خطر از بیخ گوش شادگان گذشت

لیلا مهداد_شهروندآنلاین؛  متوقف شد. قرار بود حد فاصل 1700 تا 2هزار متری خط حریم تالاب قد بکشد، اما با حکم قضائی ترمز ادامه عملیات کشیده شد. چند وقتی بود زمزمه‌ها از احداث یک طرح پتروشیمی در تالاب شادگان می‌گفتند؛ پروژه‌ای بدون مجوز محیط‌زیست و منابع طبیعی استان. خبر که همه‌گیر شد و دهان‌به‌دهان چرخید دلسوزان محیط‌زیست مخالفت‌شان را با این پروژه را اعلام کردند. بومی‌ها هراس مرگ حتمی شادگان به جان‌شان افتاد.

85هکتار از زمین‌های بستر تالاب شادگان به احداث طرح پتروپالایش ملل اختصاص یافته بود؛ پروژه‌ای منتسب به موسسه مالی ملل. اتفاقی که گله و شکایت بسیاری از فعالان محیط‌زیست، کارشناسان، بومی‌ها و منابع طبیعی را به خود دید. در میانه مخالفت‌ها و هراس‌ها اما خبر خوش این است که با شکایت منابع طبیعی و آبخیزداری خوزستان این پروژه متوقف شد. شکایتی که مبنا را بسته‌نشدن قرارداد اجاره زمین تخصیص‌داده‌شده قرار داد تا حکم قضائی بگیرد.

شادگان در حالی هراس پا گرفتن پتروپالایشی در همسایگی‌اش را به جان خریده که سال 1385 سفر استانی محمود احمدی‌نژاد در قد و قامت رئیس دولت مقدمات ساخت فولاد شادگان را فراهم آورد. به‌واقع ضایعات و پساب کارخانه نیشکر زخم همیشگی تالاب بوده و حالا قرار است پتروپالایش تیر خلاصی برای شادگان باشد. در گفتن از پروژه پتروپالایش موافقان از اشتغالزایی این پروژه می‌گویند غافل از اینکه معیشت محلی‌ها گره خورده به زندگی تالاب.

 بلای سال 85 داشت دوباره تکرار می‌شد!

جان شادگان در خطر بود. حالش خوب نیست. تالاب مدت‌هاست از زخم‌هایی هر بار بر تنش نشسته به خود می‌پیچد. خطوط لوله‌های درهم‌تنیده نفت یکی از زخم‌های ناسور تالاب است. کم‌آبی و عدم‌تعیین حقابه هم مدت‌هاست بلای جان تالاب شده‌اند.

کارخانه فولاد، نیشکر، استخراج نفت و خشکسالی کم نبود حالا زمزمه‌ها از پا گرفتن پروژه پتروپالایش می‌گویند. گویی قول‌وقرارها بر تاسیس یک پتروپالایش در کنار تالاب بوده. تالابی شهره با «شادگان» که مدت‌هاست نامش را در میان میراث طبیعی یونسکو ثبت کرده است. پروژه پتروپالایش  گویی قرار است به وسعت 85هکتار در همسایگی تالاب شروع به فعالیت کند. یعنی در حد فاصل 1700 تا 2هزار متری خط حریم تالاب. البته بدون مجوز قانونی سازمان محیط‌زیست.

دستورالعمل‌های هیأت وزیران به وقت 1390 هرگونه فعالیت عمرانی در فاصله 2کیلومتری تالاب را ممنوع کرد. دستورالعملی که همان زمان برای دستگاه‌های متولی لازم‌الاجرا شد؛ در راستای جلوگیری از تولید پسماندهای صنعتی و کنترل آن. اگرچه حفظ ذخایر آبزیان موجود در دریا و جلوگیری از آلودگی هوای ناشی از ریزگردها را هم در نظر داشت.

شادگان در حالی هراس پا گرفتن پتروپالایشی در همسایگی‌اش را به جان خریده که سال 1385 سفر استانی محمود احمدی‌نژاد در قد و قامت رئیس دولت مقدمات ساخت فولاد شادگان را فراهم آورد. به‌واقع ضایعات و پساب کارخانه نیشکر زخم همیشگی تالاب بوده و حالا قرار است پتروپالایش تیر خلاصی برای شادگان باشد. در گفتن از پروژه پتروپالایش موافقان از اشتغالزایی این پروژه می‌گویند غافل از اینکه معیشت محلی‌ها گره خورده به زندگی تالاب.

 

تالاب با پساب‌ها تغذیه می‌شود!

تالاب شادگان، حیاتش را در خطر می‌بیند. تالابی که قبل از این در فهرست میراث طبیعی یونسکو نامش را ثبت کرده بود. چندوقتی است حال شادگان خوب نیست، اما در میانه همین حال بدی زمزمه‌ها از پا گرفتن پتروپالایشی در نزدیکی‌هایش می‌گویند. همسایه ناخوانده‌ای که گفته می‌شود در حدفاصل 1700 تا 2هزار متری حریم خط تالاب قرار است قَد بکشد. مدیرعامل انجمن دیده‌بان جلگه سبز خوزستان از پا گرفتن دو صنعت دیگر قبل از این در همسایگی شادگان به «شهروند» می‌گوید. «تالاب تا حدی توان صنایع آلاینده را دارد. اثر تجمعی این صنایع بر شادگان بی‌شک اثر مخرب خواهد داشت.»

«شبنم قنواتی‌زاده» از حال بد تالاب شادگان می‌گوید. تالابی که به گفته «قنواتی‌زاده» از نظر تامین آب شیرین دچار مشکل شده است. «در حال حاضر تالاب با پساب‌ها تغذیه می‌شود و این یعنی حادشدن وضعیت تالاب.» تالاب شادگان قبل از گفتن پتروپالایشی که قرار است سر از زمین بیرون بیاورد درد صنایع دیگر را به جان خریده بود. تالابی که چندصباحی است استخراج، حفاری، خشک‌شدن برای استخراج ارزان‌تر نفت را تاب آورده و زیر بار این مسأله کمر خم کرده. «همه این عوامل یعنی تهدید به نابودی تالاب ارزشمندی که در فهرست میراث طبیعی یونسکو نامش را ثبت کرده است.»

 

اشتغالزایی دلیل موجهی برای مرگ تالاب شادگان نیست

پروژه پتروپالایش در حالی جان می‌گیرد که در مقابل، اعتراض‌ها از اشتغالزایی این پروژه گفته می‌شود. «بحث اشتغالزایی تکراری است. تکراری که قبل از این در میانکاله از آن گفته شد.» مدیرعامل انجمن دیده‌بان جلگه سبز خوزستان این سوال را مطرح می‌کند؛ آمار بیکاری در خوزستان چقدر است؟ این در حالی است که صنایع بسیاری در خوزستان پا گرفته و به حیات‌شان ادامه می‌دهند. «اگر قرار بود این صنایع اشتغالزایی کنند، باید آمار بیکاران خوزستان به صفر نزدیک می‌شد.» مدیرعامل انجمن دیده‌بان جلگه سبز خوزستان از آمار بالای سرطان در استان هم می‌گوید. «صنایع موجبات افزایش سرطان را فراهم آورده‌اند. درواقع به‌جای کاهش بیکاری اشتغال بیمارستان‌ها و پزشکان را تضمین می‌کنند.» او معتقد است اغلب این صنایع از افراد غیربومی برای اشتغال بهره می‌برد و اغلب بومی‌های استان از این مزیت محروم می‌مانند. «قنواتی‌زاده» بر این باور است اشتغالزایی دلیل موجهی برای مرگ تالاب شادگان نیست.

 

پروژه‌ای که نه مجوز محیط‌زیست به خود می‌بیند نه منابع طبیعی

نفس‌های تالاب شادگان به شماره افتاده؛ تالابی نیمه‌جان که هراس پروژه جدید پتروپالایش را به جان دارد. پیشتر از گفتن از پروژه پتروپالایش سد مارون -بالادست بهبهان- به شماره افتادن تالاب شادگان را رقم زد. سدی که زمینه‌ساز خشکسالی این تالاب شد. درد تالاب شادگان به اینجا ختم نمی‌شود و قبل از این احداث «فولادشادگان» زخم ناسوری بر تن تالاب زده. پروژه‌ای که ضایعاتش را به خورد تالاب شادگان می‌دهد. «ناصر عبیات» به «شهروند» از نبود مجوز قانونی سازمان محیط‌زیست برای این پروژه می‌گوید. «این پروژه در حالی پیش می‌رود که هنوز هیچ مجوز قانونی از طرف سازمان‌ محیط‌‌زیست دریافت نشده.»

پتروپالایش در حدفاصل 1700 تا 2هزارمتری خط حریم تالاب در حال پا گرفتن است. «این پروژه حتی مجوز منابع طبیعی را هم ندارد و نکته قابل تامل این است که حتی درخواست مجوز هم نداشته.» قصه پُر غصه تالاب شادگان به دولت‌های قبل برمی‌گردد. دوره‌هایی که پروژه‌های پتروشیمی مجوز فعالیت می‌گرفتند تا بلای جان تالاب‌ها شوند آن هم در زمان تنش آبی. قربانیان این مجوزها دشت آزادگان، بهبهان، هورالعظیم و شادگان‌اند. «بر فرض اینکه این پروژه مجوز محیط‌زیست و منابع طبیعی را به خود ببیند بازه هم نمی‌توان منکر آسیب‌های غیرقابل جبران این پروژه بر تالاب شد.»

«عبیات» بر این باور است تا به حال شاهد اقدامات مخربی در این بستر بوده‌ایم. به گفته این فعال محیط‌زیستی روانه‌کردن زهکشی‌های نیشکر  که حاوی آب شور است به سمت تالاب یکی از مصدایق اقدامات مخرب است. اقدامی که باعث شده آبزیان این تالاب نابود شوند.

گاومیش‌ها، ماهی‌ها و پرندگان مهاجر؛ قربانیان پروژه‌های غیراصولی

تالاب مدت‌هاست حقابه‌ای به خود نمی‌بیند. پساب کشاورزی، کارخانه فولاد و حفاری نفت که تالاب را تسلیم خشکی کرده‌اند هم هستند و این یعنی شروع پروژه جدید، شلیک تیر خلاص تالاب شادگان. به باور «ناصر عبیات» یکی از مشکلات در 12 دولت گذشته، فقر مدیریت محیط‌زیستی بوده. «همه دولت‌ها شعار محیط‌زیستی داده‌اند، اما در عمل شاهد چیزی به غیر از نابودی تالاب‌هایی با قدمت‌های هزارساله نبودیم.»

حقابه تالاب که از رودخانه جراحی به شادگان می‌رسید، مدت‌هاست پا در تالاب نگذاشته. تالاب بلای استخراج ارزان نفت را هم به جان خریده و تسلیم خشکی شده و حالا خبرها از توسعه پتروشیمی در همسایگی تالاب می‌گویند. «همه این عوامل تاثیرات منفی و مخرب بسیاری بر تالاب و جامعه محلی داشته‌اند. آب متعفن حاصل پساب نیشکر و کشاورزی باعث مهاجرت بخشی از جامعه محلی شده. اغلب محلی‌ها مجبور به مهاجرت به روستاهای دیگر یا حاشیه شهرها شده‌اند و این یعنی آفت اجتماعی.»

تالاب که ذره‌ذره تسلیم مرگ شد پرندگان بومی هم جان سالم به در نبردند. آلودگی تالاب دامن پرندگان مهاجر را هم گرفت یا تسلیم مرگ شوند یا مسمومیت به جان‌شان رخنه کند. «اغلب پرندگان مهاجر با استفاده از آب تالاب یا دچار مسمومیت می‌شوند یا مرگ.»

خشکسالی تالاب و حال بدش گاومیش‌ها را هم دچار دردسر کرده است. تنش آبی از یک‌سو و از دیگر سو آب غیرسالم تالاب مرگ گاومیش‌ها را رقم زده. گاومیش‌هایی هم که جان سالم تا امروز به در برده‌اند دیگر بچه‌دار نمی‌شوند. «یکی از مشکلات اساسی دامداران منطقه نبود علوفه‌ای است که در حوالی تالاب رشد می‌کرد. ماهی‌های بومی تالاب هم بر اثر آلودگی اغلب از بین رفته‌اند.»

 

باید آثار اجرای این پروژه بر تالاب و محیط پیرامون آن با کار کارشناسی مشخص شود. با توجه به اینکه این پروژه در حریم تالاب قرار دارد، باید آثار اجرای واحد پتروپالایش یا هر واحد صنعتی دیگر مشخص و اعلام شود. «تا زمانی که مجوزهای لازم اخذ نشود، از ادامه عملیات اجرایی ممانعت شده و خواهد شد.

اداره‌کل محیط‌زیست و اداره‌کل منابع طبیعی خوزستان شکایت کردند

«با پیگیری اداره‌کل محیط‌زیست و اداره‌کل منابع طبیعی خوزستان، دستور توقف عملیات این پروژه صادر شد.» معاون محیط طبیعی اداره ‌کل حفاظت محیط‌زیست خوزستان به «شهروند» می‌گوید: «آنها دنبال پروژه‌ای‌اند و می‌خواهند آن را اجرا کنند. در این‌خصوص موافقت یا مخالفت در دست ما نیست.» به گفته سیدعادل مولا  قطعا اگر آثار اجرای این پروژه بر محیط‌زیست غیرقابل جبران باشد، با اجرای آن موافقت نخواهیم کرد.

«سیدعادل مولا» بر این مسأله تاکید دارد که این عملیات بدون اخذ مجوزهای لازم انجام شده است. «محدوده‌ای که برای ساخت پتروشیمی در نظر گرفته شده در حریم تالاب قرار دارد، نه در تالاب.» «مولا» بر این باور است اجرای چنین پروژه‌ای بر تالاب و محیط پیرامون آن بی‌تاثیر نخواهد بود. «احداث مجموعه صنعتی در محدوده تالاب و آلودگی‌های ناشی از فعالیت آن قطعا بر حیات‌وحش تاثیرگذار خواهد بود.»

به اعتقاد او مجوزهای برداشت آب  و کنترل سیستم پساب آن هم اهمیت بالایی دارد. «باید آثار اجرای این پروژه بر تالاب و محیط پیرامون آن با کار کارشناسی مشخص شود.» معاون محیط طبیعی اداره ‌کل حفاظت محیط‌زیست خوزستان معتقد است با توجه به اینکه این پروژه در حریم تالاب قرار دارد، باید آثار اجرای واحد پتروپالایش یا هر واحد صنعتی دیگر مشخص و اعلام شود. «تا زمانی که مجوزهای لازم اخذ نشود، از ادامه عملیات اجرایی ممانعت شده و خواهد شد.»

«سیدعادل مولا» از طرح شکایت اداره‌کل محیط‌زیست خوزستان خبر می‌دهد. طرح شکایتی به دلیل خاکبرداری برای انجام عملیات اجرایی پروژه پتروپالایش ملل در حریم تالاب شادگان. «مولا» با اشاره به اینکه در عملیات اجرایی این پروژه عرصه‌ای به مساحت یک هکتار و خرده‌ای، خاکبرداری شده، می‌گوید: «میزان خسارت وارد شده به این قسمت باید برآورد شود. با توجه به اینکه این محدوده، خارج از تالاب و جزو منابع ملی است، اداره‌کل منابع طبیعی در این زمینه ورود کرده است.»