تغییر رویکرد دانش آموزان به انتخاب رشته تحصیلی/ مهارت آموزی به جای مدرک گرایی

ملیحه محمودخواه_ شهروندآنلاین؛ با هزار امید و آرزو به دانشگاه رفت و درس‌های سخت رشته‌ای را که اصلا دوست نداشت خواند. چهار سال عذاب کشید و مدرکش را گرفت، به امید آنکه بتواند شغل مناسبی پیدا کند. فکر می‌کرد اگر تخصصش را بیشتر کند، می‌تواند این بار شغل و درآمدی داشته باشد و دوران فوق‌لیسانس را هم گذراند، اما این بار هم موفق نبود. حالا امیر در خیابان کار می‌کند. او یک پراید خریده و در خیابان مسافرکشی می‌کند. با همان مدرک فوق‌لیسانس.

سال‌هاست تفکر سنتی تحصیل در رشته‌های نظری به پایان رسیده است. شاید متولدین دهه 60 بیشتر به خاطر داشته باشند که هر کدام‌شان اگر تصمیم داشتند یکی از رشته‌های فنی‌وحرفه‌ای را انتخاب کنند، با مخالفت خانواده‌هایشان مواجه می‌شدند. اما حالا انتخاب یکی از رشته‌های فنی به عنوان یک مهارت در خانواده‌ها پذیرفته شده است و خانواده‌ها ترجیح می‌دهند فرزندشان در یک رشته مهارت داشته باشد تا اینکه تحصیلات عالیه داشته باشد و مدرکش دانشگاهی‌اش به هیچ دردی نخورد.

امروزه آموزش فنی‌وحرفه‌ای و مهارت‌آموزی به‌عنوان آموزش‌های فرا راهبردی برای توسعه پایدار محسوب می‌شود. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که این آموزش‌ها می‌تواند موجب رشد و توانایی بیشتر برای اشتغال مفید باشد و فرد را برای محیط کار و تغییرات فناوری سازگار کند.

آموزش‌های فنی‌وحرفه‌ای همچنین به‌عنوان روشی برای کاهش فقر، جنبه‌ای از یادگیری مادام‌العمر، ابزار آمادگی در حوزه‌های حرفه‌ای و مشارکت موثر در دنیای کار و بخش اساسی و لاینفک آموزش عمومی شناخته می‌شود.

البته برخی بر این باورند که این مسائل در حد شعار باقی است و آموزش‌وپرورش همت مورد نیاز برای توجه به این بخش را ندارد.

در هنرستان چیزی یاد نمی‌گیریم

مبینا که گرافیک خوانده و امسال وارد دانشگاه شده است، به «شهروند» می‌گوید: «در مدرسه‌های فنی‌وحرفه‌ای ما چیزی یاد نمی‌گیریم و واحدهای عملی انقدر که باید و شاید مفید نیستند. امکانات در این مدارس بسیار کم است و بچه‌ها عملا مهارتی یاد نمی‌گیرند.

یکی دیگر از دانش‌آموزان تاکید می‌کرد که اگر قرار بود برگردد و دوباره رشته انتخاب کند، هیچ وقت رشته‌های فنی‌وحرفه‌ای را انتخاب نمی‌کرد و قطعا یکی از رشته‌های نظری را برای ادامه تحصیل انتخاب می‌کرد.

به اعتقاد این دانش‌آموز هنرستانی آموزش‌وپرورش توجهی به هنرستان‌ها ندارد و این امر سبب می‌شود بچه‌ها هم درس را جدی نگیرند و به درس و رشته‌شان به چشم تفریح نگاه می‌کنند.

خلاقیت بالا می‌رود

اما مریم نظر دیگری دارد، او که طراحی دوخت می‌خواند معتقد است هنرستان خلاقیت نوجوان را بالا می‌برد و حضور در کلاس‌های عملی این فرصت را به دانش‌آموز می‌دهد که دید خلاقی نسبت به مسائل داشته باشد.

قوانین هم در سال‌های اخیر به کمک افزایش گرایش به مهارت‌ورزی آمده‌اند. براساس ماده ۶۶ قانون برنامه ششم توسعه، دولت موظف است به‌منظور حضور موثر نظام آموزش عالی کشور در تولید، توسعه و نشر علم و فناوری و تربیت دانشجو در سطح بین‌المللی و برقراری توازن و ارتقای کیفیت آموزش عالی و پژوهش و فناوری در طول برنامه، مواردی را اجرایی کند.

 

سهم رشته‌های فنی‌وحرفه‌ای 79هزار دانش‌آموز

کاظمی، معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش‌وپرورش به این نکته اشاره می‌کند که  در بین رشته‌ها، سهم رشته علوم‌انسانی از همه بیشتر است. پس‌ از آن نیز رشته تجربی، ریاضی و سپس معارف اسلامی قرار دارد. در سهم و تعداد دانش‌آموزان رشته ریاضی امسال با روند افزایشی مواجه بوده‌ایم.

به گفته کاظمی همچنین در سه‌پایه شاخه فنی‌وحرفه‌ای و کارودانش ۷۹هزار دانش‌آموز به نسبت سال قبل افزایش داشته است. می‌توان گفت در حال حاضر تعداد دانش‌آموزان شاخه فنی‌وحرفه‌ای ما و در طول انقلاب اسلامی سابقه نداشته است. درمجموع در آموزش فنی‌وحرفه‌ای یک‌میلیون و ۱۰۴هزار و ۲۸ نفر دانش‌آموز در سه‌پایه دهم، یازدهم و دوازدهم در حال تحصیل‌اند و از این تعداد ۳۸۷هزار و ۸۹۵ نفر در پایه دهم مشغول هستند که این تعداد نیز نسبت به پایه دهم سال قبل با افزایش حدود ۷هزار نفری مواجه هستیم.

او همچنین با اشاره به افزایش ۲.۵درصدی استقبال از رشته‌های هنرستانی در سال تحصیلی جاری گفت: «امسال دانش‌آموزان با بالاترین معدل‌ها تقاضای خوبی برای ورود به رشته‌های هنرستانی داشتند.»

رشته‌های کم‌هزینه انتخاب دانش‌آموزان 

عباس بیات، مدیرکل دفتر آموزش‌های فنی‌وحرفه‌ای و کارودانش وزارت آموزش‌وپرورش تاکید می‌کند که  بسیاری از دانش‌آموزان ترجیح می‌دهند رشته‌های کم‌هزینه را انتخاب کنند.

او تاکید می‌کند: «لزوم تامین امکانات و تجهیزات سنگین موردنیاز یک‌رشته گاهی باعث می‌شود که افراد در برخی مناطق به سمت رشته‌های کم‌هزینه‌تر مانند حسابداری و شبکه و نرم‌افزار بروند، اما گاهی هم واقعیت قضیه این نیست.

به طور مثال رشته‌هایی مانند کامپیوتر که با دنیای دیجیتال در ارتباط است، می‌تواند آینده شغلی بهتری داشته باشد که سبب می‌شود دانش‌آموزان بیشتری این شغل را انتخاب کنند.»

او بر این باور است که خانواده‌ها به آموزش فرزندان‌شان در رشته‌های فنی‌وحرفه‌ای تمایل بیشتری پیدا کرده‌اند. بنابراین با توجه به تغییر نگاه خانواده‌ها به رشته‌های فنی، آموزش‌وپرورش نیز باید ظرفیت‌های جدیدی برای گسترش این رشته‌ها ایجاد کند.

باید به سهم 50درصدی می‌رسیدیم اما نرسیده‌ایم

امیر علیجانی، معاون آموزش متوسطه شهر تهران در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید: «در هنرستان‌ها مثلث دانش‌آموز، نیروی انسانی و فضا و تجهیزات را داریم. براساس برنامه ششم توسعه تعداد دانش‌آموزان فنی‌وحرفه‌ای و کارودانش باید به ۵۰درصد می‌رسید، هر که چند این امر محقق نشد، اما در راستای توسعه متوازن با همت مناطق و همکاران تلاش شده تا یک گام به هدف نزدیک شویم.»

او تاکید می‌کند که دانش‌آموزان در هنرستان‌ها از کمبود تجهیزات گله‌مند بودند، بنابراین باید پس از ایجاد علاقه‌مندی در آنها، فضا و تجهیزات برای تحصیل به آنها اختصاص داده شود.

بیشتر دانش‌آموزانی که در حوره نظری درس می‌خوانند، جذب کار نمی‌شوند، به همین دلیل مقام معظم رهبری همیشه تاکید کرده‌اند که اسناد بالادستی ما هم همین موضوع را تاکید می‌کند که دانش‌آموزان به سمت رشته‌های مهارتی و فنی‌وحرفه‌ای بروند، چراکه با جذب رشته‌های مهارتی راحت‌تر می‌توانند جذب بازار کار شوند و به عنوان یک کارآموز و کارورز در بازار کار انسان موفقی باشند. به همین دلیل تا پایان برنامه ششم توسعه ما باید رشته‌های تحصیلی توزیع متوازن به 50درصد می‌رسید، یعنی دانش‌آموزان فنی‌وحرفه‌ای و کارودانش 50درصد و دانش‌آموزان نظری نیز 50درصد می‌شدند، اما امسال هم این ماجرا محقق نشد.

امسال 4درصد در شهر تهران در جذب دانش‌آموزان در رشته‌های فنی‌وحرفه‌ای و کارودانش رشد داشته‌ایم و امیدواریم در سال‌های آینده این موضوع محقق شود.

او در پاسخ به این سوال که در حال حاضر تعداد دانش‌آموزان در مقطع متوسطه و فنی‌وحرفه‌ای چند به چند است، ادامه می‌دهد: «در شهر تهران تعداد دانش‌آموزان متوسطه و هنرستان در هر منطقه متغیر است. به طور میانگین حدود 40درصد از دانش‌آموزان در تهران در هنرستان درس می‌خوانند، اما این آمار در برخی از مناطق به 45درصد هم می‌رسد. تلاش می‌کنیم این افزایش آمار در مناطق دیگر تهران هم رخ دهد.»

 

قرارگیری هنرستان‌ها در کنار صنایع

مجید عبدالهی، معاون فنی و نظارت سازمان نوسازی مدارس کشور توضیح می‌دهد که  در کنار مفهوم دانایی، توانایی هم وجود دارد، به معنای اینکه علم را به منصه ظهور برسانیم تا به محیط کسب‌وکار برسیم. در دانش امروز هم باید ظرفیت‌سازی و توانمندسازی را پیش‌بینی کنیم.

او به این موضوع اشاره می‌کند که توانایی باید به منصه ظهور برسد، درواقع توجه به توانمندسازی به عنوان پایه اصلی توسعه محسوب می‌شود.

عبدالهی با بیان اینکه کلیدی‌ترین محورهای بیانات مقام معظم رهبری در حوزه دانش‌آموزی، مهارت‌محوری است، یادآور می‌شود: «محصول بازنگری‌ها باید به سمت مهارت‌محوری پیش برود.»

او به این نکته اشاره می‌کند که در سازمان نوسازی مدارس باید محیط هنرستان را مهیا کنیم. پیش از این دبیرستان می‌ساختیم و به جای هنرستان استفاده‌می‌کردیم، اما اکنون طراحی متفاوت برای ساخت هنرستان ارائه می‌کنیم و تجهیزات و نیازمندی‌های هنرستان را باید مورد توجه قرار دهیم.

عبدالهی تاکید می‌کند: «در فضاهای هنرستانی نیازمند تزریق نگاه جدید هستیم. افق‌گشایی مبنای سند تحول بنیادین است و بر این اساس تبدیل شاخص‌های کیفی به کمی، اقدامی است که صورت می‌گیرد. در واقع تغییر استانداردها باید به سمت آینده قابل ترسیم باشد. مدارس آینده طراحی شده که تفاوت‌های‌ نظام کالبدی، فرم و محتوا دارد.

او به این نکته اشاره می‌کند که یکی از مشکلات هنرستان‌ها هزینه‌های بالای تامین وسایل است و ادامه می‌دهد: «راه اساسی برای حل این مسأله ساخت هنرستان‌های تخصصی کنار صنایع است. ما به جای آنکه تجهیزات خودرو را خریداری کرده و به هنرستان ببریم، اگر هنرستان را در کنار کارخانه تولید خودرو بسازیم، توانسته‌ایم قدم بزرگی در این زمینه برداریم. در واقع نگاهی آینده‌نگرانه به این موضوع خواهد بود. ساخت هنرستان‌های جوانه صنعت یکی از راهبردهای اساسی آموزش‌وپرورش به شمار می‌آید. مثلا ما در کنار صنعت فولاد، در کنار صنعت خودروسازی و سایر صنایع اگر هنرستان بسازیم دیگر نیازی نیست تجهیزات مدارس خریداری و به هنرستان‌ها فرستاده شود. در کنار هم قرار گرفتن مدرسه و کارخانه کمک می‌کند که دانش‌آموز هم مستقیم در جریان کار صنعتگر قرار بگیرد و هم امکانات در اختیار داشته باشد و تعامل مستقیم با هم دارند.»

خرید تجهیزات برای مدارس

عباس زارع مدیر کل اداره نوسازی،توسعه و تجهیز مدارس شهر تهران هم می گوید: بحث تجهیز هنرستان ها برای ما بسیار اهمیت دارد و تا جایی که امکانات سازمان اجازه دهد تلاش می کنیم این تجهیزات را برای مدارس مهیا کنیم .

او ادامه می دهد : در همین راستا خرید تجهیزات هنرستان‌های فنی و حرفه ای با رقمی بالغ بر ۳۹ میلیارد تومان در رشته های مورد نیاز از اقداماتی بود که در سازمان  نوسازی ، توسعه و تجهیز مدارس کشور تحقق یافته است.

تغییرات ریشه‌ای ایجاد شده است

محمدرضا نیک‌نژاد، کارشناس آموزش‌وپرورش در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید: «تغییرات ریشه‌ای در نگاه به آموزش رخ داده است. پیش از این نگاه به آموزش نمره‌محور و کنکورمحور بود، اما این نگاه کاملا تغییر کرده و در حال حاضر به سمتی می‌رود که به مهارت‌محوری توجه می‌شود. اما در کنار آن هنوز فرهنگ کنکورمحوری هم وجود دارد و برخی به دلیل جایگاه اقتصادی و منفعتی که از کنکور می‌برند، اجازه نمی‌دهند جامعه روند کلی‌اش را طی کند.»

او با تاکید بر اینکه در 9 سال نخست ورود دانش‌آموز به مدرسه آموزش‌وپرورش وظیفه شغل ایجادکردن برای دانش‌آموز را ندارد، ادامه می‌دهد: «در این مدت مهارت‌ورزی هم باید محدود باشد و بچه‌ها با مهارت‌ فردی و اجتماعی  بیشتر آشنا شوند.

اما در سه سال آخر، بحث آموزش برای دانش‌آموزان مهم و بحث مهارت‌آموزی نیز تقویت می‌شود که باید گفت این موضوع در کشور ما مغفول مانده است. درواقع باید دانش‌آموز مهارتش بالا برود تا بتواند جایگاهش را برای حضور در جامعه به دست بیاورد.»

او بر این باور است که نزدیک دو دهه است که آموزش‌وپرورش تلاش می‌کند مهارت‌آموزی در رشته‌های فنی‌وحرفه‌ای و کارودانش را افزایش دهد، اما این تلاش کافی نیست و ما برای رسیدن به ایده‌آل فاصله داریم. در واقع امکانات برای رسیدن به این شاخص وجود ندارد و نگاه مثبت برای سرمایه‌گذاری اجتماعی در این بخش زیاد وجود ندارد.

نیک‌نژاد تاکید می‌کند: «اولویت‌بندی توسعه مبنایش توسعه انسانی است و توسعه انسانی در مدرسه و خانواده شکل می‌گیرد. اما در توسعه، در کشور ما آموزش در اولویت نیست و کلیت آموزش با کمبود بودجه مواجه است. این در حالی است که نگاه خانواده به سمت مهارت‌آموزی می‌رود و به همان نسبت نگاه بالادستی به این مقوله ثابت مانده است و این عقب‌نشینی به سمت عقب است.»

این کارشناس حوزه آموزش‌وپرورش با تاکید بر اینکه حتی مدارس عادی نیز به کمک خانواده دانش‌آموزان اداره می‌شود، تاکید می‌کند: «با این اوصاف شما تصور کنید که هنرستان‌ها که تا اندازه زیادی نیاز به خرید وسایل دارند تا چه میزان با کمبود امکانات روبه‌رو هستند و در کل باید گفت پای مهارت‌آموزی در آموزش‌وپرورش لنگ می‌زند.