متهم ردیف اول، این‌بار برف!

لیلا مهداد_شهروندآنلاین؛ بعد از سال‌ها خشکسالی 18سانت برف بر سقف زیبای بازار قیصریه نشست تا سفیدی‌اش را به رخ شهر بکشد. باری که سقف پیر قیصریه تاب نیاورد و فروریختن تنها راه پیش‌رویش بود.

عقربه‌های ساعت نیمه‌های شب سه‌شنبه 27دی‌ماه را نشان می‌داد که صدایی مهیب سکوت شبانه بازار را شکست. گچ‌ و ملات‌های به یادگار مانده از سال‌های بسیار دور تاب برف نشسته را نیاورده و بر سر یکی از ویترین‌ها آور شده بودند. آواری که صبح اول وقت کسبه را شوکه کرد و به تکاپو و هیاهو کشاند.

آواری که برای دیدنش باید از ورودی اصلی بازار قیصریه در میدان نقش‌جهان، به سمت در چوبی انتهای راسته بروید، بعد از گذر از سرای ملک، تیمچه جهانگیری و کوچه ملک به چهارسوی بازار زرگرها می‌رسید. سمت راست و درست بالای فروشگاه نمایندگی ترمه هاشمی، بخشی از سقف فرو ریخته.

حال تیمچه‌ «دال‌خِدجه» هم خوب نیست. تیمچه‌ای که روزگاری بروبیایی به خود می‌دید و به رونقش می‌بالید. «دال‌خِدجه» مدت‌هاست به حال خود رها شده تا به مرگ تدریجی محکوم شود. متروکه‌شدن «دال‌خِدجه» یعنی حال بَد چهارسوی اول بازار چیت‌سازها. چهارسویی که روزگاری تکیه‌گاهش به تیمچه «دال‌خِدجه» بود و حالا متروکه‌شدن این تیمچه ترک‌های عمیقی به جانش انداخته و خبرها از ریزش بخشی از سقفش می‌گویند.

«دال‌خِدجه» متروکه شده

«بارندگی‌ها بهانه شد. دیر یا زود این سقف می‌ریخت.» «حاج محمد» یکی از کسبه‌های قدیمی بازار قیصریه است. مردی پا به سن گذاشته که از ریختن سقف بازار قدیمی دلش به درد آمده: «تیمچه «دال‌خِدجه» سه مالک خصوصی دارد، اما سال‌هاست متروکه مانده.» روزگاری دور تیمچه «دال‌خِدجه»  پر بود از حجره‌هایی که هرکدام به قدر روزی‌شان دخل‌شان پُر و خالی می‌شد: «در حال حاضر تنها یک کارگاه فعال در این تیمچه فعال است.»

دوران رونق تیمچه «دال‌خِدجه» با کشمکش‌ها بر سر سرقفلی‌ها به خط پایان خود رسید تا بهره‌برداران تک‌به‌تک از تیمچه خارج شوند: «قبل از این چند انبار در محل تیمچه وجود داشت که حالا متروکه شده‌اند.»

«محمد» نوجوانی و جوانی‌اش را در میانه‌های همین تیمچه‌ها جا گذاشته تا رسم‌ و آداب کاسبی را بیاموزد و حالا از ترک‌های افتاده به جان بازار و سقف فروریخته دلش خون است: «خدا را شکر داربست‌ها را علم کرده‌اند تا جلوی حادثه و تخریب بیشتر را بگیرند. البته کنار مغازه دری چوبی است که راه ورود به تیمچه «دال‌‌خِدجه» است، متاسفانه آوار پشت در باعث شده نتوان از این مسیر عبور و مرور کرد.»

 

بی‌مهری‌ها باعث شده به تدریج مغازه‌های پشت تخریب شوند

اولین چهارسو یا همان «چهارسوی قیصریه» طبق اسناد تاریخی از سمت راست به ضرابخانه و از سمت چپ به کاروانسرای شاه منتهی می‌شود. «حاج موسی» از قدیمی‌های کسبه نقش‌جهان است: «بعد از این چهارسو، عرض بازار و ارتفاع سقف کمتر می‌شود و سپس به «چهارسوی چیت‌سازها» می‌رسد که به «بازار چیت‌سازها» معروف است.»

«حاج موسی» از کسبه بازار قیصریه ماجرای فروریختن سقف را شنیده، اما به چشم ندیده: «مالک تیمچه پشتی دوست دارد ملکش تخریب شود، برای همین این بخش  تکیه‌گاهش را از دست داده. مالک خصوصی موظف به نگهداری از ملکش است، اما کوتاهی کرده. برف‌روبی کار سختی نبوده که کوتاهی کرده‌.»

قدیمی‌ها دلشان می‌رنجد از زخم‌های ریز و درشتی که بر جان نقش‌جهان، بازار قیصریه، کاروانسراها و … می‌افتد: «این مکان‌ها گذشته ما هستند، باید حواسمان به آنها باشد و سالم به آینده‌ها تحویل بدهیم. این بناها خشت‌وگل‌ هستند و برف در لایه‌هایشان نفوذ می‌کند و این یعنی آسیب‌زدن به یک تاریخ. همین بی‌مهری‌ها باعث شده به‌تدریج مغازه‌های پشت تخریب شوند.»

«حاج موسی» از نامه‌ای می‌گوید که چندی پیش کسبه برای میراث فرستادند: «بخشی از بازار تَرک برداشته و گچ‌ها ریخته بود، با فرغون گچ‌ها را خود کسبه بیرون بردند، اما برای میراث نامه نوشتند که وضعیت اینچنین است و اگر حادثه‌ای برای رهگذری پیش بیاید، خبر داشته باشید که ما گفته بودیم.» «حاج موسی» آهی می‌کشد و می‌گوید: «این بازار هم مثل ما پیر شده و دل‌نازک، باید بیشتر حواسمان به آن باشد.»

تیمچه‌ها ملک‌هایی با مالکیت خصوصی‌‌اند و ما نمی‌توانیم برای مرمت آنها تصمیم‌گیری کنیم: «فقط در صورتی این امکان وجود دارد که ملک موردنظر، از نفایس میراثی شهر باشد، در این صورت قانون به مالک فشار می‌آورد تا حفاظت و مرمت را انجام دهد.»

عملیات مرمت این بخش از سقف بازار چیت‌سازها آغاز شد

«مطالعات آسیب‌سنجی در بازار اصفهان توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان انجام و هشدارهایی داده شده بود.» به گفته مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان، به «شهروند» به محض اطلاع از تخریب، در اسرع‌وقت تجهیز کارگاه مرمت و نصب داربست‌ها انجام گرفته است. «محمدعلی ایزدخواستی» با اشاره به اینکه برای آغاز مرمت در ابتدای امر نیاز به مصوبه قانونی است، می‌گوید: «در ابتدای امر نیاز به مصوبه قانونی بود تا ردیف بودجه‌ای اختصاص دهیم و قراردادهای قانونی لازم را تنظیم کنیم.»

«ایزدخواستی» ادامه می‌دهد: «به دلیل شرایط اضطرار و احتمال بروز خطر، کارهایی در زمینه حفاظت اضطراری انجام شد و به این ترتیب با تامین اعتبارات لازم، عملیات مرمت این بخش از سقف بازار چیت‌سازها آغاز شد.»

مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان خبر از تعیین‌تکلیف قانونی مالکیت تیمچه «دال‌خدجه» می‌دهد: «قرار شده اداره کل میراث اصفهان در درجه اول، تکلیف قانونی مالکیت تیمچه را مشخص کند و بعد از آن ما در سازمان نوسازی و بهسازی بررسی و به‌صورت قانونی به این حیطه ورود پیدا کنیم.»

به گفته «ایزدخواستی»، تیمچه‌ها ملک‌هایی با مالکیت خصوصی‌‌اند و ما نمی‌توانیم برای مرمت آنها تصمیم‌گیری کنیم: «فقط در صورتی این امکان وجود دارد که ملک موردنظر از نفایس میراثی شهر باشد که در این صورت قانون به مالک فشار می‌آورد تا حفاظت و مرمت را انجام دهد.» به اعتقاد مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان، اگر مالک توان انجام مرمت را نداشته باشد، می‌تواند بعد از طی مراحل قانونی به‌صورت مشارکت با سازمان نوسازی و بهسازی عملیات حفاظت و مرمت را انجام دهد.»

 

هزار و 232مترمربع کف‌سازی در بازار قیصریه و بازار چیت‌سازها

«نقشه‌برداری، سونداژ و پلان‌ نای‌کش برای بازار قنادها و صراف‌ها انجام شده.» به گفته مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان، مسدودکردن زیرزمین‌ها، پی‌بندی جرزها، ساماندهی تاسیسات، کف‌سازی و حذف موانع در کف و آزادسازی پیرنشین‌ها از جمله اقدامات سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان است: «هزار و 232مترمربع کف‌سازی در بازار قیصریه و چیت‌سازها انجام شده است. به عبارتی 761مترمربع کف‌سازی، 990مترمربع مرمت سقف بازار قنادها و صراف‌ها، 767مترمربع کف‌سازی و 997مترمربع سقف‌سازی در بازار کفاش‌ها از اقدامات سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان است.»

بیش از 8هزار و 500فروشگاه در این بازار فعالیت می‌کنند

«بازار «قیصریه» از قدیمی‌ترین بازارهای ایران و جهان است که در محدوده شمال میدان نقش‌جهان قرار گرفته. بازاری که اصفهان دوره صفویه را به اصفهان دوره سلجوقی پیوند می‌زند.» به گفته مدیر روابط‌ عمومی میراث فرهنگی شهر اصفهان، به «شهروند» در بسیاری از سفرنامه‌ها قید شده که این بازار در اوج فعالیتش در دوره صفویه ده‌ها کیلومتر به شکل مسقف طول داشته است.»

«شهرام امیری» با اشاره به توسعه شهری طی 200سال اخیر می‌گوید: «بخشی از بازار از بین رفته و در حال حاضر 8.5کیلومتر از این بازار باقی مانده که به شکل مارپیچ محلات مختلف اصفهان را به‌هم وصل و میدان نقش‌جهان را به میدان عتیق متصل می‌کند.»

مدیر روابط‌عمومی میراث فرهنگی شهر اصفهان از بازار 8.5کیلومتری قیصریه می‌گوید که ده‌ها تیمچه، کاروانسرا، محله، سرا و راسته بازار را به خود می‌بیند: «بیش از 8هزار و 500فروشگاه در این بازار فعالیت می‌کنند و روزانه هزار نفر در حال تردد در این مکان هستند.»

به گفته امیری هر تیمچه و کاروانسرا یک شورا دارد. راسته اصلی بازار هم یک شورای بازار دارد که باید به امورات عمومی بازار رسیدگی کند. او از مجموعه اداری تحت‌عنوان محور فرهنگی بازار اصفهان در اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهر خبر می‌دهد که وظیفه‌اش پایش و نظارت این مجموعه عظیم است.

 

کسبه به کمک میراث بیایند، نه برای مرمت بلکه پایش مجموعه

«وقتی صحبت از بازاری به مساحت 8.5کیلومتر می‌شود، درواقع هیچ نهاد و ارگان دولتی به تنهایی نمی‌تواند این مجموعه عظیم را پایش کند، به همین علت از بازاریان انتظار داریم در پایش به ما کمک کنند.» به گفته مدیر روابط‌ عمومی میراث فرهنگی شهر اصفهان، سازمان انتظار دارد بازاریان کمک کنند، البته نه در مرمتش: «مرمت را سازمان با هزینه خودش انجام می‌دهد، اما در پایش نیازمند کمک بازاریان است. کف بازار، سقف‌ها، سیم‌کشی برق‌ها، اطفای حریق و … نیازمند پایش دقیق است تا برای بازار مشکلی ایجاد نشود.»

«امیری» از برفی می‌گوید که بعد از سال‌ها باریده و بخشی از سقف بازار فرو ریخته: «بعد از سال‌ها 18سانت برف بارید. پیش‌بینی‌های هواشناسی از بارندگی‌های نرمال تا آخر فروردین 1402 خبر می‌دهند و ما نیازمند کمک بازاریان در امر پایش هستیم. اگر مشکلی وجود داشته باشد، انتظار می‌رود بازاریان به ما اعلام کنند. واقعیت امر این است که توان سازمان به این اندازه نیست که بتواند این مجموعه عظیم را پایش کند، این در حالی است که این مجموعه بهره‌بردار خصوصی دارد.»

به گفته مدیر روابط‌ عمومی میراث فرهنگی شهر اصفهان، بخشی که ریزش داشته، در پشت تیمچه‌ای است که مالکش فوت کرده و در دست ورثه است: «ورثه تعمدا می‌خواهند این تیمچه ویران شود تا بتوانند با قیمت بالا بفروشند. بخشی از این ترک‌ها و ریزش‌ها که کسبه می‌گویند و نامه نوشته‌اند، به علت کوتاهی مالکان است.»

 

مرمت این بخش شروع شده و طی چند روز آینده به اتمام می‌رسد

«بخش کوچکی از سقف این بازار فرو ریخته که خطرناک نبوده.» به گفته مدیر روابط‌ عمومی میراث فرهنگی شهر اصفهان، این سازمان به کمک شهرداری منطقه 3 اصفهان داربست‌هایی را برای مراقبت و مرمت این بخش برپا کرده است: «در شهرداری بخشی تحت عنوان سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان وجود دارد که وظیفه‌اش کمک به مرمت و حفاظت از برخی آثار تاریخی شهر است. مرمت این بخش شروع شده و طی چند روز آینده به اتمام می‌رسد.»

«امیری» از نامه‌ای می‌گوید که کسبه بازار «قیصریه» برای سازمان میراث ارسال کرده‌اند: «این بازار مجموعه عظیمی است که نیازمند مراقبت و پایش مداوم است. ما در این مجموعه بحث مالکیت را داریم که در این‌خصوص هم نیازمند کمک کسبه هستیم.»

به گفته مدیر روابط‌ عمومی میراث فرهنگی شهر اصفهان، بخشی که ریزش داشته، در پشت تیمچه‌ای است که مالکش فوت کرده و در دست ورثه است: «ورثه تعمدا می‌خواهند این تیمچه ویران شود تا بتوانند با قیمت بالا بفروشند. بخشی از این ترک‌ها و ریزش‌ها که کسبه می‌گویند و نامه نوشته‌اند، به علت کوتاهی مالکان است.»

در حفاظت نمی‌گویم نمره‌مان 20 بوده اما در حد توان تلاش‌ کرده‌ایم

«امیری» از تنظیم شکایتی علیه کسبه‌ای که کوتاهی کرده‌اند، می‌گوید: «شکایت به تنهایی نمی‌تواند باعث شود طرف مقابل تخلف نکند. ما از کسبه انتظار داریم بیش از یک نامه‌نگاری اقدام کنند.» مدیر روابط‌ عمومی میراث فرهنگی شهر اصفهان به مشکلات دیگر این بازار اشاره می‌کند: «بخشی از این بازار سرقفلی، بخشی سند، بخشی اجاره‌ای و بخش‌هایی هم موقوفه‌ای است و هرکدام از این موارد مسأله‌ای برای سازمان میراث فرهنگی‌اند.» «امیری» از اقدامات سازمان در بازار برای حفظ و حراست از بازار خبر می‌دهد: «متاسفانه در این بازار با وجود آموزش‌هایی که به کسبه داده‌ایم، کولر گازی نصب می‌کنند. واقعیت امر این است که کولرهای گازی در بازارهای قدیمی و تاریخی بسیار خطرناک هستند. کسبه در نحوه چیدمان دکوراسیون‌ مغازه‌شان هم مشکلاتی پیش می‌آورند، هرچند تمام تلاش‌مان این است که آنها از قوانین تبعیت کنند. برخی از کسبه هم جرزهای مغازه‌ها را می‌شکافند تا مغازه‌شان را بزرگ‌تر کنند. همه این موارد مشکلاتی است که ما با آنها مواجه هستیم.»

به گفته «امیری»، آسیب‌هایی از این دست طبیعی است: «اینجا خشت و گِل است. کسبه اگر بخواهند حیات بازار ادامه پیدا کند، باید به پایش این مجموعه کمک کنند. من نمی‌گویم در حفاظت نمره ما 20 بوده، اما تلاشمان را در حد توان داشتیم.»