هشدار؛ افول بازار صنایع دستی
گزارش «شهروند» از وضعیت هنرمندان صنایع دستی در کشور
صنایع دستی در همه دنیا می‌تواند یکی از راه‌های جذب گردشگر به هر کشوری باشد. مردم به بسیاری از کشورهای دنیا سفر می‌کنند تنها برای آنکه صنایع دستی آن کشور را از نزدیک ببینند. اصفهان در کشور ما هم تقریبا همین نقش را دارد و آنهایی که به ایران سفر می‌کنند، برای دیدن هنر هنرمندان اصفهانی حتما سری هم به این شهر می‌زنند.
ملیحه محمودخواه_شهروندآنلاین؛ صنایع دستی در اقتصاد هر جامعه‌ای می‌تواند نقش تاثیرگذاری داشته باشد، زیرا این بخش به‌طور مستقیم و غیرمستقیم می‌تواند برای هزاران نفر اشتغال ایجاد کند. با وجود اینکه این بخش می‌تواند یکی از مهم‌ترین فاکتورهای جذب توریست و گردشگر به کشور ما باشد، جامعه هنرمندان صنایع دستی با مشکلات و موانع زیادی روبه‌رو هستند و برای اینکه شرایط برای آنها تسهیل شود، نیاز به مداخله دستگاه‌های مختلف است.
تاریخ نشان می‌دهد هر زمانی که از هنرمندان حمایت شده است، آثار فاخرتری از خود به جای می‌گذارند، اما هر زمانی که حمایت از این قشر کاهش پیدا می‌کند، هنر در میان صنعت‌گران صنایع دستی افول پیدا می‌کند و نه‌تنها طرح‌های جدیدی ایجاد نمی‌شود، بلکه کپی‌برداری بین آنها رشد پیدا می‌کند. به همین دلیل بحث حمایت از صنعت‌گران این حوزه در میراثی که آنها از خود به جای می‌گذارند، بسیار تاثیر دارد.
سرمایه و اهمیت آن در صنایع دستی
محمدعباس قلی سال‌هاست با رنگ و نقش و طرح سروکار دارد. او قالی‌باف است و نقش و رنگ را در هم می‌بافد و فرش خلق می‌کند. او سال‌هاست زندگی‌اش با دار قالی درآمیخته و فرش‌هایش با چله‌های ابریشم راهی برای کسب درآمد محمد برای خانواده‌اش است.
او ساکن یکی از روستاهای شهر قم و قالی‌بافی کار ابا و اجدادی‌اش است.
محمد 32 سال است قالی می‌بافد و هر نقش و نگاری را که فکرش را کنید، بافته است. اما خودش می‌گوید بازار فرش مانند قدیم‌ها نیست و با وجود آنکه در تورمی که ایجادشده فرش هم گران شده، اما با این وجود فرش یال و کوپالش را از دست داده است و مانند قدیم درآمد ندارد.
این هنرمند فرش‌باف می‌گوید: «همیشه فرش به‌عنوان یکی از مهم‌ترین محصولات صادراتی به شمار می‌رفت، اما در سال‌های اخیر به دلیل عدم‌حمایتی که در حوزه صنایع دستی اتفاق افتاده، بسیاری از کشورها در تولید و صادرات فرش دستبافت از ما پیشی گرفته‌اند و این اتفاق خوشایندی برای فرش ما نیست. تا پیش از این ایران حرف اول را در صنعت فرش می‌زد، اما به دلیل مشکلاتی که در چند سال گذشته گریبانگیر کشور ما شده، این بخش مغفول مانده است و کشورهایی مانند هند، پاکستان و ترکیه در تولید فرش دستبافت از ما پیشی گرفته‌اند.»
او ادامه می‌دهد: «ما سال‌هاست کار می‌کنیم، اما هنوز بیمه خویش‌فرما هستیم. این در حالی است که هر بار بحث بیمه هنرمندان صنایع دستی مطرح می‌شود، سهمیه کمی به هر استان اختصاص پیدا می‌کند. ما همچنان هزینه بیمه را به‌صورت آزاد پرداخت می‌کنیم، هر بار عنوان می‌شود که دولت بودجه ندارد که این امر مورد اعتراض هنرمندان است. در حالی که یک‌میلیون و 200هزار نفر در حوزه صنایع‌دستی فعال‌اند، فقط ۴۵هزار نفر از آنها بیمه هستند!»
او با گلایه از اینکه بیشتر تشکل‌ها و اتحادیه‌های مردم‌نهاد تاثیرگذاری خود را از دست داده‌اند، ادامه می‌دهد: «نه‌تنها اصل 44 قانون اساسی اجرا نشده، بلکه تصدی‌گری‌ها هم بیشتر شده و دولت در حال حذف اتحادیه‌های مردم‌نهاد است.»
کسب‌وکار اینترنتی و افول بازار صنایع دستی
محمد رحیمی، هنرمند سبدباف ملایری از وضعیت هنرمندان بسیار گلایه دارد.به اعتقاد او شرایط هنرمندان هم‌صنف او وقتی بدتر شده که اینترنت و فضای مجازی محدود شده است. خودش در توضیح این ماجرا می‌گوید: «ما هیچ حمایتی از سوی هیچ ارگانی نداریم. این هنر نسل به نسل از پدران ما به ارث رسیده است، اما در این واویلای تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی که برای همه ناآشنا نیست، ما نیز با مشکل روبه‌رو شدیم. در دو سال کرونا این شرایط برای ما سخت‌تر شد تا جایی که مجبور شدیم مغازه‌مان را ببندیم. اما تولید را انجام می‌دادیم و محصولات را در فضای مجازی به فروش می‌رساندیم. تا حدودی شرایط بد نبود. دیگر منتظر مشتری از شهر خودمان یا چند مسافر گذری به ملایر نمی‌ماندیم و محصولات را در شهرهای مختلف به فروش می‌رساندیم. اما با محدودشدن فضای اینترنت و شبکه‌های مجازی همه چیز روی سرمان آوار شد و همین منبع درآمد را هم از دست داده‌ایم و حالا مانده‌ایم چه کنیم و اگر حمایتی از ما نشود نمی‌دانیم باید چه کنیم.»
او با تاکید بر اینکه عدم‌حمایت از صنایع دستی می‌تواند زنگ‌خطری جدی برای محصولات تولیدی و صنایع دستی باشد، تاکید می‌کند: «بیشتر هم‌صنف‌های ما با مشکل سرمایه روبه‌رو هستند و عدم‌فروش محصولات نیز سبب می‌شود همان سرمایه اولیه از بین برود و تولیدکننده با مشکل روبه‌رو شود.»
او ادامه می‌دهد: «از سوی دیگر هنرمندان در چند سال اخیر به دلیل نبود بازار مصرف و عرضه مستقیم، به ناچار تولیدات خود را به یک‌چهارم قیمت واقعی به دلال‌ها و واسطه‌گران می‌فروشند که این موضوع آثار منفی اقتصادی نیز دربردارد.»
رحیمی با تاکید بر اینکه نبود بازار و بحران گردشگری فشار چند برابری برای هنرمند ایجاد می‌کند، خاطرنشان می‌کند: «حتی وام‌ها هم در این میان به کار ما نمی‌آیند، زیرا دیگر توان بازپرداخت اقساط را هم نداریم.»
درآمدهای پایین هنرمندان صنایع دستی
اینها بخشی از مشکلات هنرمندان صنایع دستی است. بسیاری از صنعت‌گران به دلیل درآمد پایین حاصل از فروش صنایع‌دستی به حرفه دیگری روی می‌آورند، در واقع تولید صنایع‌دستی به‌صورت شغلی دائمی و اصلی نیست. صنعت‌گران بدون ارزیابی بازار کالاهای خود را آماده می‌کنند و با سلایق جدید جامعه و بازار آشنا نیستند.
محمدحسین عسگرپور، سرپرست اداره‌کل حمایت از تولید صنایع‌دستی به «شهروند» می‌گوید: «در رشته‌های مختلف صنایع دستی در 18 گروه نساجی، بافته‌های داری و غیرداری، کاشی، سفال، سرامیک، چاپ، صنایع چرم، صنایع دستی، چوبی، حصیری، دریایی ، سنگی، استخوان، آبگینه، نقاشی و میناکاری و غیره بیش از 500هزار هنرمند فعالیت دارند و مشغول به کار هستند و از این راه کسب درآمد می‌کنند.» او با تاکید بر اینکه بیش از 70هزار نفر از این جمعیت 500هزار نفری جزو مشاغل خانگی به شمار می‌روند، تاکید می‌کند: «براساس آمارهای وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بیش از 380هزار نفر از این افراد کارگاه انفرادی دارند و 17هزار نفر نیز پروانه تولیدی کارگاهی دارند.» عسگرپور ادامه می‌دهد: «17هزار نفر پروانه تولیدی کارگاهی و بیش از 42هزار نفر کارت شناسایی صنعت‌گری دارند که این افراد درواقع در زیرمجموعه های بزرگ‌تر برای کارفرمایان خود کار می‌کنند. در مجموع این افراد افزون‌بر 500هزار هنرمند می‌شوند که به انجام کارهای هنری می‌پردازند.»
بیشتر فعالان این حوزه زنان هستند
عسگرپور تاکید می‌کند که به‌طور تقریبی 70درصد این شاغلان زن هستند و در رشته‌های مختلف فعالیت و کسب درآمد می‌کنند. وزارت میراث فرهنگی نیز تلاش می‌کند تا وضعیت اقتصادی و معیشتی این زنان را تا حدود زیادی ارتقا بخشد.
این مقام مسئول با اشاره به اینکه بیش از 40هزار نفر از این هنرمندان صنایع دستی تحت پوشش این سازمان قرار دارند، تاکید می‌کند: «هنرمندانی که در کارگاه‌های خود مشغول به کار هستند یا تولید خوبی دارند، می‌توانند خود را بیمه کنند. ما تلاش می‌کنیم زنانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند و درآمد زیادی ندارند، بیمه کنیم. هر سال این موضوع در دستور کار سازمان حمایت از تولید قرار دارد و پیگیری‌های زیادی برای آن انجام می‌شود.»
تسهیلات برای رونق بازار صنایع دستی
او به اعطای تسهیلات به هنرمندان صنایع دستی اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «براساس سرمایه در گردش تسهیلات طبق تبصره 3 قانون، بودجه در اختیار هنرمندان صنایع دستی قرار می‌گیرد که بیشتر این تسهیلات برای تهیه مواد اولیه مصرف می‌شود که این بخش از سامانه میراث‌فرهنگی اتفاق می‌افتد.» او به حمایت در بخش استان‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: «آموزش‌های زیادی به این فعالان داده می‌شود. استانداردسازی و مشاوره‌ها نیز در این بخش صورت‌می‌گیرد و امیدواریم بتوانیم در حوزه‌ها و زمینه‌های مختلف هنرمندانی را تربیت و به جامعه هنری اضافه کنیم.» او با اشاره به بخش تکیه به صادرات ادامه می‌دهد: «درحال حاضر به بحث صادرات محصولات تولیدی بسیار توجه می‌شود، اما باید به این نکته نیز اشاره کرد که همه محصولات تولیدی، صنایع دستی به شمار نمی‌روند و هر محصول باید هویت ایرانی و هنری را با خود به همراه داشته باشد.»
عسگری به برپایی بازارهای مختلف برای هنرمندان صنایع دستی اشاره و تاکید می‌کند: «بازارچه‌های مختلفی برای هنرمندان در اقصا نقاط کشور برپا می‌کنیم که این بازارها به‌صورت یک‌روزه یا دائمی است. در برخی استان‌ها مانند زنجان و اصفهان نیز بازارهایی برای هنرمندان صنایع دستی وجود دارد که گردشگران زیادی برای دیدن این بازارها به این شهرها سفر می‌کنند.»