عدالت محوری در سلامت دستاورد انقلاب است

به گزارش خبرنگار شهروندآنلاین؛ این روزها مصادف است با چهل‌وچهارمین سال از پیروزی انقلاب اسلامی. با مرور شعارهای آن دوران این درک حاصل خواهد شد که مردم به پشتوانه همان آرمان‌ها و شعارهای مطرح‌شده در آن عصر به خیزش برخاسته‌‌اند و با آن اراده شکل‌‌گرفته، دگرگونی در عرصه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی رقم زده‌‌ شد. حال اکنون که کشور در آستانه 44سالگی انقلاب اسلامی است، ضرورت دارد به ارزیابی میزان تحقق این آرمان‌ها و شعارها در ابعاد مختلف پرداخت. «شهروند» به همین منظور در گفت‌وگو با شهاب‌الدین صدر به بررسی عملکرد جمهوری اسلامی در حوزه سلامت پرداخته است. صدر که در کارنامه خود سابقه پنج سال حضور در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به‌عنوان معاون وزیر، ۱۰سال ریاست هیأت پزشکی حج جمهوری اسلامی، ۱۶سال ریاست سازمان نظام پزشکی و سه دوره (چهارم، پنجم، هشتم) حضور در مجلس شورای اسلامی به‌عنوان رئیس کمیسیون بهداشت و درمان و نایب‌رئیس مجلس هشتم و پنج سال ریاست سازمان پزشکی قانونی را دارد، به گواه آمارهای بین‌المللی این عملکرد را مثبت می‌خواند و معتقد است براساس این آمارها، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، در حوزه‌های مختلف ازجمله بهداشت و سلامت، پیشرفت‌های فراوانی حاصل شده است. افزایش دانشکده‌ها و دانشگاه‌های علوم‌پزشکی، افزایش تعداد بیمارستان‌ها و مراکز درمان، توسعه شبکه بهداشت و درمان کشور، افزایش امید به زندگی و کاهش مرگ‌ومیر کودکان زیر یک سال و مادران باردار، رشد تعداد پزشکان و متخصصان حوزه سلامت و دانشگاه‌های علوم‌پزشکی، ارتقای تجهیزات پزشکی و درمان و… بخشی از دستاوردها در حوزه سلامت است که او به آنها اشاره دارد. آنچه در ادامه می‌خوانید شرحی از این گفت‌وگو است.

• آقای دکتر، عملکرد حوزه سلامت در طول انقلاب را نسبت به سایر بخش‌ها چگونه ارزیابی می‌کنید؟

یکی از دستاورد‌های افتخارآمیز در طول‌ سال‌های انقلاب به گواه و شهادت سازما‌ن‌های بین‌المللی رشد و توسعه شاخص‌‌های‌ سلامت است. بدون اغراق این حوزه دستاوردهای مهم و بسیاری داشته است. من با حوزه سلامت بیگانه نیستم؛ در دوران سه وزیر (مرندی، فاضل و ملک‌زاده) با عنوان معاون وزیر حضور داشتم، سه دوره در مجلس شورای اسلامی نماینده و رئیس کمیسیون بهداشت و درمان بودم و ۱۶ سال ریاست سازمان نظام پزشکی را به‌عهده داشتم. می‌خواهم بگویم من با این حوزه بیگانه نیستم و در طول این سال‌ها‌ در متن مسائل حوزه سلامت و در جریان اتفاقات بوده‌ام. رشد در عرصه سلامت در کشور به‌صورت جهشی بوده که آمارها و شاخص‌های بین‌المللی نیز آن را تایید می‌کنند.

• در چه شاخص‌هایی این جهش حاصل شده است؟

در شاخص‌های مختلف، به‌طور مثال گزارش‌ها نشان می‌دهد امید به زندگی مردم ایران که معیاری مهم در توسعه سلامت است، از 55سال در سال ۵۷ به 2/76رسیده است. آمارهای بین‌المللی در شاخص‌هایی همچون مرگ‌ومیر نوزادان و مادران باردار، رشد بیمارستان‌ها، تعداد پزشکان و گروه‌های پزشکی رشد تصاعدی و مثبت را در طول این سال‌ها نشان می‌دهند.

• به نگاه شما چه سیاست‌هایی منجر به این رشد شده است؟

سیاست‌های متعددی دنبال شد که این نتایج به دست آمد. به اذعان من یکی از مهم‌ترین آنان تشکیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است. پیش‌تر در وزارت بهداری و بهزیستی، آموزش منفک از آن بود. در ساختار جدید دانشگاه‌های علوم‌پزشکی با وزارت بهداشت ادغام شد. سیاست دیگر، توسعه شبکه‌های بهداشت و درمان در سراسر کشور بود، طرحی که در نظام گذشته آغاز شد و در این نظام با رشد کیفی و کمی چشمگیر ادامه یافت.

یک سیاست بااهمیت دیگر، توجه به ظرفیت زنان در عرصه سلامت بود. پیش از انقلاب حضور زنان در عرصه پزشکی محدود بود و در بسیاری از تخصص‌ها پزشک زن فعالیت نمی‌کرد، اما امروز در تخصص‌های مختلف زنان حضور فعال دارند. از جمله در رشته زنان و مامایی و اورولوژی که با توجه به بسترهای فرهنگی کشور حضور زنان ضرورت داشت، زنان حضور جدی دارند. امروز در دانشگاه‌های کشور میزان دانشجویان دختر در برخی از رشته‌های پزشکی بیش از پسران است و این نتیجه سیاست‌هایی است که مجلس و دولت در عرصه آموزش پزشکی دنبال کرده‌اند. نکته دیگر توجه به مسأله عدالت در سلامت است. پیش از پیروزی انقلاب جمعیت کشور حدود 34میلیون و جمعیت شهری حدود 16میلیون نفر بود؛ برنامه‌ریزی‌ها بر این اساس بود که دولت امکانات را برای ساکنان شهرها فراهم کند. با پیروزی انقلاب این نگاه تغییر کرد. پس از پیروزی انقلاب رفاه 34میلیون نفر و امروز 80میلیون ایرانی مدنظر است، به‌طوری که در برخی از شاخص‌های سلامت همچون واکسیناسیون، شاخص‌ روستایی از شاخص‌ شهری امروز بالاتر است.

• در حوزه داروسازی چه دستاورد‌هایی داشته‌ایم؟

در ایران رویکرد طرح تحول نظام دارویی ایران که پس از پیروزی انقلاب اسلامی در حوزه سلامت روی داد و راهبردهای آن درخصوص تقلیل هزینه‌های دارویی، گامی موثر در این مهم بود. یکی از عوامل این موضوع اجرای طرح ژنریک دارو است. در طول 40سال گذشته، روند رو به رشد تجویز و ارائه داروهای ژنریک به جای داروهای اختصاصی یا برند، موجب افزایش بهره‌وری و صرفه‌جویی در کشور و نظام سلامت شد و دست شرکت‌های چند ملیتی را قطع کرد.

در دوران پهلوی کشور تنها توانایی تامین 25درصد از نیاز دارویی کشور را داشت که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ایران رتبه نخست تولید دارو در سطح منطقه را کسب کرد، به‌طوری که امروز 97درصد از داروهای مورد نیاز در کشور تولید می‌شود. ما امروز در عرصه تولید داروهای نوترکیب نیز در جایگاه مناسب در عرصه بین‌المللی قرار داریم و بسیاری از نیازهای دارویی در زمینه بیماری‌های خاص در کشور تامین می‌شود. اکنون ایران مقام چهارم تولید داروهای نوترکیب را در سطح آسیا دارد و تاکنون ۱۴ دارو از این نوع در کشور تولید شده است. داروی نوترکیب به‌طور عمده در درمان بیماری‌های صعب‌العلاج مانند سرطان‌ها، برخی بیماری‌های ویروسی، ‌ام‌اس و هموفیلی به‌کار گرفته می‌شود.

• اشاره داشتید به توسعه شبکه بهداشت و درمان در کشور، این توسعه به چه میزان بوده است؟

در اواخر دوران پهلوی طرح شبکه بهداشت و درمان در کشور اجرایی شد. این طرح پس از انقلاب از نظر کیفی و کمی ارتقا یافت و به شکل‌ منجسم‌تری دنبال شد. پیش از پیروزی انقلاب حدود هشت دانشکده پزشکی در دانشگاه‌ها ایجاد شده بود، اما هم‌اکنون حدود 68دانشگاه علوم‌پزشکی در سراسر کشور فعال هستند. نکته مهم این است که با برقراری عدالت اجتماعی در این بخش، در تمام مناطق کشور این دانشگاه‌ها تاسیس شده است. سال 57، تعداد کل پزشکان و دندانپزشکان دارای کارت نظام پزشکی حدود ١٧هزار نفر بود، درحالی‌که طی سال‌های گذشته، حدود150هزار پزشک در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی سراسر کشور تربیت شده‌اند و در حال حاضر بیش از ۲۲۰ هزار نفر عضو نظام پزشکی هستند.

شهرهای بزرگ پیش از انقلاب با مشکل کمبود پزشک مواجه بودند، یکی از عوامل این مشکلات، کمبود یا عدم‌تخصص پزشک بود. به همین دلیل از پزشکان کشورهای دیگر، مانند هند، بنگلادش و پاکستان استفاده می‌شد، اما با پیروزی انقلاب اسلامی، وضعیت پزشکی کشور دگرگون شد، یعنی با گسترش دانشکده‌های پزشکی، رشد کمی و کیفی پزشکی و نیروهای انسانی در حوزه‌های مختلف پزشکی و بهداشت، نیازها برطرف شد.

• آقای دکتر در عرصه بهداشت چه دستاورد‌هایی به دست آمده است؟

پس از انقلاب به‌علت افزایش مراقبت‌های بهداشتی نظیر افزایش خانه‌های بهداشت، اجرای طرح‌های واکسیناسیون، افزایش ظرفیت آموزش پزشکی و درنتیجه افزایش پزشک، سطح سلامت مردم افزایش یافت و شاهد کاهش چشمگیر مرگ‌ومیر به‌خصوص در کودکان هستیم. من در این بخش به یک شاخص اشاره می‌کنم و آن میزان دسترسی به آب آشامیدنی سالم است. در آن دوران 25درصد مردم به آب آشامیدنی سالم دسترسی داشتند، اما امروز این رقم 96درصد تغییر کرده است. ریشه‌کنی فلج اطفال و سایر بیماری‌های واگیردار و پوشش واکسیناسیون از30درصد به 100درصد در برخی از مناطق روستایی از نمونه‌ شاخص‌های دیگری است که بیانگر رشد کشور در عرصه بهداشت است.

• در حوزه تولید علم در عرصه سلامت، ایران امروز چه جایگاهی دارد؟

از نظر کمی تولید علم جایگاه 15 را در جهان داریم. یک‌هزار و ۶۷۰ شرکت دانش‌بنیان حوزه سلامت در کشور فعال هستند. زمانی در کشور تنها ۸۰۰ دانشجوی پزشکی سالانه تربیت می‌شد، اما اکنون بیش از ۷هزار پزشک سالانه تربیت می‌کنیم. امروز 20هزار نفر عضو هیأت علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی هستند. مراکز تحقیقاتی در عرصه پزشکی از 10 عدد به 800مرکز رسیده است.

• در عرصه‌های نوین پزشکی شاهد چه دستاوردهایی در طول این سال‌ها بوده‌ایم.

امروزه موضوع «سلول‌های بنیادی» از اهمیت ویژه‌ای در کشور برخوردار است، به‌طوری که ایران جزو ۱۰ کشور برتر جهان در این عرصه است. محققان ایرانی با تکیه بر علم و تخصص داخلی توانسته‌اند از سلول‌های بنیادی در پیوند‌های مغز و استخوان، پوست و ترمیم بافت آسیب‌دیده قلب کمک بگیرند و حتی در ترمیم ضایعات نخایی، پیوند قرنیه چشم استفاده کنند.

پژوهشگران دانش پزشکی موفقیت‌های بسیار زیادی در بخش‌های مختلف مانند جراحی لاپاراسکوپی، پیوند اعضا، جراحی‌های قلب، کلیه، چشم و روش‌های نوین به‌دست آورده‌اند. همچنین با استفاده از علوم میان‌رشته‌ای دیگر مانند مهندسی بافت، علوم پایه و سایر حوزه‌های موثر در این بخش، توانسته‌اند در علوم‌پزشکی تولیداتی داشته باشند که برخی از آنها در دنیا انحصاری است. در دوران پهلوی تنها پیوند کلیه در کشور انجام می‌شد، اما امروز شاهد پیوند کبد، قرنیه، قلب، پوست و… در سراسر کشور هستیم.

• به نگاه شما نظام سلامت امروز با چه چالش‌های روبه‌رو است؟

در موضوعاتی همچون سلامت دیجیتال و الکترونیک با فرازوفرودهایی مواجه بوده‌ایم. مسأله پزشک خانواده و نظام ارجاع در سلامت موضوعاتی است که باید در نظام سلامت جدی‌تر گرفته شود. اما یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در نظام سلامت مسأله بیمه و سهم خانوارها از هزینه درمان است. چالش دیگر هم که می‌توان به آن اشاره داشت، موضوع قوانین دست‌وپاگیر در حوزه کسب‌وکار در عرصه سلامت و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این عرصه است که باید رفع شود.

• عملکرد کدام وزیر بهداشت را در طول انقلاب موفق‌تر می‌دانید؟

به‌طوری کلی این دستاورد‌ها حاصل برنامه‌ریزی مدون و مشخصی است که در طول این سال‌ها در دوران‌های مختلف اجرایی شده است. اگر ما می‌بینیم در عرصه اقتصاد به آنچه می‌خواستیم دست نیافته‌ایم‌، دلیل آن عدول از برنامه‌های مدون و اعمال نظرهای سلیقه‌‌ای و فردی است. من می‌توانم بگویم در نظام سلامت ما کمتر شاهد برنامه‌ریزی فردی و سلیقه‌ای بوده‌ایم. عملکردهای وزرا و مدیران نظام سلامت براساس چارچوب‌های مشخص و مدون بوده است. اما به‌طور کلی می‌توانم بگویم تحولات از دوران مدیریت دکتر مرندی آغاز شد.

• به‌ نظر شما، اگر حاکمیت پهلوی سقوط نمی‌کرد، امروز در عرصه سلامت در چه جایگاهی قرار داشتیم.

منصف باشیم باید بگویم برخی از برنامه‌ها مانند تشکیل شبکه بهداشت و درمان پیش از انقلاب آغاز شد، اما آن هم، توسعه وابسته بود. پس از انقلاب موضوعاتی همچون عدالت در سلامت و خودکفایی در اولویت قرارگرفت و این رویکردها باعث تغییر در نتایج شد. نکته دیگر این است که سلامت از سیاست دور ماند و عرصه سلامت در کشور تحت شعاع سیاست قرار نگرفت.