از خلیجفارس به لبهای تشنه سیستان و بلوچستان
«شهروند» از روند پروژه انتقال آب دریای عمان و ضرورت اجرای آن گزارش میدهد
نفسهای زندگی اینجا به شماره افتاده. آب پایش را از اینجا بُریده تا نشانههای زندگی، یکبهیک به قهر بروند. «هیرمند» و «هامون» به خاک نشستهاند. کشاورزی و دامداری هم مُردهاند. چرخ روزگار طوری چرخیده که «هامون» و «هیرمند» برای تَرشدن چشم بدوزند به طرحی که قرار است آب عمان را برساند. اگرچه مهربانی همسایه هم میتواند نبض زندگی را به او برگرداند. حقابهای که مرهم میتواند شود بر زخم خشکسالی که سالهاست بر تن «هامون» و «هیرمند» نشسته. سیستانوبلوچستان سالهاست لبی تَر نکردهاند و هنوز امید دارند به تامین حقابه و حالا به طرح انتقال آب. امیدی که قرار است به همت بخش خصوصی جوانه بزند و سایه بیندازد بر سر سیستانوبلوچستان. اگرچه گزارشها هم از انتقال آب به 17 استان خبر میدهند؛ تامین نیاز بخشهای مختلف به ویژه صنعت. بنابر این گزارش انتقال آب به هفت استان هرمزگان، کرمان، خراسانجنوبی، خراستانرضوی، یزد، اصفهان و سیستانوبلوچستان به مرحله مطالعات تکمیلی رسیده و اجرا شدهاند. البته برای اجرای این طرحها حدود 3هزار و 700کیلومتر لولهگذاری نیاز است.
حرف از انتقال آب دریای عمان و خلیجفارس که شد چهار پروژه احداث خط لوله انتقال آب از سواحل جنوبی تعریف شد. انتقال آب از دریای عمان به سیستانوبلوچستان حدود 820کیلومتر خط لوله به خود خواهد دید. البته 11 ایستگاه پمپاژ آب با سرمایهگذاری 39هزار میلیارد تومانی اجرا شده و برای 10هزار نفر اشتغالزایی به دنبال دارد. تاریخ پایان این طرح 1404 پیشبینی شده است.
لیلا مهداد شهروندآنلاین- نفسهای زندگی اینجا به شماره افتاده. آب پایش را از اینجا بُریده تا نشانههای زندگی، یکبهیک به قهر بروند. «هیرمند» و «هامون» به خاک نشستهاند. کشاورزی و دامداری هم مُردهاند. چرخ روزگار طوری چرخیده که «هامون» و «هیرمند» برای تَرشدن چشم بدوزند به طرحی که قرار است آب عمان را برساند. اگرچه مهربانی همسایه هم میتواند نبض زندگی را به او برگرداند. حقابهای که میتواند مرهم شود بر زخم خشکسالی که سالهاست بر تن «هامون» و «هیرمند» نشسته.
سیستانوبلوچستان سالهاست لبی تَر نکرده و هنوز امید دارد به تامین حقابه اگرچه چندصباحی است دلخوش کرده به طرح انتقال آب. امیدی که قرار است به همت بخش خصوصی جوانه بزند و سایه بیندازد بر سر سیستانوبلوچستان. اگرچه گزارشها هم از انتقال آب به 17 استان خبر میدهند؛ تامین نیاز بخشهای مختلف بهویژه صنعت. بنابر این گزارش انتقال آب به هفت استان هرمزگان، کرمان، خراسانجنوبی، خراستانرضوی، یزد، اصفهان و سیستانوبلوچستان به مرحله مطالعات تکمیلی رسیده و اجرا شدهاند. البته برای اجرای این طرحها حدود 3هزار و 700کیلومتر لولهگذاری نیاز است.
حرف از انتقال آب دریای عمان و خلیجفارس که شد چهار پروژه احداث خط لوله انتقال آب از سواحل جنوبی تعریف شد. انتقال آب از دریای عمان به سیستانوبلوچستان حدود 820کیلومتر خط لوله به خود خواهد دید. البته 11 ایستگاه پمپاژ آب با سرمایهگذاری 39هزار میلیاردتومانی اجرا شده و برای 10هزار نفر اشتغالزایی به دنبال دارد. تاریخ پایان این طرح 1404 پیشبینی شده است.
خبر خوش؛ 400ميليون مترمكعب آب شيرين در سال
بیآبی خُلقشان را تنگ کرده اما قولوقرارها خبرهای خوشی برای اهالی دارند؛ خبرخوش رسیدن آب از دریای عمان. طرحی که به گفته معاون عمرانی استانداری سیستانوبلوچستان قرار است سالانه بیش از 200میلیون مترمکعب به استان انتقال دهد. «منصور بیجار» به «شهروند» از محقق شدن مجوز 100میلیونمترمکعب خبر میدهد. «اجرای پروژه انتقال آب از دریای عمان به سیستانوبلوچستان در حال انجام است.»
مسئول طرح نمکزدایی و انتقال آب درياي عمان به استان سيستان و بلوچستان و توسعه شرق كشور از تاسيسات آبگيری به ظرفيت نهایی 2ميليارد و400هزار مترمكعب در سال براي 2 فاز میگوید. «خط انتقال آب از دریای عمان از چابهار شروع میشود و به سایر شهرهای این استان ادامه مییابد.اکنون کارهای مقدماتی زاهدان تا ایرانشهر انجام شده و مسیرسازی سایر شهرها در حال انجام است.»
به گفته «بیجار» فاز اول به ظرفيت یکميليارد و 200 هزار مترمكعب در سال در حال ساخت است. «فاز اول در سال ظرفیت تولید 400 ميليون مترمكعب آب شيرين را دارد.» «بیجار» از پیشرفت 12درصدی این بخش خبر میدهد. «عمليات خاكبرداری به حجم 22 هزارمترمكعب اتمام يافته است.»
16درصد طول مسیر، آماده لولهگذاری
چهارساله آب به زاهدان میرسد.» اتفاق مبارکی که مسئول طرح نمکزدایی و انتقال آب درياي عمان به استان سيستان و بلوچستان و توسعه شرق كشور از آن میگوید. «هرچند نباید مسائل اجرایی را نادیده گرفت. امکان دارد با فراهم شدن شرایط این آب زودتر به زاهدان برسد.»
به گفته «بیجار» مجموعههای مجری در اجرای پروژه انتقال آب همزمان آبگیرها و دستگاههایشان را مستقر میکنند. «اگر بخشی از شکلسازی انجام شود این احتمال قوت مییابد که از سال آینده-1402- شهرهایی که در مسیر قرار دارند مثل چابهار زودتر تامین آب شوند.» گفتنی است برای فاز اول 4 ماژول هريک به ظرفيت 200هزار مترمكعب در روز مجموعا به ظرفيت 800هزار مترمكعب در روز جهت ساخت به پيمانكار واگذار شده است.
خط اصلی انتقال آب در استان چیزی حدود 530کیلومتر تخمین زده شده است. «از اين ميزان معادل 350 كيلومتر به پيمانكار مسيرسازي واگذار شده است. یعنی چیزی در حدود 67درصد مسیر.» معاون عمرانی استانداری سیستانوبلوچستان از 100کیلومتر آماده لولهگذاری خبر میدهد؛ یعنی چیزی در حدود 16درصد طول مسیر. «تاكنون معادل یکميليون مترمكعب احجام خاكبرداري بوده است. اگرچه سفارش ورق و ساخت لولههای فولادی به ميزان يكصد هزارتن انجام شده است.»
چاهنیمهها در بحران
حال 11.4درصد مساحت کشور خوب نیست؛ سیستانوبلوچستان. فقر منابع آبی و سالها خشکسالی وضعیت سیستانوبلوچستان را بحرانی کرده. بارندگیها کاهشی شدند تا آب شرب پنج شهرستان و 954 روستای سیستان و بخشی از زاهدان در قامت مرکز استان چشم بدوزند به چاهنیمهها. به گفته مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سیستانوبلوچستان متولی انتقال آب دریای عمان به استان اداره صمت است. «چاهنیمهها تنها منبع تامین آب این منطقه است و اصلا شرایط خوبی ندارد. در چاهنیمه شاهد کاهش 80 تا 85درصدی هستیم.»
به گفته علیرضا قاسمی اگر حقابه تامین نشود، منطقه با چالش جدی روبهرو خواهد شد. «هر طرح انتقال آبی برای استان زمانبر است. در گام نخست باید از طریق دیپلماسی حقابه تامین شود و موازی آن طرحهای انتقال آب اجرایی شود.» تامین آب 48درصد شهرها و روستاها وابستهاند به منابع زیرزمینی؛ منابعی که پایدار هم نیستند. 38درصد تامین آب هم چشم دوختهاند به آبهای سطحی که به شرایط رودخانه هیرمند و آبهای مرزی وابستهاند. در این میانه تنها 14درصد آب موردنیاز از طریق شیرینسازی آب از دریا و آبهای زیرزمینی لبشور تامین میشود.
تامین آب 48درصد شهرها و روستاها وابستهاند به منابع زیرزمینی؛ منابعی که پایدار هم نیستند. 38درصد تامین آب هم چشم دوختهاند به آبهای سطحی که به شرایط رودخانه هیرمند و آبهای مرزی وابستهاند. در این میانه تنها 14درصد آب موردنیاز از طریق شیرینسازی آب از دریا و آبهای زیرزمینی لبشور تامین میشود.
مجوز برداشت از دریا به شرط تامین آب شرب
سیستانوبلوچستان بعد از سالها تشنگی امید بسته به طرح انتقال آب از دریای عمان. طرحی که اگر روزگاری اجراییشدن را به خود ببیند تامینکننده بخشی از کمبود آب شرب استان خواهد شد. به گفته «مصطفی سیاسر» به «شهروند» تعریف طرح انتقال آب از دریای عمان برای تامین بخشی از کمبود آبشرب استان بوده. به گفته مجری طرح محرومیتزدایی و جهاد آبرسانی شرکت آب و فاضلاب سیستانوبلوچستان دولت سرمایه اجراییکردن چنین طرحی را ندارد. «نبود منابع ریالی این طرح باعث شده تا دولت از سرمایهگذاری بخش خصوصی و صنایع بهره ببرد.»
طرح انتقال آب از دریای عمان سال 1401 قانونیشدن را به خود دید. به باور «سیاسر» قانونمندشدن این طرح دولت را موظف به اجراییکردن آن میکند. «نکته اساسی این است که هنوز منابع مالی برای این طرح مشخص نشده است.» مجری طرح محرومیتزدایی و جهاد آبرسانی شرکت آب و فاضلاب سیستانوبلوچستان از صنایع جدید و معادن تازه کشفشده در استان خبر میدهد. «صنایع و معادن جدید در انتظار پروانه بهرهبرداریاند.»
صنایع و معادن جدید برای پا گرفتن و شروع فعالیتهایشان نیازمند تامین آباند. «آنها تقبل کردهاند آب موردنیازشان را از دریا انتقال بدهند.» خبرها که از صنایع و معادن جدید گفتند دولت از نبود آب در پهنه سرزمینی گفت. «دولت اعلام کرد صنایع و معادن جدید باید آب موردنیازشان را از دریا تامین کنند.» قرارها که بر تامین آب از دریا شد، وزارت نیرو و صنعت توافق کردند بر صدور مجوز برداشت آب از دریا و شیرینسازی آن. هرچند این توافق شرطی هم به خود میدید؛ تامین بخشی از کمبود آب شرب. «طبق این شرط وزارت نیرو آب شرب را تضمینی خریداری کرده و در اختیار مشترکانش قرار میدهد.»
تخلیه سیستان یعنی عقبنشینی مرز تا سمنان
طرح انتقال آب دریای عمان بخش خصوصی را در قامت مجری به خود میبیند. به گفته مجری طرح محرومیتزدایی و جهاد آبرسانی شرکت آب و فاضلاب سیستانوبلوچستان، دولت در حال حاضر منابع ریالی به خود نمیبیند. بنابراین در حال حاضر خرید آب شرب از بخش خصوصی بهصرفه است.» «سیاسر» به «شهروند» میگوید که هنوز هیچ خط لولهای اجرا نشده و تنها بخشی از آبگیر احداث شده است. «یکسری حفاری در کنار دریای عمان انجام شده برای برداشت آب.»
«سیاسر» از بحران تنش آبی در چندماه آینده در بخش سیستان و زاهدان خبر میدهد. «عملیاتیشدن طرح انتقال آب از دریای عمان بیشک ماندگاریهایی در منطقه ایجاد خواهد کرد.» اهالی از بیآبی و عواقب آن نگراناند؛ نگران از اینکه اگر آبی نباشد قرار است چه اتفاقی بیفتد. «در حوزه سیستان دهه 30 خشکسالی داشتیم که باعث مهاجرت مردم شد. هرچند در حال حاضر هم مهاجرتهایی را شاهدیم. مهاجرتی که مهمترین دلیلش از دست دادن تنها منبع درآمد، اهالی است یعنی کشاورزی.»
مجری طرح محرومیتزدایی و جهاد آبرسانی شرکت آب و فاضلاب سیستانوبلوچستان معتقد است تکرار مهاجرت آن سالها اتفاق بسیار بدی است، بهخصوص در حوزه شمال استان. «مقام معظم رهبری از این منطقه بهعنوان تنگه احد یاد کردهاند و این اهمیت منطقه را گوشزد میکند.» به گفته «سیاسر» تخلیه این بخش یک معنا بیشتر ندارد؛ نبود شهری تا خود سمنان. درواقع با تخلیهشدن این منطقه مرز عقبنشینی خواهد کرد و این خیلی خطرناک است.
در بهرهبرداری از آب دریا، عقبیم!
در سالهای نامهربانی آسمان و خشکسالی سیستان و زاهدان در شرف یک بحران ایستادهاند؛ بحران نبود آب. به اعتقاد «سیاسر» خط انتقال آب از دریای عمان تا زاهدان 650کیلومتر خواهد بود. «از زاهدان تا سیستان هم 200کیلومتر خط انتقال خواهیم داشت. درواقع 800 تا 900کیلومتر نیاز به خط انتقال اصلی است. بیشک این طرح انتقال آب، بخشی هم خط انتقال آب فرعی خواهد داشت.» به اعتقاد مجری طرح محرومیتزدایی و جهاد آبرسانی شرکت آب و فاضلاب سیستانوبلوچستان حداقل پنج سال نیاز است برای عملیاتیشدن این طرح، البته به شرط شروع کار همین امروز. «تنها راهکار سیستان مذاکرات جدی با افغانستان است برای گرفتن حقابه.»
«سیاسر» معتقد است فشارهای دیپلماسی برای گرفتن حقابه ضعیف است. «متاسفانه نه وزارت نیرو و نه وزارت خارجه نتوانستهاند با افغانستان مذاکرات جدی داشته باشند برای حل این مسأله.» مجری طرح محرومیتزدایی و جهاد آبرسانی شرکت آب و فاضلاب سیستانوبلوچستان از نبود منابع آبی در منطقه میگوید. «وزارت نیرو منابعی را برای تامین آب در نظر گرفته، اما هنوز منابع مالی برای این طرحها دیده نشده است، بنابراین هنوز اجرایی نشدهاند.»
«سیاسر» بر این باور است که بهرهبرداری از آب دریا در همه کشورهای حاشیه جنوبی خلیجفارس متداول است و در این عرصه ما عقب هستیم. «همه کشورهای حاشیه جنوبی خلیجفارس برای تامین منابع آب شرب و گاها کشاورزی از آب دریا بهره میبرند.» او معتقد است اجرای طرحهای انتقال آب از دریاها تاثیر منفی مشهودی بر محیطزیست ندارد. «دریای عمان بهعنوان نمونه به اقیانوس هند اتصال دارد، بنابراین بهرهبرداری از آن تاثیر بسیاری نخواهد داشت.»
در زمینه دیپلماسی و تحقق حقابه ضعیف عمل کردهایم. وزیر نیرو در اینخصوص سفری به افغانستان داشتند. به گفته وزیر نیرو طالبان موظف به رهاسازی آب شدند، اگرچه محقق نشد و تنها بخشی از آب سرریز شده از سد به منطقه رسید.
در دیپلماسی حقابه ضعیف عمل کردیم
اقتصاد سیستانوبلوچستان گره خورده به زلف حقابهای که سالهاست قرار است از افغانستان به این منطقه برسد. حقابهای که حتی در شرایط خوب رابطه ایران و افغانستان هم محقق نشده است. به گفته «امین کمالی» به «شهروند» هربار حقابه تامیننشده این منطقه با چالشهایی روبهرو شده است. «حتی زمانی که سدی احداث نشده بود، افغانستان راغب به دادن حقابه نبوده است.» دبیر مجمع ملی مطالبهگران محیطزیست میگوید که در برهههایی آب سیلابهایی که افغانستان نتوانسته کنترل کند، به سمت ایران سرریز شده است. «بخشی از این آب سیلابها سهم چاهنیمهها شدند و باقی هم به سطح دریاچه رسیدند که مدیریت شدند.»
به گفته او احداث سد کمالخان امیدها را ناامید کرد. «30-20 سالی است که خشکسالی نفس سیستانوبلوچستان را بریده، اما هنوز این مسأله برای اهالی تبییننشده که حقابه محیطزیست باید محقق شود یا حقابه شرب.» دبیر مجمع ملی مطالبهگران محیطزیست معتقد است که در زمینه دیپلماسی و تحقق حقابه ضعیف عمل کردهایم. وزیر نیرو در اینخصوص سفری به افغانستان داشتند. به گفته وزیر نیرو طالبان موظف به رهاسازی آب شدند، اگرچه محقق نشد و تنها بخشی از آب سرریز شده از سد به منطقه رسید.»
باید به سمت خودکفایی آبی برویم
آب ژرف و آب انتقال آب از دریای عمان دو روزنه امیدند برای اهالی سیستانوبلوچستان. امیدهایی برای تامین آب شرب موردنیاز اهالی سیستانوبلوچستان. به گفته دبیر مجمع ملی مطالبهگران محیطزیست در گفتن از طرح انتقال آب از دریای عمان باید در یک مورد شفافسازی شود. «نباید در مورد این طرح بزرگنمایی شود. این طرح برای مصرف بخش صنعتی است و بخشی از آن به تامین آب شرب اختصاص خواهد یافت.»
کمالی از زمزمههایی خبر میدهد که از اختصاص این آب به بخش کشاورزی میگویند. «باید اهالی بدانند این آب بسیار گران است و نمیتواند به بخش کشاورزی اختصاص بیابد. این انتقال آب بیشتر جنبه اقتصادی دارد، آن هم برای بخش صنعتی. اگرچه شاید اصلاح الگوی کشت در این منطقه هم بتواند راه مناسبی باشد.»
دبیر مجمع ملی مطالبهگران محیطزیست بر این باور است که هزینهکرد در بخش تامین آب شرب واجب است. «در بخش تامین آب شرب هر مقدار هزینه شود، راه دوری نمیرود. هرچند آب ژرف منطقه هم با همین نیت شروع به کار کرد و بخشی از تامین آب شرب را به عهده گرفت.» او معتقد است که در این زمینه بیشک نباید با حاشیهها همسو شد. «بند ناف سیستان را باید از افغانستان جدا کرد و به سمت خودکفایی آبی رسید. مقام معظم رهبری نگاه ویژه بر این منطقه دارند. در همه این سالها بودجه خوبی به این منطقه اختصاص یافته، هرچند برخی مسئولان این بودجه را بهدرستی استفاده نکردند. نکته قابل تامل این است که باید کاری کرد تا اهالی این منطقه غرق ناامیدی مطلق نشوند.»