بسیاری از خانمها دوست دارند مادر شوند و حتی برای این مساله لحظه شماری میکنند. بارداری برای خیلی از افراد تجربه شیرینی است اما به شرطی که درباره آن آگاهی کافی وجود داشته باشد و مراقبتهای خاصی صورت بگیرد.
بهاره جلالوند_شهروندآنلاین؛ بسیاری از خانمها دوست دارند مادر شوند و حتی برای این مساله لحظه شماری میکنند. بارداری برای خیلی از افراد تجربه شیرینی است اما به شرطی که درباره آن آگاهی کافی وجود داشته باشد و مراقبتهای خاصی صورت بگیرد. عدم آگاهی نسبت به بارداری می تواند مشکلاتی را ایجاد کند به ویژه در شرایطی که فرد مشاوره با پزشک را به تعویق بیندازد. یکی از مشکلاتی که برخی از خانم ها احتمال دارد با آن رو به رو شوند، بارداری خارج رحمی است. در تقویم سلامت از 14 تا 28 بهمن ماه، هفته ارتقای آگاهی در مورد بارداری نام گرفته است به همین بهانه با «دکتر آمنه لاهوتی اشکوری»، جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی، گفت و گویی درباره بارداری خارج رحمی انجام دادیم.
به طور کلی بارداری خارج رحمی چیست؟
برای یک بارداری طبیعی، در ابتدا باید اسپرم و تخمک در لوله رحمی به یکدیگر ملحق شوند تا جنین بتواند تشکیل شود. بعد از اینکه جنین ایجاد شد، به کمک مژههای درون لوله به سمت حفره رحم رانده خواهد شد. سپس این جنین در داخل رحم با سلولهای لایه داخلی پوشاننده حفره رحم که در واقع به آن آندومتر میگویند، وارد تعامل میشود. یعنی در آندومتر خراش به وجود میآورد و با نفوذ در آن، به نوعی درونش دفن خواهد شد. به این روند نفوذ و استقرار جنین در داخل رحم در اصطلاح لانهگزینی میگویند که نتیجهاش یک بارداری داخل رحمی و در محل طبیعی (به جا) خواهد شد. اما در شرایطی که جنین در جایی به غیر از حفره رحم یا حتی در رحم، در هر جایی به غیر از آندومتر لانهگزینی داشته باشد، به این نوع بارداری نا به جا میگویند. برای مثال، بارداری نا به جا میتواند در محل برش سزارین قبلی ایجاد شود. علاوه بر این، در تخمدانها، دهانه رحم، لولههای رحمی یا هر قسمتی از فضای لگن و داخل شکم، می تواند این مساله اتفاق بیفتد. بارداری خارج رحمی (نا به جا)، چندان شایع نیست اما بررسی ها نشان میدهد که در سالهای اخیر به نسبت گذشته بیشتر اتفاق میافتد.
چه چیزی باعث بروز این نوع بارداری میشود؟
هر مشکلی که آسیب به لولههای رحمی را در پی داشته باشد میتواند اختلال در عملکرد لوله را به وجود بیاورد به شکلی که لوله رحمی این امکان را نخواهد داشت که جنین را پس از تشکیل به داخل رحم براند. جنین در روز مشخص یعنی حدود 4 تا 5 روز بعد از لقاح، لانهگزینی را شروع خواهد کرد در نتیجه هر جایی که باشد این فرآیند اتفاق خواهد افتاد. اگر بنا بر هر دلیل انتقال جنین در داخل حفره رحم صورت نگیرد یا اصلا اتفاق نیفتد جنین در لوله، لانهگزینی خواهد کرد. در برخی موارد دیده میشود که جنین از لوله به سمت بر عکس رحم ، یعنی به سمت تخمدان رانده خواهد شد و بعد روی تخمدان یا داخل فضای شکم، لانهگزینی را انجام میدهد. گاهی این مساله بسیار پایین تر از محل طبیعی اتفاق میافتد یعنی در قسمت پایینی رحم، لانهگزینی شکل میگیرد. برای مثال، روی دهانه رحم یا روی زخم سزارین قبلی، لانهگزینی انجام میشود که میتواند وضعیت بسیار خطرناکی را برای فرد به وجود بیاورد.
چرا آگاهی در مورد بارداری خارج رحمی تا این حد حائز اهمیت است؟
به طور کلی با شروع بارداری، انتظار قطع قاعدگی را داریم این مساله در رابطه با بارداری خارج رحمی نیز وجود دارد. اما با این حال در برخی از افراد، لکهبینی یا خونریزی مختصر در حوالی زمان مورد انتظار قاعدگی وجود دارد که همین مساله باعث میشود فرد متوجه بارداری خود نشود. این دسته از افراد وقتی با درد شدید شکم، خونریزی داخل شکم یا پاره شدن لوله مواجه میشوند، به پزشک مراجعه می کنند و در چنین شرایطی متوجه بارداری خود میشوند. با وجود اینکه بارداری خارج رحمی چندان شایع نیست ولی به دلیل احتمال بروز وضعیت خطرناک برای خانمها، آگاهی از آن بسیار اهمیت دارد. بارداری خارج رحمی میتواند آسیبرساندن به لوله رحمی یا حتی از دست رفتن آن را به همراه داشته باشد. علاوه بر این، به دلیل ایجاد خونریزی داخل شکم یا جراحی اجتناب ناپذیر، میتواند سبب بروز چسبندگیهای داخل لگن و شکم شود که این مساله نیز خطرناک است. امروزه به دلیل بهبود امکانات تشخیصی و همچنین افزایش آگاهی خانمها، آسیب به لولهها و مرگ و میر به نسبت گذشته کمتر شده اما متاسفانه هنوز در برخی از افراد این موارد وجود دارد. همیشه در نتیجه بارداری خارج رحمی آسیب به لوله ایجاد نمیشود بلکه برعکس، این نوع بارداری در لولهای اتفاق میافتد که از قبل دچار آسیب شده است. در برخی موارد برداشتن لوله آسیبدیده با هدف پیشگیری از عود مجدد بارداری خارج رحمی انجام میشود که این مساله به صلاح بیمار میتواند باشد. تصمیمگیری نهایی در این رابطه بر عهده پزشک متخصص و در زمان جراحی است.
در بارداری خارج رحمی، تست بارداری نتایج متفاوتی خواهد داشت؟
عقب افتادن قاعدگی و مثبت شدن تست بارداری خون، در این نوع بارداری مثل هر بارداری دیگری وجود دارد. در واقع میتوان گفت که به طور کلی ابتدای این نوع بارداری مشابه یک بارداری طبیعی است. مثبت شدن تست بارداری به دلیل ترشح هورمونی به نام اچ. سی. جی (HCG) از سلول های جنین، اتفاق میافتد. برای اینکه هورمون یاد شده وارد ادرار شود، باید مقدار آن در خون به حدود 500 برسد. به عبارت روشنتر اینکه گاهی تست خون در این بارداری مثبت خواهد شد اما تستهای ادرار (مثل تست های بارداری خانگی) منفی میشوند. چنانچه میزان اچ. سی. جی در خون خانمی حدود 200 تا 300 باشد، تست بارداری خانگی معمولا مثبت نخواهد شد پس باید در نظر داشت که یک تست بارداری خانگی منفی، احتمال بارداری را رد نمی کند. بارداری خارج رحمی را به روباه بیماریهای زنان میشناسند چون یک بیماری حیلهگر محسوب میشود که هر بار خود را به یک شکل خاص نشان میدهد. این نوع بارداری بیشتر به صورت عقبافتادن قاعدگی ، لکهبینی چند روز بعد از وقوع آن و ایجاد درد در شکم خود را نشان میدهد. البته تشخیص دقیق بر عهده پزشک متخصص است و خانمها با بروز این موارد باید حتما به پزشک متخصص زنان مراجعه کنند. با رشد بافت بارداری و با اتساع لوله ، درد ایجاد میشود. چنانچه توده مربوط به بارداری خارج رحمی دچار پارگی شود، خونریزی داخل شکمی و درد شدید به وجود می آید که این مساله میتواند حتی کشنده نیز باشد. بارداری خارج رحمی معمولا در مراحل اولیه تشخیص داده میشود چون بسیاری از خانمها با عقب افتادن قاعدگی، این احتمال را میدهند که باردار باشند ضمن اینکه لکهبینی یا درد شکم معمولا توسط بسیاری از خانمها نادیده گرفته نمیشود. در برخی موارد در ابتدای بارداری، تست بارداری مثبت است اما در سونوگرافی چیزی مشخص نیست. در چنین شرایطی با نظر پزشک متخصص، تست بارداری و سونوگرافی باید با فواصل خاصی تکرار شود تا بتوان نوع بارداری (خارج رحمی یا داخل رحمی) را تعیین کرد.
پس از بروز بارداری خارج رحمی، درمان به چه صورت است ضمن اینکه امکان بارداری مجدد بعد از پشت سر گذاشتن درمان وجود دارد؟
درمان این نوع بارداری، به دو صورت دارویی و جراحی انجام خواهد شد که نوع درمان از هر فرد به فرد دیگر متفاوت است و پزشک متخصص زنان نوع آن را مشخص می کند. معمولا اگر جراحی لازم باشد این کار به صورت لاپاروسکوپی انجام می شود اما در برخی موارد که چسبندگی شدید یا خونریزی داخل شکمی مطرح باشد ، پزشک ممکن است مجبور به باز کردن شکم شود. بعد از پایان این نوع بارداری، مانند هر بارداری دیگری باید حداقل به مدت 3 ماه تا اقدام به بارداری مجدد، صبر کرد. البته در شرایطی که درمان دارویی انجام شده باشد، 6 ماه باید تا بارداری بعد فاصله انداخت چون اثر دارو می تواند برای مدتی در بدن باقی بماند. در شرایطی که لوله برداشته نشده یا تنها یکی از لولهها برداشته شده باشد و لوله دیگر نیز سالم بماند، امکان بارداری مجدد به شکل طبیعی وجود خواهد داشت. اما در صورتی که برای بار دوم، بارداری خارج رحمی مجددا اتفاق افتاده باشد و هر دو لوله آسیب ببینند و جراح آن ها را بردارد، بعد از این مسئله بارداری فقط با انجام لقاح آزمایشگاهی و کاشت جنین در داخل رحم (IVF) امکان خواهد داشت. از بارداری خارج رحمی به طور کامل نمی توان پیشگیری کرد اما امکان پیشگیری از شرایطی که احتمال آسیب به لوله ها را بیشتر می کند، تا حدودی امکان پذیر است. به عنوان مثال، درمان به موقع و مناسب عفونت های لگنی، مراجعات و معاینات دوره ای با هدف تشخیص عفونت های بی سر و صدا و بارداری در سنین مناسب (با افزایش سن احتمال عفونت و تخریب لوله ها افزایش می یابد) ، می تواند احتمال ابتلا به این نوع بارداری را کاهش بدهد. همچنین با مراقبت جراحان در زمان انجام هر نوع عمل جراحی لگنی (برای پیشگیری از بروز چسبندگی)، احتمال بارداری خارج رحمی را می توان کاهش داد.