روانشناس نماها مثل قارچ هر روز رشد می‌کنند
رئیس سازمان روان‌شناسی در گفت‌وگو با «شهروند»:
محمد حاتمی؛ رئیس سازمان نظام روان‌شناسی با اشاره به تشریح دلایل انتشار لیست روانشناسان زرد از رشد قارچ گونه روانشناس نماها انتقاد کرد.
به‌ناز مقدسی-شهروند آنلاین؛ رئیس سازمان نظام روان‌شناسی می‌گوید تصمیمش برای انتشار لیست روانشناسان زرد اختیاری است که قانون به او می‌دهد. بر اساس ماده یک قانون سازمان نظام روان‌شناسی، ما مدافع حقوق مردم و روانشناسان هستید. اما در بحث روانشناسان زرد، هم حق مردم ضایع می‌شد و هم روان‌شناسانی که سال‌ها در این رشته تحصیل کردند. اما حالا فضای مجازی در انحصار عده‌ای قرار گرفته که راه جذب فالوئر را بیشتر از یک روانشناس واکاوی کردند.در بین اسامی که سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره کشور از روانشناسان فاقد مجوز منتشر کرد، نام افرادی به چشم می‌خورد که سال‌ها به‌عنوان چهره تلویزیونی و حتی مردمی در این حوزه شناخته می‌شوند.
آقای حاتمی سوال من از شما این است که چه اتفاقی افتاد که تصمیم گرفتید لیست این روانشناسان که بعضا هم افراد اسم‌ورسم‌داری هستند، منتشر کنید؟
روانشناس که نبودند، اسم‌ورسم‌دار هم که می‌گویید خودشان، خودشان را مشهور کردند. با این حال، این موضوع چیزی نیست که اخیرا به آن رسیده باشیم. از زمانی که من مسئولیت سازمان را برعهده گرفتم، متوجه شدیم در فضای مجازی افرادی خودشان را تحت عنوان روانشناس و مشاور معرفی می‌کردند که اینها هیچ‌گونه مدرک یا مجوزی از سازمان نظام روان‌شناسی ندارند. طبق قانون، روانشناس به کسی می‌گویند که حداقل فوق‌لیسانس روان‌شناسی از یکی از دانشگاه‌هایی که مورد تایید وزارت علوم است، داشته باشد. اما روزبه‌روز تعداد پیج‌های روان‌شناسی بیشتر می‌شد. ما بعضا در اوایل کار، برخی از این افراد را به دادگاه معرفی کردیم. در دادگاه اینها پروسه‌هایی را طی کردند و با توجه به وکیل و شرایط، گاها عده‌ای محکوم شدند و برای برخی نیز منع تعقیب صادر شد. این ماجرا جریان داشت تا اینکه کرونا به ایران رسید. با آغاز این بحران همه‌گیر و شرایط قرنطینه استفاده مردم از فضاهای مجازی بیشتر از قبل شد، مخصوصا گرایش به موضوعات سلامت روان یکی از دغدغه‌های اصلی مردم شده بود. بنابراین ما هم به روانشناسان معتبر اجازه دادیم که از طریق فضای مجازی با مردم ارتباط برقرار کنند. افرادی که سودجو بودند و نیازهای مردم را برآورد کرده بودند، بدون اینکه مدرکی داشته باشند، با کلمات زیبا و مربوط به نیازها و خواسته‌های مردم مطالبی را در فضای مجازی منتشر می‌کردند و فالوئرهای زیادی هم گرفتند.
فعالیت انتشار ویدیو و مطالب روان‌شناسی و انگیزشی قطعا جرم نیست. دلیل اصلی ورود سازمان روان‌شناسی به این موضوع چه بود؟
البته ماجرا فقط به فعالیت این افراد در فضای مجازی ختم نمی‌شد. این اصوات و ویدیوها کم‌کم ادامه پیدا می‌کردند تا به برگزاری دوره‌ها، کلاس‌های آموزشی و سیمنارها توسط این افراد نیز رسید. در امتداد این کار هم مشخص است که سوءاستفاده‌های مالی نیز اتفاق می‌افتاد. در امتداد کار، بسیاری از این افراد سوءاستفاده‌های مالی زیادی در این شرایط انجام دادند که گزارش تعداد زیادی از این شکایت‌ها به سازمان رسید. وقتی هم که شاکیان پیش ما می‌آمدند مثلا به من می‌گفتند روانشناس شما فلان کار را کرده. بنابراین ما هم پیگیری می‌کردیم و متوجه می‌شدیم که این افراد اصلا روانشناس نیستند. در ادامه نیز برخی از شکایت‌ها به سوءاستفاده‌های عاطفی و اخلاقی اشاره داشتند. بنابراین ما اینها را رصد کردیم و چون در اوج بحران کرونا قرار داشتیم، صبر کردیم تا این زمان سپری‌شود و در فرصتی که جو جامعه در شرایط آرام‌تری قرار گرفت، به این معضل رسیدگی کنیم. به هر حال، این افراد در فضاهای مجازی بستری برای سوءاستفاده پیدا کرده‌اند و مثل قارچ هم هر روز از یک جایی رشد می‌کردند.
شاکیان پیش ما می‌آمدند مثلا به من می‌گفتند روانشناس شما فلان کار را کرده. بنابراین ما هم پیگیری می‌کردیم و متوجه می‌شدیم که این افراد اصلا روانشناس نیستند. در ادامه نیز برخی از شکایت‌ها به سوءاستفاده‌های عاطفی و اخلاقی اشاره داشتند. بنابراین ما اینها را رصد کردیم و چون در اوج بحران کرونا قرار داشتیم، صبر کردیم تا این زمان سپری‌شود و در فرصتی که جو جامعه در شرایط آرام‌تری قرار گرفت، به این معضل رسیدگی کنیم.
چطور این افراد را رصد کردید و چه فاکتورهایی را برای آنها در نظر گرفتید؟
ما تیمی را در معاونت انتظامی و رسیدگی به تخلفات گذاشتیم تا روی پیج‌های این افراد کار کنند. در وهله نخست برای حدود 4هزار نفر از این افراد پرونده تشکیل شد. در ادامه نیز یکسری مجوز نداشتند، یکسری هویت‌شان معلوم نبود و گاها نیز پیج‌هایشان قابل رصد نبود. به هر حال، همکاران من تلاش کردند و زحمت کشیدند تا درنهایت به لیستی رسیدیم که 450 نفر از این افراد در آن قرار داشتند. در واقع افراد در این لیست هیچ‌گونه مدرک مورد تایید سازمان نظام روان‌شناسی نداشتند و موضوعاتی را هم که مطرح‌می‌کردند نه که مبنای علمی داشت و نه با فرهنگ ایرانی و اسلامی همخوانی داشت. بنابراین با مشورتی که با نهادهای نظارتی داشتیم، تنها راهی که برای خودمان پیدا کردیم این بود که به مردم اطلاع‌رسانی کنیم.
آقای حاتمی ظاهرا شما بیش از دو سال است که درگیر این لیست و اسامی هستید. در این میان عده‌ای را هم دادگاه معرفی کردید، اما در همین اثنا برخی از این افراد حتی به برنامه‌های تلویزیونی پربیننده مثل خندوانه و دورهمی نیز دعوت شدند. در آن شرایط آیا به صداوسیما اطلاع دادید که این افراد فاقد مجوز هستند؟
بله، ما به صداوسیما و حراست این سازمان نامه زدیم. خیلی از افرادی هم که دیگر بعدا دعوت نشدند، به خاطر همین نامه‌های ما بود. حتی اینها یک نفری را دعوت کرده بودند که محکوم شده بود و اجازه کار به‌صورت مادام‌العمر از او گرفته شد، اما در شبکه خبر دیدیم که با او مصاحبه کردند. اما الان صداوسیما با ما همکاری می‌کنند. از طرف دیگر ما به قوه‌قضائیه هم نامه نوشتیم. خود من به آقای اژه‌ای نامه زدم و از ایشان استمداد طلبیدم. همه حرف‌هایی را که امروز گفتم چند ماه پیش به ایشان هم زدم تا یک دادسرای ویژه برای این کار تشکیل شود.
ما به صداوسیما و حراست این سازمان نامه زدیم. خیلی از افرادی هم که دیگر بعدا دعوت نشدند، به خاطر همین نامه‌های ما بود. حتی اینها یک نفری را دعوت کرده بودند که محکوم شده بود و اجازه کار به‌صورت مادام‌العمر از او گرفته شد، اما در شبکه خبر دیدیم که با او مصاحبه کردند. اما الان صداوسیما با ما همکاری می‌کنند.
چرا خودتان در دادگاه شکایت را طرح نمی‌کردید؟
اولا اینکه وقتی خود ما شکایت کنیم، باید وکیل بگیرم و تمبر باطل کنیم. طبیعتا برای این تعداد افراد(حدود 450 نفر) نه‌تنها ماجرا هزینه زیادی به سازمان روان‌شناسی تحمیل می‌کرد، بلکه روال پرونده‌ها نیز از دست ما خارج می‌شد و بعضا ممکن بود افرادی قسر در بروند.
آقای حاتمی، برخی از افراد در این لیست ساکن ایران نیستند و حتی افرادی مثل هلاکویی و سایرین در آمریکا زندگی می‌کنند.
اینها حیطه فعالیت‌شان در ایران است و اصلا در آمریکا کیس نمی‌بینند. الان همه فعالیت‌ها در فضای مجازی است. ما مرام‌نامه اخلاق حرفه‌ای در روان‌شناسی داریم که فقط هم مختص ایران نیست. طبق این مرام‌نامه هر روانشناس باید در بستر فرهنگی هر کشوری مشاوره دهد. از طرف دیگر اینها اصلا روانشناس نیستند. آقای هلاکویی گفته در یک کارگاه روان‌شناسی در یکی از دانشگاه‌های آمریکا شرکت کرده، اینکه اصلا قابل قبول نیست. باید مدرک دانشگاهی داشته باشند و این مدرک نیز باید به تایید وزارت علوم کشور برسد و پس از آن ما صلاحیت حرفه‌ای آنها را بررسی کنیم. فعالیت در این حوزه خطیر پروتکل دارد، همینطور نیست که هر کسی بیاید چند حرف خوب بزند و نامش را بگذارد روانشناس. به هر حال، ما این راه را ادامه می‌دهیم، هرچند که خودم را هم مقصر می‌دانم چرا زودتر از اینها این کار را نکردیم، به خصوص اینکه بعد از انتشار این خبر مردم ما را شرمنده کردند. در یک ساعت 70هزار پیامک داشتیم که اغلب گلایه می‌کردند از اینکه برای جلسات روان‌شناسی با این افراد چقدر هزینه کردند و درنهایت هم نتیجه‌ای نگرفتند.
//انتهای پیام