شاید مورخان از 2022 به عنوان لولای تاریخ یاد کنند

راضیه زرگری_شهروندآنلاین؛ مورخان آینده ممکن است از سال 2022 به عنوان لولای تاریخ یاد کنند؛ پایان یک دوره و آغاز دوره‌ای دیگر. سالی که در آن جنگی بزرگ با تهدید حملات هسته‌ای به اروپا بازگشت و درهای سیاست تعاملات استراتژیک آمریکا و چین محکم به روی هم بسته شد. البته 12 ماه گذشته خبرهای خوبی هم به همراه داشت؛ مهم‌ترینش این است که همه‌گیری کووید-19 در بسیاری از کشورها به شکل قابل توجهی کاهش پیدا کرد، به طوری که خیلی‌ها با خیال پایان کرونا با 2022 خداحافظی کردند. اما به‌طور کلی، سال 2022 بیشتر از اخبار خوب، روایت‌های تلخ داشت؛ روایت‌هایی که ممکن است در سال نوی میلادی و شاید سال‌های بعد از آن هم ادامه داشته باشد.

• حمله روسیه به اوکراین؛ گاهی سازمان‌های اطلاعاتی مانند پیشگوها اتفاقات را به‌درستی پیش‌بینی می‌کنند، اما باورشان سخت است. در اواخر سال 2021، مقامات آمریکایی و بریتانیایی هشدار دادند که روسیه به اوکراین حمله خواهد کرد. بسیاری از رهبران اروپایی، از جمله ولادیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، ایده جنگ را رد کردند. با این حال در 24فوریه 2022، روسیه «عملیات نظامی ویژه»‌ای را آغاز کرد که به ادعای خودشان، برای غیرنظامی‌سازی اوکراین لازم بود. در کمال تعجبِ کرملین و اکثر کارشناسان نظامی، اوکراین در برابر حمله اولیه مقاومت و شروع به عقب راندن نیروهای روسیه کرد. مسکو تلاش خود برای تصرف کی‌یف را کنار گذاشت و به تصرف منطقه دونباس در شرق اوکراین روی آورد. در ماه سپتامبر، اوکراینی‌ها ضدحمله‌ای را آغاز کردند که شهر شمال‌شرقی خارکوف را آزاد کرد. شش هفته بعد، نیروهای روسی شهر خرسون در جنوب‌شرقی را ترک کردند و این گمانه‌زنی را برانگیخت که اوکراین ممکن است به دنبال بازپس‌گیری کریمه باشد که روسیه در سال 2014 آن را تصرف کرد. تهاجم روسیه اختلافات ژئوپلیتیکی قابل توجهی را آشکار کرد. کشورهای غربی پشت کی‌یف جمع شدند. چین و اکثر کشورهای جنوب علی‌رغم اصرارشان بر مقدس‌بودن مرزهای ملی این حمایت را نکردند. برخی حتی این تهاجم را به گسترش ناتو ربط دادند. با پایان‌یافتن سال 2022، آتش‌بس بعید به نظر می‌رسد. روسیه زیرساخت‌های حیاتی اوکراین را هدف قرار داده، به این امید که زمستان کاری انجام دهد که ارتش روسیه قادر به انجام آن نبود. در همین حال، بقیه جهان برای انطباق با شوک‌های قیمتی، اختلالات عرضه و کمبود مواد غذایی ناشی از تجاوز روسیه به تلاش‌های خود ادامه می‌دهند.

• آشفتگی تکان‌دهنده سیاست بریتانیا؛ کشوری که امپراتوری آن زمانی سراسر جهان را دربرمی‌گرفت، تنها در دو ماه سه نخست‌وزیر عوض کرد و در همین حال طولانی‌ترین پادشاه جهان را از دست داد. علت احتمالی آشوب در خیابان ساختمان شماره 10 این بود که بیش از 50 نفر از اعضای دولت بوریس جانسون در ماه جولای استعفا دادند؛ آن هم در اعتراض به رسوایی‌های به ظاهر بی‌پایان او. جانسون با استعفا موافقت کرد و لیز تراس جانشین او شد. بانوی سیاستمداری که  فقط 45 روز در مقام نخست‌وزیری دوام آورد؛ کوتاه‌ترین دوره تصدی هر نخست‌وزیر بریتانیا در طول تاریخ. تراس در انتخابات داخلی حزب محافظه‌کار که در آن فقط 0.3درصد از رأی‌دهندگان ثبت‌نام‌شده بریتانیایی واجد شرایط رأی‌دادن بودند، برنده این شغل شد. او عذاب‌وجدانش را با سیاست کاهش فوری مالیات‌ها خفه کرد. این اقدام نسنجیده تراس باعث کاهش شدید ارزش پوند انگلیس شد. ریشی سوناک که  پیش از آن به سقوط جانسون کمک کرده بود، به عنوان اولین نخست‌وزیر رنگین‌پوست بریتانیا، این به اصطلاح افتخار را نصیب خود کرد و آشفته‌بازار سیاسی بریتانیا را تحویل گرفت. به نظر می‌رسد بریتانیا با تورم 15درصدی در رکود اقتصادی بی‌سابقه‌ای گیر افتاده که بخشی از آن به دلیل افزایش سرسام‌آور قیمت‌های انرژی در پی حمله روسیه به اوکراین است. اما مشکل بزرگ‌تر و علت گسترده‌تر آشفتگی بریتانیا، این است که برگزیت آن رونق اقتصادی را که به طرفدارانش وعده داده بود، ایجاد نکرده و با این اوصاف بازگشت به اتحادیه اروپا در برنامه بریتانیا نیست.

• بحران‌های بشردوستانه‌ای که حل نشدند، بلکه عمیق‌تر شدند؛ تهاجم روسیه به اوکراین، بدترین بحران بشردوستانه 2022 بود که هنوز هم ادامه دارد و حتی ممکن است تا پایانش سال‌ها زمان ببرد. حمله روسیه به اوکراین، توجه‌ها را به اوکراینی‌هایی که برای امنیت در خارج از کشور خود، از وطن‌شان فرار می‌کنند، متمرکز کرد. این حجم از آوارگی غیرنظامیان اوکراینی باعث شد تا بحران‌های بشردوستانه و پناهندگان در سایر نقاط جهان زیر سایه این جنگ پنهان شود. در حال حاضر حدود 32میلیون نفر در سراسر جهان پناهنده هستند، به این معنی که آنها از کشور مادری خود به دلیل آزار و اذیت، درگیری یا خشونت گریخته‌اند. با احتساب آوارگان داخلی -یعنی افرادی که مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند، اما همچنان در کشور خود زندگی می‌کنند- این تعداد به بیش از 100میلیون نفر می‌رسد. که 13میلیون بیشتر از میزان آوارگان داخلی درپایان سال 2021 است؛معادل جمعیت ایرلند، لیتوانی و نیوزلند. این میزان افزایش پناهندگان و آوارگان داخلی تا حدودی به دلیل جنگ در اوکراین است. وضعیت بشردوستانه در کشورهایی مانند سوریه، افغانستان، سودان‌جنوبی و یمن بدون هیچ نشانه‌ای از راه‌حلی موثر در درگیری‌های اساسی، ناامیدکننده است. سوریه به تنهایی یک‌پنجم پناهندگان جهان را تشکیل می‌دهد. افزایش خشونت‌های گروهی در هائیتی باعث شد هزاران نفر به خارج از کشور فرار کنند و صحبت از مداخله خارجی برای بازگرداندن نظم به میان آمد. یکی از نقاط روشن احتمالی در موضوع بشردوستی در آستانه سال 2023، می‌تواند اتیوپی باشد. در اوایل نوامبر، دولت اتیوپی و رهبران تیگرایان قرارداد صلحی را امضا کردند که به جنگ داخلی دو ساله و آوارگی بیش از 5.1میلیون نفر پایان داد. با این حال آژانس‌های امدادی بین‌المللی و سازمان‌های بشردوستانه نگرانند که تلاش‌های غرب برای کمک به اوکراین، کمک‌های مالی به بحران‌های بشردوستانه در جاهای دیگر را محدود کند.

• گردش به چپ در آمریکای لاتین؛ پنج سال چه تفاوتی می‌تواند ایجاد کند؟ در سال 2017، سیاستمداران راست‌گرا بر سیاست آمریکای لاتین مسلط شدند. اما از سال 2018 با انتخاب آندرس مانوئل لوپز اوبرادور در مکزیک، بادها تغییر جهت داد. آلبرتو فرناندز، نامزد چپ میانه، مدعی ریاست‌جمهوری آرژانتین در سال 2019 شد. لوئیس آرسِ سوسیالیست ریاست‌جمهوری بولیوی در سال 2020 را به دست آورد. سال گذشته، پدرو کاستیو، رئیس‌جمهوری پرو و گابریل بوریچ چپ‌گرا، رئیس‌جمهوری شیلی شد. گرایش به چپ در سال 2022 ادامه یافت، زیرا شیومارا کاسترو سوسیالیست دموکرات به عنوان رئیس‌جمهوری هندوراس سوگند یاد کرد، گوستاوو پترو مبارز سابق شورشی با تبدیل‌شدن به اولین رئیس‌جمهوری چپ‌گرای کلمبیا تاریخ‌ساز شد و لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس‌جمهوری سابق برزیل به ریاست‌جمهوری بازگشت. گردش منطقه‌ای به چپ در آمریکای لاتین پیش از این هم سابقه داشت. با این حال، پر واضح است که این رهبران برای اجرای وعده‌های خود برای مقابله با بسیاری از نابرابری‌های اقتصادی، جنسیتی و نژادی که کشورهایشان را فراگرفته، به سختی تحت فشار خواهند بود؛ آن هم در شرایطی که همه آنها با کندی رشد اقتصادی جهانی، افزایش نرخ بهره، تورم و پیامدهای مداوم کووید روبه‌رو هستند.

• کمرنگ‌شدن همه‌گیری کرونا؛ همه‌گیری‌ها درنهایت به پایان می‌رسد. سه سال پس از ظهور کووید-19 به صحنه کره‌خاکی، به نظر می‌رسد که جهان با اولین همه‌گیری جهانی در یک قرن گذشته آشنا شد. در ماه سپتامبر، رئیس سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد که پایان همه‌گیری «در چشم‌اندازی شاید دور یا نزدیک قابل مشاهده است. شاهد، این واقعیت بود که بسیاری از کشورها قرنطینه‌ها، محدودیت‌های سفر و همه قوانین مرتبطی که از اوایل سال 2020 در سراسر جهان اعمال کرده بودند، کنار گذاشتند. احتمال مرگ ناشی از کووید در سال 2022 به‌شدت کاهش یافت، به دلیل اینکه بسیاری از شهروندان به‌واسطه واکسن و ابتلا به ویروس، در برابر آن ایمن شدند. با این حال، تنها استثنا در این روند، چین بود. کشوری که مدت‌ها پس از اینکه هر کشور دیگری استراتژی‌های کرونا را کنار گذاشته بود، بر سیاست تحمل صفر پافشاری کرد و ترجیح داد هر زمان و در هر کجا که شیوع بیماری رخ داد، سرکوب‌های سختگیرانه اعمال کند. در اواخر سال 2022، مردم چین شروع به شورش کردند علیه آنچه مقامات چینی به عنوان موفقیت بزرگ از آن یاد کرده بودند. در ماه دسامبر بود که پکن به کاهش محدودیت‌های کووید تن داد. با این حال، این کشور بر اساس ادعایش واکسن بسیار موثر خود را تولید نکرده و  از واردات واکسن‌های موثر غربی هم خودداری کرده است. بنابراین تعداد تلفات ناشی از کووید در چین در سال 2023 افزایش خواهد یافت. حتی اگر چین از اعلام رقم آمار تلفاتی که آمریکا و سایر کشورها در سال 2020 تجربه کردند، اجتناب کند، کووید تا سال‌ها در آنجا و سایر نقاط جهان به عنوان بیماری کشنده باقی خواهد ماند.

• بازگشت تورم؛ گاهی اوقات روزهای خوب گذشته چندان هم خوب نبودند. هرکسی در اواخر دهه 1970 زندگی کرده باشد می‌داند که دیدن تورم وقتی چک‌های حقوقی را می‌بلعد، چه حالی دارد. مارپیچ تورمی تنها زمانی شکسته شد که فدرال رزرو آمریکا نرخ بهره را افزایش داد و باعث ایجاد رکودی بی‌رحمانه شد. در چهار دهه پس از آن، جهان تقریبا در محیطی با تورم پایین زندگی کرده است. در واقع تا مدت‌ها نگرانی بزرگ‌تر برای اقتصاددانان این بود که نرخ‌های تورم بسیار پایین آمده و ممکن است باعث ایجاد مارپیچ کاهش تورم فاجعه‌بار شود. در حالی که تا چند دهه از این خطر جلوگیری شد، اما سال2022 شاهد افزایش تورم در سراسر جهان بود؛ افزایش قیمت‌ها به دلیل ترکیبی از مسائل عرضه و تقاضا. از پیامدهای اقتصادی همه‌گیری کرونا و پساکرونا همراه با سیل مخارج دولت‌ها برای جلوگیری از فروپاشی اقتصادی گرفته تا تهاجم روسیه به اوکراین که زنجیره‌های عرضه جهانی را مختل و در مجموعه وسیعی از کالاها کمبود ایجاد کرد. افزایش قیمت‌ها سیاست را در کشورهای ثروتمند و فقیر به طور یکسان متلاطم کرده، زیرا رهبران برای کنترل خشم فزاینده عمومی تلاش می‌کنند. مشکل اینجاست که درمان اصلی تورم افزایش نرخ بهره است. با این حال، انجام این کار کمک چندانی به حل اختلالات زنجیره تامین نمی‌کند و حتی می‌تواند باعث رکود شود.

• تشدید تغییرات آب‌وهوایی؛ چهل سال پیش، زمانی که دانشمندان برای اولین‌بار در مورد فاجعه آب‌وهوایی احتمالی هشدار دادند، این موضوع به عنوان معضلی پیش‌روی آینده تجسم نمی‌شد. 2022 نشان داد که آن آینده خطرناک فرا رسیده است، چراکه اتفاقات نادر و شدید آب‌وهوایی عادی شد. اروپا امواج گرمایی بی‌سابقه‌ای را تجربه کرد که باعث سوختن جنگل‌ها و خشک‌شدن رودخانه‌ها شد. پاکستان موج گرمای وحشیانه مشابهی را تحمل کرد که بادهای موسمی و سیلاب‌های سهمگین را به دنبال داشت و یک‌سوم کشور را زیر آب برد. جنوب‌غربی آمریکا خشکسالی بی‌سابقه‌ای را تحمل کرد که مخازن آبی را کاهش داد. در سوی دیگر کشور، طوفان یان، فلوریدا را ویران کرد. نشست بین‌دولتی تغییرات آب‌وهوایی سازمان ملل متحد در ماه آوریل هشدار داد که اثرات تغییرات آب‌وهوایی به‌زودی غیرقابل برگشت خواهد شد. در سال 2022 چند نقطه روشن در بحث تغییر اقلیم وجود داشت. دانشمندان پیشرفت‌های تکنولوژیکی ایجاد کردند که ممکن است روزی بشریت را از سوخت‌های فسیلی دور کند. نشست COP27 در شرم الشیخ مصر با یک توافق به پایان رسید که در تئوری، کشورهای ثروتمند را به جبران خسارت کشورهای فقیر متضرر از تغییرات آب‌وهوایی سوق می‌دهد. اما هیچ پیشرفتی در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای حاصل نشد. در عوض، سهم دی‌اکسیدکربن در جو در سال 2022 به افزایش خود ادامه داد.