سروکله تشکیلات «پیشاهنگی» از سال 1304 در ایران پیدا شد؛ در حالی که 6 سالی از شکلگیری چنین تشکلی در جهان میگذشت و تربیت سازمانیافته جوانان با روشی نوین در آن سالها، مورد استقبال اغلب کشورهای اروپایی قرار گرفته بود. «احمد امینزاده» اولین سازمان پیشاهنگی در ایران را راهاندازی کرد و مدیریت آن را برعهده گرفت. این سازمان در سالها و دهههای بعد، فراز و فرودهای زیادی را تجربه کرد و در دورههایی از تاریخ، تنها یکی دو گروه پیشاهنگی در کشور فعالیت داشت و در برخی دورهها این گروهها بسیار فعال بودند. پیشاهنگی از ابتدای تاسیس مفهومی گره خورده با جوانان را به همراه داشت. با این حال در سالهای بعد از انقلاب فعالیت تشکلهای پیشاهنگی در ایران متوقف شد. هرچند که تاسیس سازمان جوانان جمعیت هلالاحمر در سال 1326، شروعی دوباره برای آموزشهای پیشاهنگی برای جوانان سراسر کشور بود. پیشاهنگی در ایران، در سال 1389 به دستور رئیس وقت جمعیت هلالاحمر دوباره بالوپر گرفت و فعالیتهای آن تا سال 1392 ادامه پیدا کرد
مرضیه موسوی-شهروند آنلاین؛ پیشاهنگی بیش از هرچیزی، مفهومی است که به آموزشهای امدادی، مهارتی و فعالیتهای گروهی گره خورده است؛ آموزشها و سبکی از فعالیتهای مشارکتی که 75 سال است در سازمان جوانان برای آن برنامهریزی و اقدام میشود. جوانان پیشاهنگ در پی یافتن هویتی اجتماعی و فرهنگی، در هر کشور و هر شهری به دنبال یک زندگی اثرگذار، مهارتهای مختلفی را آموزش میدیدند. «علی منیری»، معاون دانشجویی سازمان جوانان جمعیت هلالاحمر میگوید: «پیشاهنگی در تمام دنیا مفهومی هویتی و اجتماعی برای جوانان دارد و نمیتوان آن را تنها مختص سازمان و نهادی خاص دانست. از ابتدای شکلگیری پیشاهنگی در ایران تاکنون نهادهای مختلفی ازجمله آموزشوپرورش، جمعیت شیروخورشید، و … گروههای پیشاهنگی را با نامها و عنوانهای مختلف تشکیل دادهاند. مثل فرزانگان، پیشتازان و … . آنچه مهم است هدفی است که در این گروهها دنبال میشود.»
او درباره اهداف پیشاهنگی که از شروع شکلگیری تاکنون در ایران دنبال میشد، میگوید: «تربیت نوجوانان با روحیه بشردوستی، کار داوطلبانه، ارتقای تابآوری جامعه، انجام فعالیتهای گروهی، نظم و… از مهمترین اهداف تشکیل گروههای پیشاهنگی است. نوجوانان در این گروهها آداب روزانهای را مرور میکردند. مراسم صبحگاه، مراسم پرچم، مراسم شامگاهی و … را به صورت تیمی انجام میدادند و طی کردن این فرآیند به آنها کمک میکرد تا زندگی دارای نظمی را تجربه کنند. آنها برای انجام کارهای داوطلبانه آماده میشدند، مهارتهایی مثل امداد را یاد میگرفتند تا در حوادث و بحرانها اثرگذار باشند.»
امدادرسانی، فعالیت در حوزه هویتی و فرهنگی، کار داوطلبانه از مهمترین اقداماتی است که در یکصدسال گذشته توسط گروههای پیشاهنگی در سراسر دنیا انجام میشد. منیری میگوید: «همه این اقدامات به حل بحرانهای هویتی در جامعه نوجوانان کمک میکرد. از طرفی به آنها احساس مفید بودن و اثرگذاری میداد.»
نتیجه آموزش جوانان
فعالیتهای پیشاهنگی در هلالاحمر بعد از انقلاب، در سال 1389 به دستور رئیس وقت جمعیت هلالاحمر دوباره از سر گرفته شد. برگزاری اردوهای آموزشی و مهارتی و سایر اقدامات این گروه بزرگ تا سال 1392 ادامه پیدا کرد. منیری که در این سالها به عنوان معاون دانشآموزی سازمان جوانان فعالیت داشت و بهنوعی مسئولیت تشکیل تیمهای پیشاهنگی برعهده او بود، میگوید: «در سال 1392 ما 5 هزار مربی و 45 هزار پیشاهنگ داشتیم که جمعیت چشمگیری به شمار میرفت. پیشاهنگان در 3 گروه سنی، از 9 تا 18 سال، آموزش میدیدند و در مجموع 414 جلسه آموزشی را پشت سر میگذاشتند، سلسله مراتب سازمانی را طی و در این مسیر رشد و ارتقا را تجربه میکردند. فرد تازهواردی که به گروه پیشاهنگی میآمد در ابتدا یک عضو بود. بعد از آن سرگروه، فرمانده، دستیار مربی، مربی، دستیار مدرس، مدرس و مدرس ارشد میشدند. جامعه نوجوانی را درنظر بگیرید که قبل از رسیدن به دانشگاه تجربه کار گروهی و کار نظاممند را از سر گذراندهاند و مهارتهای زیادی کسب کردهاند.»
آموختههای پیشاهنگهای سازمان جوانان، در وقایعی مثل زلزله هریس و ورزقان بسیار اثرگذار بود؛ گروههای زیادی از جوانانی که دورههای پیشاهنگی را از سر گذرانده بودند، با حضور در مناطق زلزلهزده به انجام کارهای داوطلبانه مشغول بودند و یکی از مهمترین اقدامات آنها، توجه به نیازهای روحی روانی مردم زلزلهزده، ایجاد فضای دوستدار کودک و اقداماتی از این دست بود. منیری میگوید: «آنچه امروز به عنوان فعالیتهای تیمهای سحر میشناسیم، بخشی از اقداماتی بود که پیشاهنگان در زمان وقوع زلزله ورزقان انجام میدادند. درست است که فعالیتهای پیشاهنگی در دورههایی متوقف شده بود، اما ماهیت آنچه این گروهها انجام میدادند همواره در بخشهای مختلف جمعیت هلالاحمر، بهخصوص در سازمان جوانان و با عنوانها و توسط گروههای مختلف انجام میشد.»
احیای فرهنگ پیشاهنگی
پیشاهنگی در هر دورهای از تاریخ صدساله خود در جهان رویکردی بهروز داشته و در هر کشور و هر جمعیتی، متناسب با نیازهای روز جامعه و فرهنگ قالب، تعریف شده است. این روزها مدیران جمعیت هلالاحمر بهدنبال احیای گروههای پیشاهنگی، با رویکردهای متناسب با نیازهای جامعه و همچنین فرهنگ و هویت ایران هستند. دکتر منیری در این باره میگوید: «فرهنگ پیشاهنگی، فرهنگ مهم و مورد نیازی در جامعه ماست. دلیل این موضوع را میتوان در بقای فعالیتهای ماهیت این گروهها جست که همواره بهدلیل نیاز موجود در جامعه، با عنوانهای مختلفی پیگیری میشد. ارزشمند بودن این فعالیتها باعث شده تا دوباره برای تشکیل این گروهها و از سرگرفتن مهارتآموزیها اقدام کنیم. «پیشگامان پیشرفت» عنوانی است که برای این گروهها درنظر گرفته شده و فعالیتهای مشخص سازمانی برای آن طراحی شده است. در این گروهها به دنبال تربیت جوانانی دغدغهمند نسبت به مفاهیم بشردوستانه و همچنین مشکلات اجتماعی و فرهنگی هستیم. تربیت 4 هزار جوان در طرح پیشگامان پیشرفت، برای محرومیتزدایی در کشور، توسعه مهارتهای امدادی، فعالیتهای زیستمحیطی، آموزش و انجام اقدامات هویتی و فرهنگی، با هماهنگی رئیس سازمان جوانان جمعیت هلالاحمر در دستور کار ما قرار گرفته است و در این راه از مربیان آموزشدیده و باتجربه جمعیت هلالاحمر استفاده میکنیم.»