آخرین سنگرها را هم فتح و تا 20متری ساحل پیشروی کرده‌اند. قلمروگشایی‌شان به ساختمان‌های مسکونی، اداری و ویلاهای تفریحی رسیده. هرچند یک‌کیلومتر مانده به ساحل، بوی پیچیده در هوا خبر از اتراق‌شان در همسایگی ساحل می‌دهد. هرجا رسیده‌اند، پهن شده‌اند تا زخمی بر چهره ساحل بزنند، اگرچه جان خزر هم از شیرابه‌هایشان به تنگ آمده.
از دو شاید هم سه سال پیش بود که قرار بر رفتن زباله‌ها از همسایگی ساحل شد؛ دوره‌ای که وعده‌ها از تخلیه زباله از ساحل «محمودآباد» خبر دادند. وعده‌هایی که گویی زورشان به زباله‌ها نرسیده و با وجود عملیاتی‌شدن تخلیه زباله‌ها هنوز ساحل از دپوی زباله‌ها می‌نالد. معضلی که شنیده‌ها حاکی از آن است که رفعش گره خورده به یافتن زمین برای رسیدن به ایستگاه پایانی.
«محمودآباد» سایت زباله‌ای به قدمت بیش از چهار دهه به خود می‌بیند، البته در 20متری دریای خزر. در دوره رونق و اسم‌ورسم‌دار بودن، این سایت 20تُن زباله را روزانه در خود جای می‌داد، اگرچه مدت‌هاست از آن روزهای اوج فاصله گرفته و این روزها زباله کمتری را در دلش جای می‌دهد. سایت زبالهِ کِز کرده در 20متری خزر، روزانه بنابر اطلاعات غیررسمی 7 تا 10هزار تُن زباله را در خود جای می‌دهد. زباله‌هایی که هر 24ساعت 500لیتر شیرابه را به خورد خزر می‌دهند.
چندسال پیش بود که زباله‌های «محمودآباد» جنجال به پا کردند و عکس‌های زباله‌های روی هم تلنبارشده در رسانه‌ها دست‌به‌دست شد. عکس‌های جنجالی زباله‌های «محمودآباد» جلسه شورای اداری شهرستان را برگزار کرد. جلسه‌ای با یک خروجی؛ تعیین ضرب‌الاجل یک‌ماهه، اگرچه جلسات دیگری با همین مضمون تشکیل شدند، از پایان‌دادن به دپوی زباله در ساحل گفتند و وعده ایجاد پارک ساحلی دادند؛ وعده‌هایی که تا به امروز رنگ تحقق به خود ندیده‌اند.
لیلا مهداد_شهروند آنلاین؛ آخرین سنگرها را هم فتح و تا 20متری ساحل پیشروی کرده‌اند. قلمروگشایی‌شان به ساختمان‌های مسکونی، اداری و ویلاهای تفریحی رسیده. هرچند یک‌کیلومتر مانده به ساحل، بوی پیچیده در هوا خبر از اتراق‌شان در همسایگی ساحل می‌دهد. هرجا رسیده‌اند، پهن شده‌اند تا زخمی بر چهره ساحل بزنند، اگرچه جان خزر هم از شیرابه‌هایشان به تنگ آمده.
از دو شاید هم سه سال پیش بود که قرار بر رفتن زباله‌ها از همسایگی ساحل شد؛ دوره‌ای که وعده‌ها از تخلیه زباله از ساحل «محمودآباد» خبر دادند. وعده‌هایی که گویی زورشان به زباله‌ها نرسیده و با وجود عملیاتی‌شدن تخلیه زباله‌ها هنوز ساحل از دپو زباله‌ها می‌نالد. معضلی که شنیده‌ها حاکی از آن است که رفعش گره خورده به یافتن زمین برای رسیدن به ایستگاه پایانی.
«محمودآباد» سایت زباله‌ای به قدمت بیش از چهار دهه به خود می‌بیند، البته در 20متری دریای خزر. در دوره رونق و اسم‌ورسم‌دار بودن، این سایت 20تُن زباله را روزانه در خود جای می‌داد، اگرچه مدت‌هاست از آن روزهای اوج فاصله گرفته و این روزها زباله کمتری را در دلش جای می‌دهد. سایت زبالهِ کِز کرده در 20متری خزر، روزانه بنابر اطلاعات غیررسمی 7 تا 10هزار تُن زباله را در خود جای می‌دهد. زباله‌هایی که هر 24ساعت 500لیتر شیرابه را به خورد خزر می‌دهند.
چند سال پیش بود که زباله‌های «محمودآباد» جنجال به پا کردند و عکس‌های زباله‌های روی هم تلنبار شده در رسانه‌ها دست‌به‌دست شدند. عکس‌های جنجالی زباله‌های «محمودآباد» جلسه شورای اداری شهرستان را برگزار کرد. جلسه‌ای با یک خروجی؛ تعیین ضرب‌الاجل یک‌ماهه، اگرچه جلسات دیگری با همین مضمون تشکیل شدند، از پایان‌دادن به دپوی زباله در ساحل گفتند و وعده ایجاد پارک ساحلی دادند؛ وعده‌هایی که تا به امروز رنگ تحقق به خود ندیده‌اند.
مشکل دپوی زباله در ساحل، استانی است
کیک زباله «محمودآباد»، دردسری که سال‌هاست به این شهر وصله شده و مسئولان از نبود قطعه زمین مناسبی برای احداث سایت زباله برای رفع آن می‌گویند. قطعه زمینی که بیش از دوسال است به سرانجام نرسیده و با وجود بررسی مکان‌های مختلف، همچنان بی‌نتیجه باقی‌مانده تا طلسم دپوی زباله‌ها شکسته نشود.
آخرین‌بار مهر 99 بود که محیط‌زیست مازندران از آمادگی برای جانمایی زباله گفت. مشکلی که به امروز و دیروز برنمی‌گردد و چند دهه است در کنار سرگردانی چگونگی برخورد با آن، در صورت نیافتن راه‌حلی برای آن تبدیل به بحرانی جدی در استان خواهد شد. مازندران سال‌های سال است که از دپوی زباله‌ها می‌نالد و هراس از مشکلات زیست‌محیطی و اجتماعی‌اش را فریاد می‌زند. دپوی زباله مناطق کوهستانی مازندران کم نبود که چند صباحی است زباله‌ها آخرین سنگرها را فتح کرده و در نزدیکی ساحل دریای خزر اسکان یافته‌اند. یک‌دهه‌ای می‌شود که ساحل «محمودآباد» زیر سایه عقب‌‌افتادن طرح‌هایی همچون زباله‌سوز و … مجبور به دپوی زباله‌ها مقابل چشم موج‌های خزر شده است.
دپوی زباله در همسایگی رودخانه‌ها و سواحل معضلی استانی در مازندران است. به گفته حامد باقری، پژوهشگر و کنشگر اجتماعی، به «شهروند» همه شهرهای استان مازندران این مشکل را دارند: «با توجه به بالابودن آب‌های زیرزمینی این استان می‌توان گفت تمام سایت‌های دپوی زباله آب‌های زیرزمینی را آلوده می‌کنند. برخی از سایت‌های زباله کنار رودخانه‌های اصلی قرار دارند، برخی دیگر در سواحل مانند عمارت آمل، سایت دپوی فریدونکنار، سایت دپوی شهرستان نور و … .»
«باقری» با اشاره به اینکه در سال‌های گذشته تلاش بر مخفی‌کردن زباله‌ها بوده، می‌گوید: «قبل از این زباله‌ها در مناطق بالادست و مناطق جنگلی پنهان می‌شدند. هرچند شیرابه این زباله‌ها در سفره‌های زیرزمینی نفوذ می‌کردند و به سمت رودخانه‌های مجاور سرریز می‌شدند و سر از دریا درمی‌آورند.»
طی سال‌های 74 یا 75 بود که «محمودآباد» از زیرمجموعه شهرستان «آمل» خارج و مستقل شد: «قبل از جدا شدن «محمودآباد» از «آمل» زباله‌های این شهر در «آمل» دپو می‌شد، اما بعد از آن شهرستان «آمل» این مسئولیت را دیگر قبول نکرد تا اینکه طی این 25-26سال زباله‌ها در ساحل «محمودآباد» دپو شدند.»
دپوی زباله در ساحل «محمودآباد» 25 ساله شده
«مسأله اصلی این است که در همه این سال‌ها راهکاری برای حل این مشکل در پیش گرفته نشده و عمدتا تلاش بر پاک‌کردن صورت‌مسأله بوده.» این پژوهشگر و کنشگر اجتماعی معتقد است در همه این سال‌ها سعی بر این بوده از شر زباله‌ها خلاص شوند به واسطه پنهان‌کردن: «در سال‌های اخیر با افزایش جمعیت، پنهان‌کردن زباله‌ها کارساز نبوده و طی 10 تا 15سال زباله تبدیل به پدیده‌ای عیان شده است.»
طی سال‌های 74 یا 75 بود که «محمودآباد» از زیرمجموعه شهرستان «آمل» خارج و مستقل شد: «قبل از جداشدن «محمودآباد» از «آمل» زباله‌های این شهر در «آمل» دپو می‌شد، اما بعد از آن شهرستان «آمل» این مسئولیت را دیگر قبول نکرد تا اینکه طی این 25-26سال زباله‌ها در ساحل «محمودآباد» دپو شدند.»
سازه لرزان ضلع غربی هراز؛ بحران به کمین نشسته
«دپوی زباله در ساحل در ابتدای امر مسأله‌ای زیست‌محیطی تلقی می‌شد، اما گذشت زمان نشان داد این مشکل اجتماعی است و ادامه آن باعث ایجاد بحران خواهد شد و شاید دوباره مسأله سراوان برای زباله‌های «آمل» تکرار شود.» «باقری» به کیک زباله دپوشده در ضلع غربی جاده هراز اشاره می‌کند و می‌گوید: «بارش بارانی مشابه آنچه در شیراز اتفاق افتاد، بی‌شک در این منطقه مشکل‌ساز خواهد شد.» او از آمار رسمی 2 تا 2میلیون و 500تنی زباله در این منطقه می‌گوید. اگرچه پژوهش‌ها از دپوی 3 تا 4 و 500میلیون تن زباله در این منطقه خبر می‌دهند: «این سازه بسیار لرزان است و با بارشی تند این زباله‌ها به رودخانه پایین‌دست که در 400 تا 500متری است، سرازیر می‌شوند. ورود این زباله‌ها به رودخانه هراز به معنی سرریز شدن این کوه زباله به سمت آمل است که یک معنی بیشتر ندارد؛ بحران.»
«قربانی» از مطالعاتی خبر می‌دهد که از دهه 80 شروع شده‌اند: «تا سال 93 مطالعات بسیاری در این زمینه صورت گرفت، اما به راهکار قابل اعتمادی برنخوردند. برای رسیدن به راهکار اساسی سایت‌های مختلفی بررسی شده‌اند، اما همچنان بی‌نتیجه.»
دریای خزر چندین منبع آلایندگی به خود می‌بیند؛ 11 اسکله جمهوری‌آذربایجان و 8 اسکله روسیه که بزرگ‌ترین منابع آلاینده دریای خزر به حساب می‌آیند.» دریای خزر در همسایگی ایران عمق بیشتری به خود می‌بیند، یعنی تجمع 95درصد آلاینده‌ها در بخش ایرانی: «95درصد آلایندگی در 15کیلومتری ساحل بخش ایرانی به چشم می‌خورد. بر همین اساس مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهد 5 تا 10درصد ماهی‌ها بیمارند.»
راهکاری که دو سالی است لَنگ کمیته فنی و تخصصی مانده
زباله‌ها روی هم تلنبار شده‌اند و هر کجا پایشان رسیده، پهن زمین شده‌اند تا خدشه بیندازند بر زیبایی‌های ساحل و موج‌هایی که خود را به ساحل می‌رسانند تا تَرش کنند. قصه تلخ زباله‌ها و ساحل به اینجا ختم نمی‌شود و در این میانه شیرابه‌ها بلای جان خزر شده‌اند، هرچند به گفته حامد باقری، پژوهشگر و کنشگر اجتماعی، میزان آسیب شیرابه زباله‌ها به دریای خزر در کنار آلودگی‌های دیگر رقم چشمگیری نیست: «دریای خزر چندین منبع آلایندگی به خود می‌بیند؛ 11 اسکله جمهوری‌آذربایجان و 8 اسکله روسیه که بزرگ‌ترین منابع آلاینده دریای خزر به حساب می‌آیند.» دریای خزر در همسایگی ایران عمق بیشتری به خود می‌بیند، یعنی تجمع 95درصد آلاینده‌ها در بخش ایرانی: «95درصد آلایندگی در 15کیلومتری ساحل بخش ایرانی به چشم می‌خورد. بر همین اساس مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهد 5 تا 10درصد ماهی‌ها بیمارند.»
«باقری» به عنوان عضو علی‌البدل یک‌سالی در شورا عضو بوده: «یک‌سال آخر شورا خدمت کردم و در همان دوره طرحی را که در دست بررسی داشتم، ارائه دادم. آزمایش‌ها موفقیت‌آمیز بود. یکی دو سرمایه‌گذار هم پیدا شد.» طرح ارائه‌شده راهکاری بود برای نجات ساحل «محمودآباد» از شَر زباله‌هایی که روی هم تلنبار شده‌اند: «در این طرح زباله‌ها در مبدا تفکیک می‌شوند. 65درصد زباله‌ها تَر هستند که در این طرح برای خشک‌کردن و از بین بردن آلاینده‌هایش راهکارهایی ارائه شده است. با اجرایی‌شدن این طرح زباله‌های تَر به ماده خشک و خوش‌بویی تبدیل می‌شوند که زیر 7درصد رطوبت دارند و می‌توان به عنوان کود از آن بهره برد.»
به گفته این پژوهشگر در گفتن از این طرح و در مسیر اجرایی‌شدن آن شهردای قانع شده. درخواست به مراکز ذی‌ربط استان فرستاده شده، اما با وجود گذشت دوسال هنوز کمیته‌های فنی و تخصصی پسماند تشکیل نشده‌اند: «طبق قول‌های داده شده قرار است طی دو سه هفته آینده این کمیته‌ها تشکیل شوند.»
32هزار نفر، روزانه 50تن زباله تولید می‌کنند!
زباله‌ها که تصمیم به ماندن در همسایگی ساحل گرفتند، مسئولان از گردشگران گفتند؛ مسافرانی که ساحل «محمودآباد» را انتخاب می‌کنند برای اوقات فراغت: «با وجود زباله‌ها آمار گردشگران کم نشده، اگرچه برخی بر این باورند سهم گردشگران در تلنبارشدن زباله‌ها بالاست، اما به شخصه بر این باورم که تاثیر گردشگران در این زمینه خیلی چشمگیر نیست. به واقع اغلب گردشگران «محمودآباد» از تهران هستند. این مسافران به لحاظ سبک زندگی اهل مراعات‌اند و به اعتقاد من نسبت به شهروندان «محمودآباد» این مسائل را بیشتر رعایت می‌کنند، درواقع ما خیلی نگران گردشگران نیستیم.»
به باور «باقری» پیش کشیدن تاثیرگذاری گردشگران در تلنبارشدن زباله‌ها فراری روبه جلو بیش نیست: «این مورد هم مانند گفتن از عدم‌رعایت شهروندان و … فرار رو به جلو است.» این پژوهشگر و کنشگر اجتماعی از میزان سرانه تولید زباله می‌گوید که از استانداردها فاصله معناداری دارد: «میزان تولید زباله در «محمودآباد» 50 تُن است؛ در قیاس با جمعیت 32هزار نفری این منطقه. درواقع هر شهروند محمودآبادی روزانه یک تا یک‌کیلو و 600 گرم زباله تولید می‌کند. این رقم در«سیستان‌وبلوچستان به 300گرم می‌رسد. تهرانی‌ها روزانه 700 تا 800 گرم زباله تولید می‌کنند، این در حالی است که این عدد در رشت به 2کیلو می‌رسد.»
سرانه تولید زباله در کشورهای توسعه‌یافته مانند فرانسه، انگلیس و … به 300 و نهایتا 450گرم می‌رسد: «باید بر این امر تاکید شود که سرانه تولید زباله آسیب بزرگی به محیط‌زیست و اجتماع است. مسأله‌ای که نیاز دارد با روش‌های علمی حل شود، درواقع روش‌های تجربی در این‌خصوص راه به جایی نمی‌برد. زباله موضوعی مدیریتی و زیست‌محیطی است، اگرچه ابعاد اجتماعی هم در آن به چشم می‌خورد.»
یک شهروند محمودآبادی روزانه یک تا یک‌کیلو و 600 گرم زباله تولید می‌کند. این رقم در سیستان‌وبلوچستان به 300گرم می‌رسد. تهرانی‌ها روزانه 700 تا 800 گرم زباله تولید می‌کنند، این در حالی است که این عدد در رشت به 2 کیلو می‌رسد.
حل این مسأله نیازمند حمایت ملی و استانی است
«محمودآباد» به دلیل موقعیت منطقه‌ای و جغرافیایی، اولین شهر ساحلی به پایتخت از محور هراز و نقطه اتصال شرق به غرب مازندران است، این امر باعث شده این منطقه محل تردد گردشگران از نقاط مختلف کشور باشد که به معنی تحمیل هزینه‌های خدمات بسیار و چندبرابری و تولید زباله است. به باور «اشکان نیاکی»، پژوهشگر حوزه پسماند، با توجه به گردشگرپذیربودن و جمعیت شناور نزدیک به 60تن زباله در روز در این منطقه تولید می‌شود.
به گفته این پژوهشگر همین مسأله باعث شده مشکلات بسیاری از دیرباز تاکنون این منطقه را به دردسر بیندازد. در این میان فقدان مکان مناسب برای دپوی زباله یا دفن و استفاده از کارخانه یا سایت‌پردازش باعث شده این بحران غیرقابل تصور طی سال‌های اخیر گریبان‌گیر این شهر شود: «این مسأله هزینه‌های بسیاری را به شهر تحمیل کرده است و تخلیه این زباله‌ها در این مکان باعث شده در حوزه محیط‌زیست، این شهر مشکلاتی را به خود ببیند.»
به باور این فعال محیط‌زیست حل این مشکل نیازمند حمایت ملی و استانی است، البته با تخصیص اعتبار تا بتوان در سایه آن خسارت‌های پیش‌آمده را جبران کرد: «انتظار این است که وزارت کشور طبق قانون مدیریت پسماند درخواست مکانی مناسب برای جابه‌جایی زباله از ساحل را فراهم آورد.»
زباله روستاها هم مافیا دارد
دپوی زباله در ساحل، پدیده‌ای شوم برای استان مازندران است. زباله‌هایی که امکان سوزاندن‌شان نیست و در ساحل دپو می‌شوند. به گفته یک منبع آگاه در حوزه پسماند که نخواست نامش فاش شود، یکی از مسائل مهم زباله وجود مافیا در روستاهاست: «در هر روستا یکی دو نفر هستند که پیگیر زباله خشک‌اند، زباله‌های تَر هم رها می‌شوند.»
«زباله‌های تَر در روستا رها و هفته‌ای یکی دوبار جمع‌آوری می‌شوند.» به گفته این منبع آگاه زباله روستاها مافیایی به نام شورا و دهیار دارد: «می‌گویند بازرس که خبر ندارد زباله چندبار جمع‌آوری می‌شود، برای همین فاکتور می‌زند در ماه 7 بار نیسان اجاره کرده، در حالی که تنها 4 بار این اتفاق افتاده و زباله روستا جمع‌آوری شده. بقیه اجاره‌ها هم می‌رود در جیب مافیا. این می‌شود نتیجه مافیای جمع‌نکردن زباله برای مسئولان روستا.»
میانگین تولید روزانه زبانه 70تن است، این عدد در 30روز ماه تکرار می‌شود. نتیجه ضرب این دو عدد می‌شود 2هزار و 100تن. هر تن، هزار کیلو است. اگر 2هزار و 100تن را ضرب در هزار کنیم، می‌شود دومیلیون و 100، یعنی ماهانه 2میلیون و 100کیلو زباله تولید می‌شود. اگر فرض را بر این بگذاریم که 50درصد این زباله خشک است، میزان زباله تولید ماهانه را ضرب در 0.50می‌کنیم؛ رقم به دست آمده می‌شود سود پیمانکار از زباله خشک.
مافیای زباله، مسأله اصلی استان‌های شمالی
جمع‌آوری، بارگیری و حمل به محل دپو، مواردی است که در قرارداد شهرداری با پیمانکار قید می‌شود. به گفته منبع آگاه حوزه پسماند استان مازندران، تفکیک زباله در مبدا در این قرارداد دیده نمی‌شود: «نبود بند تفکیک زباله در مبدا یک معنا ندارد؛ سود پیمانکار. پیمانکار 10نیرو می‌گذارد برای تفکیک زباله در محل دپو. کاری که طبق قوانین ممنوع است، اما تمام سود پیمانکار است.»
یک حساب سرانگشتی، از سود ماهانه پیمانکار از تفکیک زباله در محل دپو خبر می‌دهد: «میانگین تولید روزانه زباله 70تن است، این عدد در 30روز ماه تکرار می‌شود. نتیجه ضرب این دو عدد می‌شود 2هزار و 100تن. هر تن، هزار کیلو است. اگر 2هزار و 100تن را ضرب در هزار کنیم، می‌شود دومیلیون و 100 یعنی ماهانه 2میلیون و 100کیلو زباله تولید می‌شود. اگر فرض را بر این بگذاریم که 50درصد این زباله خشک است، میزان زباله تولید ماهانه را ضرب در 0.50می‌کنیم؛ رقم به دست آمده می‌شود سود پیمانکار از زباله خشک.» زباله خشک لاستیک، شیشه، کاغذ، کارتن‌های مقوایی، بطری، قوطی و… یعنی سود کلان پیمانکار: «دپوشدن زباله به سود پیمانکار است. اگر فرض را بر تولید زباله روزانه در استان به عدد 3میلیون تن بگذاریم، سود پیمانکار عدد درشتی خواهد بود. در استان‌های شمالی، مافیای زباله وجود دارد و تا زمانی که این مشکل حل نشود، مشکل زباله پابرجا می‌ماند.»