یاسر نوروزی_شهروندآنلاین؛ حدود یک دهه پیش بود که بهتدریج جوایز ادبی در ایران به دلیل مشکلات مختلف، کمرنگ شدند و نتوانستند به فعالیت خود ادامه بدهند. گاهی حتی جوایز ادبی که در ابتدا به شکل سالیانه برگزار میشدند، دوسالانه شدند و کمکم از گردونه تأثیرگذاری هم کنار رفتند. با این حال، بعضی جوایز دولتی همچنان به کار خود ادامه میدهند. از جمله این جوایز، جایزه قلم زرین است که اولین دوره آن برمیگردد به سال 1381. در واقع با فراخوان امسال، این جایزه وارد سومین دهه حیات خود شده است. به همین مناسبت، با دکتر حمید هنرجو، دبیر جایزه قلم زرین همصحبت شدیم. هنرجو آثار فراوانی در کارنامه ادبی خود دارد و امسال هم کتابی با محوریت زندگی شهید احمد جوکار نوشته است. آنچه در ادامه میخوانید گفتوگویی است درباره جایزه قلم زرین و البته تازهترین کتاب این نویسنده.
حدود دو دهه است که از تأسیس جایزه قلم زرین میگذرد. امسال اوضاع به چه شکل است؟
چنانکه میدانید جایزه ادبی قلم زرین وارد سومین دهه حیات خود میشود، اما جوایز ادبی با جوایز حوزههای دیگر، متفاوت است. از این لحاظ که متأسفانه ادبیات عرصهای مهجورتر بوده؛ گرچه نقش مادر را بین بسیاری از عرصههای هنری ایفا میکند؛ چه در پیوندش با سینما و اقتباسهای ادبی که در این عرصه شکل میگیرد، چه در تئاتر و حتی در موسیقی و همراه شدن کلام در ترانهها و آثار ماندگار و قس علی هذا. از این منظر، حضور جوایزی نظیر قلم زرین میتواند مؤثر باشد. ضمن اینکه باید در نظر داشته باشیم این جایزه توسط انجمن قلم ایران تاسیس شده و امسال شاهد برگزاری بیستویکمین دورهاش هستیم. انجمن قلم ایران تشکلی غیر دولتی است که نویسندگان، شاعران، مترجمان و در کل اهالی اندیشه و قلم اعضای آن هستند و فعالیتهای مختلفی دارد که یکی از آنها جشنواره «قلم زرین» است. در واقع یکی از بروندادها و خروجی بیرونی انجمن قلم در جایزه قلم زرین دیده میشود.
این جایزه چه حوزههایی را پوشش خواهد داد؟
طبق فراخوانی که منتشر شده، عزیزان مؤلف و ناشر میتوانند تا 15 اسفندماه ۱۴۰۱ در 5 رشته اعلامشده شرکت کنند: داستان و رمان بزرگسالان، داستان و رمان کودک و نوجوان، شعر بزرگسالان، شعر کودک و نوجوان و پژوهش و نقد ادبی.
یعنی فقط آثار ارسالی داوری میشوند؟
ضمن اینکه ما چشمبهراه هستیم تا عزیزان آثار چاپشدهشان در سال ۱۴۰۱ را ارسال کنند، اما به همین هم بسنده نکردهایم و در هماهنگی با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فهرست تمام کتابهای چاپشده در حوزه ادبیات را گرفتهایم. چون داورانمان هم چهرههایی هستند اهل تألیف و در طول سال با مطالعه، نویسندگان و آثار انتشار یافته اهالی قلم سر و کار دارند و به قول معروف در حوزه ادبیات بهروز هستند. فهرست مربوط بررسی میشود و تشخیص خواهند داد کدام کتابها میتوانند وارد مراحل سهگانه داوری شوند. چون به هر حال انواع کتابها از سوی ناشران ارائه میشود؛ چه تجاری، چه کتابهایی که وجه دیگری را مد نظر دارند. هرچند بنده امسال به عنوان دبیر تأکید خواهم کرد که انشاءالله تمام کتابها دیده شوند تا خدایی نکرده حقی از کسی تضعیف نشود. در دورههای قبل هم البته همین روش سالم دنبال شده است.
برگزاری جشنواره چه زمانی خواهد بود؟
انشاءالله همزمان با روز ملی اهل قلم در تقویم جمهوری اسلامی یعنی ۱۴ تیرماه 1402 با معرفی برگزیدگان، جشنواره قلم زرین به کار خود پایان خواهد داد.
خاطرم هست مدتی جایزه قلم زرین به شکل دوسالانه برگزار میشد. امسال محدوده داوری، مربوط به کتابهای منتشرشده در چه سالهایی است؟
این جایزه سالهاست که خوشبختانه به رویدادی هرساله تبدیل شده است. هر کتابی در 5 رشته ادبی که در فراخوان عنوان شده، مشروط بر آنکه در سال 1401 منتشر شده باشد، در چرخه داوری تخصصی این جایزه قرار خواهد گرفت. 15 داور هم در این 5 رشته، امر خطیر داوری را به عهده دارند.
بعضی جوایز ادبی دولتی گاهی رویکردهایی در پیش گرفتهاند مبنی بر تقسیمبندی آثار در شمایل خودی و غیرخودی. هرچند این تقسیمبندی به شکل آشکار عنوان نمیشود، اما فهرست نامزدها و برندگان جایزه گاهی نشان میدهد که نوعی مرزبندی در نظر گرفته شده. جایزه قلم زرین از این لحاظ چه رفتاری در پیش خواهد داشت؟
جایزه قلم زرین قطعا نگاه ارزشی و اعتقادی دارد و تولید فکر و اندیشه در حوزه انقلاب اسلامی برایش حائز اهمیت است. از نظر من، اصطلاح خودی و غیرخودی و اصولا این نوع تقسیمبندی در حوزه تألیف و کتاب شاید فاقد کاربرد باشد، چرا که باور دارم نظام نشر کشور قانونمند است و همه کتابها از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز انتشار میگیرند. یعنی طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به کتابها مجوز اعطا میشود، بنابراین کتابِ به قول شما غیرخودی یا اثری که تعارض با منافع ملت، مصالح کشور و آرمانها و ارزشها داشته باشد، در داخل کشور فرصت انتشار پیدا نمیکند. تجربه هم نشان داده که این گونه آثار از طرف مردم هم اقبال پیدا نمیکنند. ضمن اینکه نویسندگان و شاعران ما، بهویژه چهرههایی که فعال هستند، دلبسته کشور، قانون اساسی و مردماند و مشتاقانه کار میکنند. نگاه این جشنواره هم ترغیبی و تشویقی است. از منظر دیگر باید در نظر داشت که جشنوارهها بستر رشد هستند و میتوانند ترغیبکننده باشند. در واقع، نویسندگان و مؤلفان نیاز به برگزاری چنین جشنوارههایی دارند. چنانکه جشنوارهها هم به مدد حضور این عزیزان رونق میگیرند؛ یعنی مکمل یکدیگرند. در واقع اگر کتابی در این کشور منتشر نشود، ساز و کار هر جشنواره فرهنگی بهویژه در حوزه هنر مکتوب، بیمعنا خواهد بود. همانقدر که یک نویسنده به مخاطبان، پیشخان و رسانه برای فروش کتابش توجه دارد، جشنواره هم موجب ترغیب نویسنده است و تداومش ضروری. نویسنده باید بداند که در حال رصد شدن از سوی جشنوارهها و جریانهای کلان فرهنگی است، خلاقیتهایش دیده و زحماتش ارج نهاده میشود.
البته گاهی بعضی حواشی، این موضوع را با تردید مواجه کرده است. به عنوان مثال میشود به بعضی جوایز دولتی و حتی نظرخواهیهای بخشهای خصوصی اشاره کرد که برگزار شدند و به جای تقدیر از اهالی قلم، به داوران خودشان جایزه دادند! قصد ندارم گذشته را حفاری کنم و از این جوایز اسم ببرم، چون انتقادهای اهالی مطبوعات هم فایدهای نداشت. اصلا به نظر شما درست است که جایزهای برگزار شود و به هیأت داوران خودش جایزه بدهد؟!
به نظر بنده چنین کاری غلط است.
رویکرد جایزه قلم زرین در این زمینه چیست؟
بر اساس آییننامه جشنواره قلم زرین، کتابهای داوران، دبیر و همه عوامل اجرایی جشنواره قلم زرین، از جایزه کنار گذاشته میشوند و شرکت داده نمیشوند. خود بنده در سال 1401، رمانی دارم که در آستانه چاپ سوم است. اما طبق آییننامه و قانون جشنواره، کتابم کنار گذاشته میشود و در این جایزه شرکت داده نخواهد شد. بعضی از داوران ما هم در این دوره مثل بنده کتاب دارند که بنا بر آییننامه، آثارشان در روند جایزه قرار نخواهد گرفت. عدهای هم البته بودند که قبل از برگزاری جایزه، صادقانه عنوان کردند تمایل دارند که به جای قرار گرفتن در فهرست داوران، کتابهایشان در روند داوری قرار بگیرد و در جایزه شرکت داده شود. به همین دلیل در فهرست داوران ما قرار نگرفتند.
به نظر منطقی و حرفهای میآید و نمیدانم چرا بعضی جوایز به داوران خودشان جایزه دادند!
ببینید؛ اگر داوری اثرش را در جایزه شرکت بدهد، هر چقدر هم که داوران دیگر بخواهند عادلانه عمل کنند، بالاخره سلیقهشان دخیل خواهد شد و ممکن است با تعارفات و اینجور مسائل مواجه شوند. حتی ممکن است داور محترم هیچ دخل و تصرفی در بالا آمدن کتاب خودش نکند. حتی ممکن است کتابش واقعا هم صلاحیت بالا آمدن در روند داوری را داشته باشد. اصلا با توجه به اینکه ما در هر گروه، سه داور داریم، در واقع ممکن است هیچ حرفی هم به دو نفر دیگر نزده باشد، اما آن دو نفر کتابش را واجد صلاحیت بدانند و بالا بیاید. اما من این موضوع را خدشهپذیر میدانم و طبق آییننامه هم هیچ کتابی از داوران (چنانچه خودشان اثری داشته باشند) بالا نخواهد آمد و در روند جایزه قرار نخواهد گرفت.
در پایان میخواهم درباره تازهترین کتابتان هم بفرمایید. فکر میکنم درباره شهید جوکار بود.
بله، درباره شهید احمد جوکار است. این کتاب برای نوجوانان تألیف شده است. من با احترام به همه عزیزانی که به ثبت خاطرات شهدا میپردازند، به این نگاه رسیدهام که در زمانه امروز که داستان، درام، کلیپ و سینما بین مخاطبان اهمیت ویژهای پیدا کرده، خاطره را به درام و داستان تبدیل کنم. چون امروز در زمانه گستردگی شبکههای اجتماعی، فضای مجازی، اقبال به سینما و دنیای رسانه، دیگر خاطرات مطول و طولانی شاید در حوصله مخاطبان نگنجد. به همین دلیل نگاهم این بود که خاطره به داستان تبدیل شود. البته کار بسیار پرمشقتی است و با هماهنگیهایی که با خانواده و دوستان این شهید معظم داشتم، تلاش کردم نزدیک به واقعیت بنویسم و الحمدلله چنین هم شد. بازتاب آن هم از سوی مخاطبان و عزیزانی که کتاب را مطالعه کرده بودند، خوب بود. در این کتاب به بخشی از زندگی شهید احمد جوکار در پانزده، شانزده سالگی پرداختیم؛ فردی در سنین نوجوانی که در شهرستان ملایر، مبارزاتی را در زمان پهلوی، پیش گرفته بود. به بخش دفاع مقدس و شهادت ایشان هم اشاره کوتاهی داشتم، اما عمق زندگی ایشان را در نوجوانی میدیدم و داستان هم بیشتر به این قسمت میپردازد.
یعنی احساس کردید نکات دراماتیک زندگی ایشان در آن مقطع پررنگتر بوده؟
پررنگتر است و اتفاقا هنر نویسنده این است که در این زمینه وارد شود، چون دادن روایت خالص و خاطره خالص به مخاطب از نظر حقیر، هنر چندانی نیست. این کار تاریخ است. ما البته باید وامدار تاریخ باشیم و تاریخ را بخوانیم. ولی کار نویسنده نوشتن تاریخ نیست، بلکه ارائه تصاویر و ایجاد جذابیتهایی در روایتهای تاریخی است. به همین دلیل چنین نگاهی را پیش گرفتم که امیدوارم مورد توجه خوانندگان قرار گیرد.