاتی)، در حالی که آبله، آبله مرغان و یا سرخک این کار را نمیکنند. دوره کمون (فاصله آلودگی فرد تا اولین علامت) در حدود ۶ تا ۱۴ روز است، اما ۵ تا ۲۱ روز هم گزارش شده، لذا در صورت تماس قطعی با فرد مبتلا باید دوره قرنطینه را حتی تا ۲۱ روز رعایت کرد.
ظرف ۱ تا ۳ روز (گاهی بیشتر) بعد از تب، بیمار بثورات پوستی (آبله ایی) بر روی صورت (۹۵٪ موارد) و سپس سایر قسمتهای بدن از جمله ۷۵٪ موارد بر روی کف دست و پاها خواهد داشت. مخاط دهان در ۷۰٪ موارد، اعضای جنسی در ۳۰٪ موارد و ملتحمه و قرنیه چشم در ۲۰٪ موارد مبتلا میشوند. جهت اطلاع پزشکان و کادر درمان و بهداشت، مراحل ظاهری بثورات به ترتیب شامل ظهور ماکول، پاپول، وزیکول، پوستول و زخم دلمه بسته (scabs) است، ابتلای غدد لنفاوی هم از شاخصههای افتراق آن با آبله و سرخک و آبله مرغان است.
راه تشخیص آبله میمونی
دقیقترین و قطعیترین روش تشخیص از راه تهیه نمونه از تاول پوستی (از سطح ضایعه و یا مایع وزیکول و پوستول و یا از کبره خشک) و با رعایت ایمنی حداکثری توسط پرسنل و از طریق انجام تست PCR در آزمایشگاه میباشد. به دلیل ویرمی (ویروس در خون) سریعا گذرا، نمونه خون محیطی ارزش چندانی برای تشخیص ندارد.
باید توجه داشت که کلیه ویروسهای اورتوپاکس عکس العمل متقابل سرولوژیک (cross reaction) دارند، لذا تستهای مبتنی بر آنتی ژن و آنتی بادی ارزش تشخیصی اختصاصی چندانی ندارند.
این بیماری چقدر مرگبار است؟
هرچند بیماری خودمحدود شونده است؛ اما ممکن است موارد شدید که معمولا در کودکان اتفاق میافتد، پیش آید که بستگی به دوز اولیه آلودگی (viral load) و شرایط سلامت کودک دارد و البته وجود بیماری زمینه ای به خصوص نقص ایمنی میتواند وخامت اوضاع را به دنبال داشته باشد.
از عوارض ثانویه ابتلا به آبله میمونی میتوان از عفونتهای ثانویه دیگر، برونکوپنومونی (ذات الریه)، عفونت خون (سپسیس)، عفونت مغز (آنسفالیت) و عفونت قرنیه با احتمال از دست دادن بینایی نام برد.
دوره بیماری بین ۲ تا ۴ هفته است و میزان مرگ و میر در برخی منابع قدیمیتر یک در هر ۱۰ مورد مبتلا (۱۰٪) ذکر شده، اما WHO به ۶-۳٪ اعتقاد دارد. باید توجه داشت کشندگی بیماری آبله ۳۰ درصد بوده است.
راههای پیشگیری از ابتلا به آبله میمونی چیست؟
راههای پیشگیری عبارت است از پرهیز از تماس با حیوانات و یا جسد آنها که احتمالا محل ذخیره طبیعی هستند، پرهیز از تماس با اشیا بخصوص محل قرارگیری و بستر حیوان یا فرد مبتلا، ایزوله کردن فرد مبتلا، شستوشوی مکرر دستها با آب و صابون یا الکل و همچنبن استفاده از لباسهای محافظ برای کادر درمان که در تماس با مبتلایان هستند.
البته واکسن JYNNEOS که با نامهای ایموامیون و ایموانکس موجودند و در آمریکا برای پیشگیری از آبله میمونی برای افراد در معرض خطر قرار دارند؛ استفاده میشود.
راه انتقال آبله میمونی چیست؟
انتقال ویروس توسط تماس مستقیم انسان با حیوان، با انسان یا با اشیا آلوده به ویروس است. ویروس از طریق پوست آسیب دیده (حتی ضایعات میکروسکوپیک)، تنفس هوای آلوده به ذرات حاوی ویروس و یا ترشحات مخاطی (چشم، بینی یا دهان) منتقل میشود، هرچند انتقال حیوان به انسان میتواند از طریق گاز گرفتگی، خراشیدگی ناخن حیوان، تماس با گوشت حیوان مبتلا حین آماده سازی گوشت یا تماس با هر قسمت از بدن و یا محل زندگی و بستر حیوان صورت پذیرد. در ضمن، چون انتقال تنفسی از طریق ذرات درشت تنفسی است نیازمند تماس چهره به چهره نزدیک و طولانی است.
درمان آبله میمونی
همانند بسیاری از بیماریهای ویروسی دیگر، درمان قطعی برای آبله میمونی وجود ندارد، هرچند واکسن، داروهای ضد ویروسی و واکسینا ایمیون گلوبولین Vaccina Immune Globulin (VIG) هم اکنون در کشورهایی مثل آمریکا برای پیشگیری و درمان بیماری در دسترس است.
واکسن آبله میمونی توسط واکسن قابل کنترل است؟
واکسن آبله، Cidofovir و ST-۲۴۶ و همچنین VIG میتوانند برای کنترل انتقال عمومی یا اپیدمی آبله میمونی به کار روند؛ البته واکسن JYNEOS که برای آبله میمونی از FDA مجوز گرفته میتواند برای آبله هم استفاده شود. مطالعات قبلی حاکی از اثرگذاری ۸۵ درصدی واکسن آبله بر علیه مانکی پاکس است. محققان معتقدند حتی تزریق واکسن پس از تماس هم میتواند از بیماری پیشگیری کند یا از شدت آن بکاهد.
واکسن دیگری که مجوز گرفته به نام ACAM۲۰۰۰ از نوع ویروس زنده بوده و در افراد بالای ۱۸ سال هم برای آبله و هم آبله میمونی کاربرد دارد.
واکسن رقیق شده واکسینیا وایروس (سویه آنکارا) نیز در سال ۲۰۱۹ برای مانکی پاکس تایید شد که شامل دو دوز است، اما چندان در دسترس نیست.
مطالعات حیوانی حاکی از اثرگذاری ST-۲۴۶ برای درمان بیماریهای ناشی از اپیدمی ویروسهای اورتوپوکس است.
در اروپا EMA داروی تکوویریمات Tecovirimat را که ابتدا برای آبله مرغان بود را برای درمان مانکی پاکس تایید کرده است.
باید دقت کرد که VIG که برای درمان عوارض آبله میمونی به کار میرود در آبله اثر ندارد و هنوز فایده آن برای موارد شدید اثبات نشده است، اما میتواند بعنوان پیشگیری در افرادی که در تماس با آلودگی قرار گرفتند به کار رود.
در حال حاضر انگلستان مشغول ایجاد ذخیره واکسن برای احتمال گسترش این بیماری است و اسپانیا نیز هزاران دوز واکسن مانکی پاکس خریداری کرده است.
در شرایط کنونی برای مقابله با آبله میمونی باید چه اقداماتی در ایران انجام شود؟
هرچند برخلاف جو وحشت ناشی از تمرکز خبرگزاریها بر این بیماری، در حال حاضر تا اعلام رسمی WHO جای نگرانی شدیدی نیست و اکثر مردم به دلیل ترس باقی مانده از پاندمی کرونا نسبت به اخبار آبله میمونی (مانکی پاکس) حساسیت زیادی نشان میدهند؛ اما با توجه به اعلام نشست فوری WHO، دلیل نمیشود که هشیاری و آمادگی خود را حفظ نکنیم.
وزارت بهداشت میبایست سریعا نسبت به صدور دستورالعمل بالینی (گایدلاین) مربوط به آبله میمونی و آموزش کادر درمان که در صف اول برخورد احتمالی قرار دارند اقدام کند و دستور اکید برای تهیه نمونه توسط کادر درمان و بهداشت از موارد احتمالی (هرچند فعلا احتمال درگیری ایران کم است) برای ارسال به یک آزمایشگاه مرجع که بتواند این ویروس را به طریق PCR شناسایی کند، صادر کند.
در عین حال رسانههای رسمی برای کاهش وحشت عمومی و اطلاع رسانی درست با بهره گیری از اساتید متخصص بیماریهای عفونی، ویروس شناسی و اپیدمیولوژی اقدام به تولید برنامه کنند تا از تشویش اذهان مردم و حتی گسترش نگرانی در بین کادرهای درمان پیشگیری شود.
باید دانست هنوز اطلاعات ما در خصوص قدرت سرایت موارد جدید آبله میمونی و میزان خطر آن برای جهان تکمیل نیست؛ البته شواهد موجود احتمال افزایش قدرت انتقال در اثر تغییرات ژنتیکی در نسل قبلی این ویروس را مطرح میکند، ولی این فعلا تنها یک حدس است.
البته اپیدمیولوژیستها بهتر میتوانند توضیح دهند، اما آبله میمونی هرچند همانند کووید۱۹ یک بیماری ویروسی است، اما به دلیل سرعت انتقال بسیار پایینتر از راه تنفسی، در صورت رعایت موارد بهداشت تماسی، اگر هم اپیدمیهای محدودی رخ دهد، قابل کنترلتر از کروناست و نباید با کووید۱۹ آن را یکسان دانست.
نهایتا اینکه ایجاد یک ذخیره کوچک از واکسن و داروهای مربوط میتواند یک تمهید مناسب برای موارد احتمالی در کشور باشد تا هم از شیوع و هم شدت بیماری در صورت بروز در یک منطقه یا جمعیت محدود، کاست. شناسایی و اقدام به موقع حتی در صورت ورود این ویروس میتواند امکان مهار آن را در منطقه فراهم کند.
مجددا تاکید میشود؛ آگاهی بخشی مناسب و موثر و به موقع به جامعه پزشکی و عموم مردم، مهمتربن اقدام دستگاههای مسئول است. باید در صورت بروز حتی یک مورد از بیماری، آن را عقلانی بلافاصله پذیرفت و اعلام کرد تا زمان طلایی ایجاد آمادگی از دست نرود، هرچند با شرایط فعلی و همچنین تردد کم خارجیان در ایران، امکان ورود و شیوع آن کمتر است، اما صفر نیست، لذا باید در فرودگاهها و کلیه مبادی ورودی و مرزی کشور، قالبهای مصور آموزشی در اختیار مرزداران هوایی، زمینی و دریایی گذاشته شود.
//انتهای پیام