مرثیه ای بر یک رویا
گزارش «شهروند» درباره اعلام ممنوعیت تحصیل دختران و زنان افغانستان از تحصیل در دانشگاه
هنوز با خودم کلنجار می‌روم تا سنگینی بار این دستور را حلاجی کنم. چیزی برای گفتن ندارم. نه‌تنها من، بلکه همه دوستانم هیچ کلمه‌ای برای بیان احساسات‌مان نداریم. همه به آینده نامعلومی که پیش‌رو دارند فکر می‌کنند. آنها رویاهای ما را دفن کردند.
راضیه زرگری_شهروندآنلاین؛ دختران دانشجو در کلاس نشسته‌اند و هق‌هق‌کنان بر سرنوشتی که شاید احتمالش را می‌دادند، گریه می‌کنند. باید با درس و دانشگاه خداحافظی کنند؛ این تصمیمی است که طالبان برای آنها گرفته و اعلام کرده زنان و دختران «تا اطلاع ثانوی» از حق تحصیل در دانشگاه محروم هستند. مجری مرد برنامه تلویزیونی این خبر را با بغض اعلام می‌کند. بغضی که سال‌هاست گلوی دختران، زنان و مادران افغانستانی را می‌فشارد.
تصمیم غیرمنطقی حاکمان طالبان در ادامه محدودیت‌های اجتماعی حکومت اسلامی این کشور صورت گرفته، محدودیت‌هایی که از یک سال و نیم گذشته شروع شده و بیشتر جامعه زنان را هدف قرار داده است. «تحصیل کار آزادی»، فریاد دختران پشت درهای بسته آموزشگاه‌های خصوصی و اعتراض‌های خیابانی زنان افغانستان در مخالفت با فرمان حاکمان این کشور این روزها در شبکه‌های اجتماعی زیاد دیده می‌شود. طالبان حالا عملا قانون ممنوعیت کامل تحصیل دختران و زنان را وضع کرده و به نوشته وال استریت ژورنال یکی از چشمگیرترین ضربه‌ها را از زمان به دست گرفتن قدرت در سال گذشته به آزادی زنان وارد کرده است.
مقامات طالبان روز چهارشنبه در گردهمایی در کابل با حضور مدیران مکاتب خصوصی، روحانیون و نمایندگان جامعه، علاوه بر ممنوعیت تحصیل زنان در دانشگاه‌ها، کارمندان زن از جمله معلمان را از کار در مکاتب منع کردند و یکی از معدود مشاغلی را که تحت قانون جدید برای زنان افغانستانی مانده بود، ممنوع کردند. آنها همچنین گفتند که زنان بالغ دیگر نمی‌توانند از مساجد دیدن یا در حوزه‌های علمیه شرکت کنند.
دخترم می‌خواست دکتر شود و در روستای زادگاهش طبابت کند
غلام سرور حیدری، دکاندار در کابل، می‌گوید: «دخترش محبوبه از مرکز آموزشی به خانه فرستاده شد. محبوبه امیدوار بود طب بخواند و به روستای زادگاه خود در ولایت غزنی برگردد؛ جایی که هیچ دکتر زنی وجود ندارد.» حیدری ادامه می‌دهد: «دخترم از صبح در اتاقی حبس شده و گریه‌اش قطع نمی‌شود. تمام امیدهایش از بین رفته. ما از این وضعیت تا حد مرگ خسته شده‌ایم و نمی‌دانیم چه زمانی تمام می‌شود.»
ممنوعیت تحصیلات عالی کمتر از سه ماه پس از آن صورت می‌گیرد که هزاران دختر و زن در سراسر کشور در آزمون ورودی دانشگاه شرکت کرده بودند و در آرزوی انتخاب رشته‌های مهندسی و پزشکی به عنوان شغل‌های آینده راه تازه‌ای را در زندگی شروع کرده بودند.
ممنوعیت تحصیل زنان با محکومیت بین‌المللی مواجه شد که مانعی بر سر راه تلاش‌های طالبان برای دستیابی به موافقت بین‌المللی برای به رسمیت شناختن دولت‌شان به شمار می‌رود. این رویه عامل کلیدی در تصمیم ایالات‌متحده برای اعمال تحریم‌ها بر طالبان است که در بحبوحه بحران انسانی فاجعه‌بار، مانع از کمک‌های مالی به‌شدت مورد نیاز به مردم افغانستان شده است. مقامات طالبان که در این نشست حضور داشتند شامل نمایندگان پلیس، اداره اطلاعات ملی و وزارت امر به معروف و نهی از منکر بودند. طالبان روز چهارشنبه اعلامیه رسمی نداد، با این حال وزارت آموزش‌وپرورش و آموزش عالی به درخواست‌ها برای اظهارنظر پاسخ نداد. به گفته شرکت‌کنندگان در این نشست، طالبان گفت که ممنوعیت تحصیل دختران موقتی خواهد بود. با اینکه طالبان در اولین حکومت خود در دهه 1990، اعلام کردند که ممنوعیت تحصیل دختران موقت است، اما این قانون هرگز لغو نشد.
از همان اول هم مشخص بود که نباید گفته‌های طالب را باور کرد
زکیه زهادت، فعال حقوق زنان افغانستان به بی‌بی‌سی می‌گوید: «از همان اول هم مشخص بود که نباید گفته‌های طالب را باور کرد. ما منتظر امر ثانی آنها بودیم. همه محدودیت‌ها برای زنان است؛ از رفتن دختران به مکاتب تا دانشگاه. زن‌ها حتی از حقوق اولیه هم در جامعه طالبان محروم هستند. خیلی‌هاشان به‌واسطه قوانین نانوشته است. زنان نمی‌توانند تنهایی به پارک بروند؛ حتی در محیط زندگی خودشان هم نمی‌توانند به تنهایی در بیرون تردد داشته باشند.در بعضی از ولایت‌ها محدودیت‌هایی وضع شده که خانم‌ها روزهای جمعه حق ندارند بیرون بیایند؛ محدودیت‌ها هر روز زیادتر می‌شود و آینده برای زنان افغانستان تاریک‌تر. این در حالی است که سازمان‌های حقوق بشری چشم بر این بی‌عدالتی‌ها بسته‌اند.»
وزارت تحصیلات عالی افغانستان در نامه‌ای به تمام دانشگاه‌های دولتی و خصوصی می‌گوید که حاکمان طالبان دستور ممنوعیت نامحدود تحصیلات دانشگاهی برای زنان این کشور را صادر کردند. در نامه‌ای که به امضای ندا محمد ندیم، وزیر آموزش عالی، رسیده، آمده است: «به اطلاع شما می‌رساند دستور توقف تحصیل اناث را تا اطلاع ثانوی اجرا کنید.» اناث در لغت‌نامه یعنی جنس ماده انسان، زن باشد یا دختر فرقی نمی‌کند. ضیاءالله هاشمی، سخنگوی این وزارتخانه که این نامه را در توییتر منتشر کرد، در پیامی به خبرگزاری فرانسه این دستور را تایید کرد.
امید ربوده شده؛ دختران افغان، افسرده و محروم از مبارزه
مینا، 52 ساله، مدرس مرکزی دانشگاهی در افغانستان که از ترس انتقام از نام مستعار استفاده می‌کند، به گاردین می‌گوید: «دانشجویان دختر من مضطرب هستند. نمی‌دانم چگونه آنها را دلداری بدهم. یکی از آنها از ولایتی دورافتاده با غلبه بر سختی‌های فراوان در دانشگاه معتبری در کابل پذیرفته می‌شود و به آنجا نقل مکان می‌کند تا آینده‌اش را روشن‌تر ترسیم کند. تمام امیدها و رویاهای او امروز بر باد رفته است.» مینا، از زمانی که طالبان آخرین بار در اواخر دهه 1990 قدرت را به دست گرفت، در دانشگاه تدریس می‌کرد، او می‌گوید از همان دوران می‌توانست ترس دانشجویان را به خوبی درک کند. «آخرین باری که آنها در قدرت بودند، سال‌های زیادی از تحصیلاتم را از دست دادم. روزی که طالبان کابل را تصرف کردند، می‌دانستم روزی که دختران را از دانشگاه محروم خواهند کرد، دور نیست.»
او می‌گوید: «طالبان ممکن است با گوشی‌های هوشمند، حساب‌هایی در رسانه‌های اجتماعی و ماشین‌های لوکس، ژست متمدن و انسان‌های پیشرفته به خود بگیرند، اما آنها همان طالبانی هستند که تحصیل باکیفیت را از امثال من دریغ کردند و اکنون آینده دانشجویانم را می‌کشند.»
پروفسور منیژا رامیزی، فعال حقوق کودک، که در تبعید به سر می‌برد، می‌گوید پیام‌های دردناکی از دانشجویان دختر خود دریافت کرده است. او توضیح می‌دهد زنان افغان ماه‌ها تحت محدودیت‌های شدیدتری قرار گرفتند، اما بسیاری از آنها امیدوار بودند که آموزش همچنان در دسترس باشد. «این زنان به من شکایت می‌کردند که چطور در کلاس‌ها و جامعه با آنها بدرفتاری می‌شد. تجربه‌های جهنمی؛ اما حداقل آنها امیدوار بودند که به‌زودی فارغ‌التحصیل می‌شوند و به پتانسیل خود پی می‌برند. اکنون همه چیز از بین رفته است.»
آنها رویاهای ما را دفن کردند
ممنوعیت تحصیلات عالی کمتر از سه ماه پس از آن صورت می‌گیرد که هزاران دختر و زن در سراسر کشور در آزمون ورودی دانشگاه شرکت کرده بودند و در آرزوی انتخاب رشته‌های مهندسی و پزشکی به عنوان شغل‌های آینده راه تازه‌ای را در زندگی شروع کرده بودند.
پس از تسخیر افغانستان توسط اسلام‌گرایان تندرو در ماه آگوست 2021، دانشگاه‌ها مجبور به اجرای قوانین جدید از جمله کلاس‌های درس جداگانه و ورودی‌های تفکیک جنسیتی شدند و زنان فقط اجازه داشتند توسط استادان زن یا مردان مسن تدریس شوند. به علاوه اکثر دختران نوجوان افغان از تحصیل در دبیرستان منع شده بودند که باعث محدودشدن شدید تحصیل در دانشگاه شده بود.
مدینه، دانشجوی روزنامه‌نگاری، می‌گوید: «هنوز با خودم کلنجار می‌روم تا سنگینی بار این دستور را حلاجی کنم. چیزی برای گفتن ندارم. نه تنها من، بلکه همه دوستانم هیچ کلمه‌ای برای بیان احساسات‌مان نداریم. همه به آینده نامعلومی که پیش‌رو دارند فکر می‌کنند. آنها رویاهای ما را دفن کردند.»
تحصیل حق اساسی بشر است
این تصمیم طالبان با محکومیت گروه‌های بین‌المللی مواجه شده؛ وزاری خارجه 12 کشور و نماینده عالی اتحادیه اروپا در بیانیه مشترکی این تصمیم را محکوم کردند و گفتند ادامه سیاست حذف زنان پیامدهایی در نحوه تعامل این کشورها با طالبان خواهد داشت. ایالات متحده نسبت به پاسخگویی طالبان به این اقدام هشدار داده است. ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا می‌گوید: «این موضع غیرقابل قبول پیامدهای مهمی برای طالبان خواهد داشت و طالبان را از جامعه بین‌المللی بیشتر دور خواهد کرد». رامیز الکباروف، معاون نماینده ویژه دبیرکل در امور افغانستان، می‌گوید که سازمان ملل از این دستور «عمیقا نگران» است. «تحصیل حق اساسی بشر است. درهای بسته به روی تحصیل زنان، یعنی درها به روی آینده افغانستان بسته می‌شود.»
کمیته بین‌المللی نجات در واکنش به این ممنوعیت اعلام می‌کند: «بستن دانشگاه‌ها به روی زنان و دختران یک گام وحشتناک رو به عقب برای افغانستان است. حالا آنها از دو حق محروم هستند. حق کار و تحصیل؛ زنان باید اجازه کار داشته باشند و بتوانند آزادانه تردد کنند و دختران باید اجازه داشته باشند که به مدرسه و دانشگاه بروند.»
به نوشته گاردین طالبان مدعی هستند که به نسخه‌ای سختگیرانه از اسلام پایبندند؛ رهبر عالی جنبش، هیبت الله آخوندزاده و حلقه داخلی او را روحانیون تندروی افغان تشکیل می‌دهند که مخالف آموزش مدرن، به‌ویژه برای دختران و زنان هستند. این تفکر آنها با بسیاری از مقامات در کابل در تضاد است و این کشمکش هنوز در بدنه سیاسی تصمیم‌گیری‌ها وجود دارد. بسیاری از دولتمردان افغانستان امیدوار بودند دختران پس از روی کار آمدن طالبان اجازه ادامه تحصیل داشته باشند.
همه محدودیت‌های طالبان، از اخراج کارمندان زن تا منع تردد زنان بدون اقوام مرد
پس از آنکه طالبان در آگوست 2021 کنترل افغانستان را به دست گرفت، مدارس را در سراسر کشور تعطیل کرد. اکثر مکاتب درنهایت بازگشایی شدند، اما به دختران دبیرستانی گفته شد که در خانه بمانند تا زمانی که شرایط برای بازگشت آنها به کلاس‌ها آماده شود. بازگشت به مدرسه هرگز اعلام نشد. طالبان علاوه بر ممانعت از تحصیل زنان و دختران، مجموعه‌ای از قوانین را برای کنترل رفتار زنان وضع کرد، به طوری که زنان برای سفر بیش از 48 مایل یا انجام کارهای اساسی مانند ورود به ساختمان‌های دولتی، مراجعه به پزشک یا تاکسی سوارشدن به سرپرست مرد نیاز دارند. آنها تقریبا از همه مشاغل به جز مشاغل پزشکی و تا قبل از آخرین اعلام ممنوعیت (تدریس زنان) محروم شده بودند.
در یک و نیم سال گذشته به دنبال اعلام تدریجی محدودیت‌های زنان افغانستان، آنها از بسیاری از مشاغل دولتی اخراج شدند و حتی برای ماندن در خانه حقوق شهروندی‌شان کاهش یافت. آنها از سفر بدون اقوام مرد منع شدند و باید بیرون از خانه در حالت ایده‌آل با برقع خود را بپوشانند. در ماه نوامبر 2022، زنان از رفتن به پارک‌ها، نمایشگاه‌های تفریحی، ورزشگاه‌ها و حمام‌های عمومی منع شدند. طالبان همچنین در چرخشی ظالمانه در ماه مارس مانع از بازگشت دختران به مدارس متوسطه شد؛ دقیقا در همان صبحی که قرار بود مدارس بازگشایی شوند. چندین مقام طالبان می‌گویند که ممنوعیت تحصیل دوره متوسطه موقتی است، با این حال بهانه‌های زیادی برای تعطیلی آن ارائه کرده‌اند؛ از کمبود بودجه گرفته تا زمان مورد نیاز برای بازسازی برنامه درسی مطابق با موازین اسلامی. ممنوعیت تحصیل توسط طالبان باعث ایجاد شکاف‌هایی در داخل جنبش شده، بخشی از رهبری طالبان به ویژه نسل جوان‌تر از آموزش زنان و دختران حمایت می‌کنند و مخالفت عمومی خود را با این ممنوعیت اعلام کرده‌اند.
انتهای پیام //