کلاهتان را دو دستی بچسبید
گزارش «شهروند» از نحوه کلاهبرداریهایی که در سایتهای فروش آنلاین صورت میگیرد
آگهی را که دید از هیجان سر از پا نمیشناخت. در خانه خودش نشسته بود. نیاز نبود برای جستوجوی آن چیزی که میخواست خیابانها را متر کند. او سایتهای مختلف را از سر میگذراند. در نهایت هم مورد مناسبش را پیدا کرد. همان موردی که میخواست، آنهم با قیمتی پایینتر؛ مدتها بود که بهدنبال خانهای، با قیمتی مناسب میگشت. سایتهای مختلف تبلیغات را جستوجو کرده و اکثر موردها را هم بررسی کرده اما به توافق نرسیده بود. حالا چشمش در بین تمام آگهیها، به چند جمله وسوسهانگیز افتاد. جملات کار خودشان را کرده بودند. جملاتی که او را وادار میکرد آگهی تبلیغات را باز کند و حتی برای بهدست آوردن آن ثانیهای را هم معطل نکند. با آگهیدهنده تماس گرفت و این بار مرحلهای دیگر از فریب آغاز شده بود. آگهیدهنده از مزایای آن خانه گفت. از اینکه آنجا را خیلی فوری باید اجاره دهد و صاحبخانه تخفیف ویژهای برای مستأجر قائل شده است. این حرفها دیگر جایی برای شکوتردید باقی نگذاشته بود. متقاضی، فریب خورده بود. آنقدر که حتی متوجه نشد که اول باید آن خانه خیالی را ببیند، با صاحبخانه اصلی صحبت و بعد از آن پول را پرداخت کند.
سیما فراهانی _ شهروندآنلاین؛ او برای اینکه این مورد شگفتانگیز، از دستش نرود، همان شب مبلغی میلیونی بهعنوان بیعانه به شماره حسابی واریز کرد. خوشخیال بود که تصور میکرد دیگر جستوجوها تمامشده و بهزودی باید اسبابکشی کند. غافل از اینکه فقط همین یک کلیک در دنیای مجازی او را در لیست قربانیهای کلاهبرداری در فضای مجازی قرار داد. آگهیدهنده دیگر پاسخگوی تماسها نبود. آن شماره تلفن انگار اصلا هیچوقت در دسترس نبوده است. متقاضی پولش را از دست داد، آن هم در عرض دقایقی کوتاه؛ دستش به جایی بند نبود.
وقتی سایت دیوار را بیشتر مورد بازبینی قرار داد، با یک جمله مواجه شد: «دیوار هیچ سودی از معاملات نمیبرد و مسئولیتی نیز در قبال آن ندارد.» حالا دیگر باید به جای جستوجوی خانه بهدنبال بازگرداندن پول خود، از فروشنده خیالی که هیچ نام و نشانی از او نیست، بگردد.
او اما تنها قربانی نیست. سالهای زیادی است که همین آگهیهای اغواکننده، توجه بسیاری را بهخود جلب کرده است. توجهی که در نهایت پایانش درگیریهای طولانی در راهروهای دادگاه و پلیس است. مجرمانی که این سایتها را بستری مناسب و امن برای تبهکاریهای خود میدانند و روزانه سر بسیاری از مردم کلاه میگذارند. آنها نهتنها به جیب مردم رحم نکرده بلکه امنیت جانی و روانی آنها را نیز به خطر میاندازند.
با اینحال مجرمان سایبری همچنان تصور میکنند، جرمهای مدرن را در پیش گرفته و به همین راحتیها گیر نمیافتند، اما پلیس و دستگاه قضایی در تمام این موارد بلافاصله پس از اعلام جرم، دست بهکار میشوند و در نهایت مجرمان را در هدف شوم خود ناکام میگذارند.
خریدهایی با ریسک بالا
سرهنگ رامین پاشایی، معاون فرهنگی و اجتماعی پلیس فتای فراجا این نوع پروندههای کلاهبرداری را بررسی میکند و در گفتوگویی با خبرنگار «شهروند» توضیح میدهد: «در مورد خریدهای آنلاین یکسری سایتها و پلتفرمها در داخل کشور در حال فعالیت هستند و یکسری هم تحت عنوان پیج فعالیت میکنند. مثل پیجها و کانالهای فروشگاهی. ما در مورد پیجها و کانالهای فروشگاهی تنها نکتهای که میتوانیم بگوییم این است که این پیجها و کانالها به هیچعنوان برای ما رسمی نیستند و هیچ مجوز قانونی از ما دریافت نکردهاند.
ریسک خرید از این پیجها و کانالها بسیار بالاست. چون آنها ساماندهی نشدهاند. اکثر کلاهبرداریهای این پیجها و کانالها هم سه نوع هستند. یا پول پرداخته میشود و جنس تحویل داده نمیشود. یا جنس اورجینال را تبلیغ میکنند ولی کپی آن را تحویل میدهند. این کپی نیز خیلی با نوع اصلی تفاوت دارد. در نوع سوم نیز کاربران را به درگاههای بانک جعلی هدایت و متصل به فیشینگ میکنند و دست به کلاهبرداری میزنند.»
اعمال مجرمانه
او در رابطه با اعمال مجرمانه در سایتهای فضای مجازی میگوید: «چند مورد سایتهای واسط نیز وجود دارند و در کشور فعالیت میکنند. هماکنون مردم ما علاقه دارند که از آنلاینشاپها خرید کنند. خرید از سایتها و گشتوگذار در فروشگاههای اینترنتی هم جزو تفریح روزانه برای مردم ما محسوب میشود. سایت دیوار نمونهای از این سایتهای فعال در کشور است. استقبال مردم از این سایت بسیار بالاست. همچنین کارآفرینی و اشتغالزایی بسیار زیادی هم در آنجا اتفاق میافتد، اما یکسری اتفاقات هم هست که امنیت مالی و سایبری مردم را به خطر میاندازد. هماکنون نظام احراز هویت در سایت دیوار بهصورت کامل اجرا نمیشود. البته یک نظام احراز هویت وجود دارد و به آن امتا میگویند.
سامانه امتا برای ثبت اطلاعات متقاضیان درج آگهی در پلتفرمهایی مانند شیپور، باما، دیوار و… است. در همین رابطه، اطلاعات واردشده از طریق ارائه مدارک معتبر مورد راستیآزمایی قرار خواهد گرفت. با این حال این نظام جوابگوی این تبهکاریها نیست و متاسفانه باعث میشود که در سایت دیوار مشکلات زیادی رخ دهد. درواقع باید گفت که اصل جریان تبهکاری، درج آگهیهای دروغین کالا و خدمات است. اصلیترین نوع کلاهبرداری در این سایت و مشابه آن است. افرادی با شماره تلفنهای مختلف بدون احراز هویت، کالا و خدماتی را تبلیغ میکنند که وجود خارجی ندارد و پس از دریافت بیعانه کلاهبرداری میکنند.»
او ادامه میدهد: «قبلا فروش اجناس ممنوعه مثل انواع پرندگان و حیواناتوحشی و حفاظتشده، در این سایتها صورت میگرفت. هماکنون خیلی از این موارد حل و الان بسیار کم شده است. فروش اجناس و اقلام ممنوعه بهصورت کم همچنان وجود دارد و امنیت سایبری را تهدید میکند.»
اقدامات پیشگیرانه
سرهنگ پاشایی اقدامات پیشگیرانه را در این خصوص روایت میکند: «هماکنون بایدها و نبایدها را اجرا میکنیم. اقداماتی انجام میدهیم تا در حوزه پیشگیری، جلوی بروز کلاهبرداری و جرم را بگیریم، اما در مورد پیشگیری اجتماعی تنها راهحل همین اطلاعرسانیهاست. شهروندان تنها به یک نکته باید توجه کنند آن هم این است که به هیچعنوان چیزی بهعنوان بیعانه پرداخت نکنند. این در مورد خریداران است. یعنی هر جنسی را که دیدند، حتما از اصالت آن مطمئن شوند و در نهایت بهصورت حضوری خرید کنند.
همچنین میتوانند اول کالا را تحویل گرفته و سپس تسویهحساب کنند، اما فروشندگان هم با تهدیدهایی روبهرو هستند. بعضی وقتها مجرمان سایبری پولهایی را از دیگران سرقت میکنند. مثلا حساب مالی یک نفر را هک کرده و پولش را سرقت میکنند. آنها برای پولشویی و گم کردن رد مجرمانه به سایتهای واسط مثل دیوار مراجعه میکنند. کسانی را که آگهی فروش دادهاند، پیدا کرده، در مبالغ مختلف از 500هزار تومان تا صدمیلیون تومان خرید میکنند. یعنی از پول سرقتی استفاده میکنند. مثلا آن پولی را که از حساب فردی سرقت کردهاند، مستقیم بهحساب فروشنده فضای مجازی واریز کرده و جنس و کالایی را دریافت میکنند. با این کار هیچ ردی از خودش به جا نمیگذارد.»
چند توصیه
این مقام مسئول در پلیس فتا در ادامه چند توصیه نیز برای کاربران سایتهای تبلیغاتی و فروشگاهی دارد: «آگهیدهندگان بدانند که هویت خریدار باید برایشان محرز شود. آنها کارت ملی را با شماره حساب تطبیق دهند و سپس فروش را انجام دهند. برای اطمینان از هویت کسی که سفارش کالا داده است، حتما از او کارت ملی بخواهند و یکسری راستیآزمایی انجام و سپس کالا را تحویل دهند. آنها طوری معامله را انجام دهند که اگر پول بهصورت آنلاین واریز شد، جنس را تا 24ساعت تحویل ندهند که اگر آن وجوهات سرقتی بود بتوانند رد مال را انجام دهند.
همچنین خود مدیران سایت هم حتما باید از جدیدترین نرمافزارها و برنامهها استفاده و نباید کیفیت را فدای کمیت کنند. اینکه بگویند تعداد مراجعهکنندگانمان روزبهروز در حال افزایش است، درست نیست. باید درنظر بگیرند که کیفیت هم همراه با ارائه خدمات افزایش پیدا کند. تا مأمن مناسبی برای جولان افراد کلاهبردار و سودجو نباشد. خریداران و مراجعهکنندگان به این سایتها نیز اگر این توصیههای امنیتی را رعایت کنند، میتوانند بهراحتی به این سایتها مراجعه کنند و اتفاقی برای آنها نیفتد.»
مخاطبانی با دانش کم
حالا باید دید که روند قضایی و پیگیریهایی بعد از انجام اعمال مجرمانه در اینگونه سایتها به چه صورت است. علیرضا طباطبایی، حقوقدان جرائم رایانهای است. او در این خصوص به خبرنگار «شهروند» میگوید: «روند کلاهبرداریها و جرایم در فضای مجازی مخصوصا بعد از ایام کرونا بیشتر شد. چراکه اقبال مردم هم نسبت به استفاده از فضای مجازی بیشتر شد. یعنی مدارس آنلاین شدند و مردم سعی کردند همه کارهایشان را بهصورت آنلاین انجام دهند. بنابراین، این فضا، فضای مناسبی شد برای کلاهبردارها که بتوانند از آن استفاده کنند.
حتی بعد از این وقایع اخیر نیز فیلترشدن یکسری سایتها و برخی از برنامهها که حجم زیادی از کلاهبرداریها در آنجا اتفاق میافتاد، باعث شد سایتها و پلتفرمهایی که فیلتر نیستند، مورد استفاده کلاهبرداری بیشتر قرار بگیرند. البته این به این مفهوم نیست که مثلا سایتی مثل دیوار یا شیپور فضایی برای کلاهبرداری نداشت و صورت نمیگرفت. یا حتی کمتر صورت میگرفت. ولی الان نمود بیشتری پیدا کرده است. یکی از دلایلش هم این است که مجرمان بهدنبال مخاطبانی میگردند که دانش فنی کمی داشته باشند. کسانیکه به سایت مراجعه دارند، عوام هستند. اینها دانش فنی کامپیوتری و رایانهای چندانی ندارند. بنابراین، این سایتهای تبلیغاتی مثل شیپور، دیوار و مشابه آنها و هر محیطی که مخاطب زیادی دارد و مخاطبانش افراد کمدانشی هستند محیط بالقوهای است برای اینکه مجرمان، بیشتر به آن سمت بروند.»
روند پیگیری قضایی
او در ادامه صحبتهایش چنین میگوید: «در اینگونه موارد سایت عملا هیچ نقشی در این موضوع ندارد. مثل آگهی در روزنامه است. اگر جرم صورت بگیرد، روزنامه کارهای نیست. وظیفهای هم ندارد که در مورد آگهیدهنده تحقیق کند. وظیفه سایتها این است که مشخصات و اطلاعات مربوط به آگهیدهنده را داشته باشند، نگه دارند و درصورت لزوم گزارش دهند. بعد از اینکه فردی مورد کلاهبرداری قرار گرفت، نخستین اقدامی که باید انجام شود این است که ابتدا به دفتر خدمات قضایی مراجعه کند، شماره حسابی که به آن پول واریز کرده و آگهی که باعث شده است، او به آن جذب شود را اعلام کند.
بعد از آن این موضوع به پلیس فتا یا کلانتری ارجاع داده میشود. حالا هرکدام که دستگاه قضایی صلاح بداند. سپس از سایت و از بانک استعلام میشود و بعد از آن مشخصات فرد اعلام خواهد شد. اینکه آیدیاش چه بوده، چهکسی بوده است و بقیه اطلاعاتش بهدست میآید. اگر در شهرستان باشد پرونده به شهرستان ارجاع داده میشود، اگر در شهر خودش هم باشد همانجا احضار شده و باید جوابگو باشد.»
هوشیار باشید
این حقوقدان ادامه میدهد: «این سایتها تنها کاری که میتوانند بکنند این است که آگهیدهنده را مسدود کنند. وگرنه تا دستور قضایی نباشد هیچ اقدامی صورت نمیگیرد. مگراینکه گزارش بگیرند که آگهی مخرب و کلاهبرداری بوده است. در این صورت میتوانند آن آگهی را مسدود کرده و آگهیدهنده را هم بهطور کامل مسدود کنند تا دیگر نتواند به آنجا آگهی دهد. بنابراین مردم باید با هوش بالاتری به سراغ این سایتها بروند. اولا به پیشنهادهای اغواکننده، توجه نکنند اغلب اینها با هدف کلاهبرداری طراحی شده است. به تهدیدوترس توجه نکنند. یکسری از افراد هستند که آگهی منتشر میکنند و بعد از آن با ترفندهایی خاص به کاربران میگویند پرونده قضایی برایت تشکیل شده است.
اینها روشی است که کلاهبردار فکر قربانی را در اختیار میگیرد تا در آن لحظه نتواند، درست فکر کند. در آگهی هم معمولا پیشنهادات وسوسهانگیز میدهند و مثلا میگویند پولدار میشوی، آپارتمان من قیمتش بسیار پایین است. این موارد حتما مشکلدار هستند. بنابراین مردم تا زمانیکه جنس را تحویل نگرفته، پولی به هیچکس واریز نکنند. خیلیها میگویند مثلا قیمت پایین است و باید بیعانه پرداخت کنند. همینطور، روزی از چندین نفر همین مبلغ را میگیرند و فرد مالباخته نیز بهخاطر مبلغ پایین بیخیال پیگیری پروندهاش میشود. همچنین مردم باید قید خرید ارزانتر در فضای مجازی را بزنند. چون این خریدهای ارزان ممکن است باعث شود دو سال دنبال یک مبلغ کم دوندگی کنند. مال خود را هم از دست میدهند.»
محدودیتهای بیشتر در سایت دیوار
همه اینها در حالی است که یکی از معروفترین سایتهای آگهی به نام دیوار اقدامات امنیتی را در سایت خود افزایش داده است. دیوار، مجازاتهایی برای کاربران متخلف و کلاهبرداران درنظر گرفته است که تعلیق چت و مسدود کردن حساب کاربر برای همیشه، از مهمترین آنها محسوب میشود. مسدود کردن دائمی حساب کاربر به این معنی است که او هرگز نمیتواند از خدمات دیوار استفاده کند. حتی اگر بخواهد با شماره تماس دیگری اقدام کند. چراکه اطلاعات هویتی او در دیوار ثبت شده است.
یکی از اعضای تیم حقوقی سایت دیوار در اینباره به خبرنگار «شهروند» توضیحاتی میدهد: «وقتی جرمی در این سایت صورت میگیرد، تیم حقوقی دیوار هم پیگیری میکند. یعنی اینطور نیست که اگر کاربر سایت مورد کلاهبرداری قرار بگیرد و حتی در چتآنلاین برایش مزاحمت کوچکی ایجاد شود، سایت آن را پیگیری نکند. همه اینها را اگر کاربرها اعلام کنند، قطعا پیگیری خواهد شد. ولی بیشتر کاربرها فکر میکنند که پیگیری نمیشود و اگر تماس بگیرند، فایدهای نخواهد داشت.
برای همین نهایت شماره فرد را مسدود میکنند. ولی اگر این موارد اعلام شود، ما یک تیم حقوقی مخصوص داریم که اینگونه پروندهها را بهصورت دقیق پیگیری میکنند. اول اینکه حساب کاربری آن فرد کلاهبردار با هر شماره تلفنی اگر بخواهد دوباره در سایت آگهی ثبت کند، بهطور کل مسدود میشود. چراکه جدیدا تایید احراز هویت هم در سایت دیوار طراحی شده است که فرد کد ملی خود را ثبت میکند. بنابراین دیگر نمیتواند با هیچ شمارهای در سایت آگهی بگذارد. هنگامی که مشخصات و موبایلی را ثبت میکند در سیستم باید مشخص شود که شماره تلفن به نام همان فردی است که آگهی را در سیستم ثبت میکند. درواقع یکسری محدودیتهای بیشتری قرار داده شده تا افراد کمتر بتوانند از آن محیط سوءاستفاده کنند.
برای مثال اگر شما بخواهید یک آگهی در این سایت ثبت کنید و سه سیمکارت به نام خودتان داشته باشید، اگر کلاهبردار باشید دیگر نمیتوانید نه با آن سیمکارتها و نه حتی با مشخصات خودتان و یک سیمکارت دیگر در سایت آگهی ثبت کنید. چراکه سیستم متوجه میشود آن سیمکارت به نام شما ثبت نشده است. درواقع یکسری دسترسیهایی دارند که بتوانند هویتهای واقعی فرد را مشخص کنند و اینکه فرد بخواهد هویت واقعی خودش را پنهان کند، کمتر شود.»
همکاری با دستگاه قضایی
او در ادامه چنین میگوید: «شکایت کاربران شامل دو بخش میشود. اول اینکه کاربر از دیوار برای خرید کالا یا خدمات استفاده کرده و از او کلاهبرداری شده است. در این صورت برای پیگیری میتواند از پلیس فتا و مراجعه قضایی استفاده کند. همچنین میتواند به دیوار گزارش و اطلاعات فردخاطی را بدهد که از کلاهبرداریهای آینده آن فرد جلوگیری شود. دوم نیز کاربر دیوار حین استفاده از سایت و ارتباط با آگهیدهندگان با این چالش روبهرو شود که آگهی مشکوک است. در اینگونه موارد امکان ثبت گزارش روی آن آگهی و پیگیری توسط دیوار وجود دارد. همچنین اگر حکم و دستور قضایی برای تیم سایت بیاورند، اعضای تیم حقوقی در دادگاه نیز برای پیگیری شکایات حضور پیدا خواهند کرد.
در غیراین صورت امکان اینکه بهعنوان مدعیالعموم دیوار خودش بخواهد شکایت کند و به دادگاه برود، نیست. در کل همه کاربران دیوار باید قوانینومقرراتی را که برای فعالیت در این پلتفرم نیاز است، رعایت کنند. درصورت رعایت نکردن این قوانین، دیوار میتواند آگهیهای آنها را حذف کند، اما اگر رعایت نکردن این قوانین بهمعنای کلاهبرداری و سوءاستفاده باشد، دیوار میتواند حساب کاربری آنها را تعلیق کند یا برای همیشه ببندد. همچنین حق شکایت از این کاربران برای دیوار محفوظ است. از سوی دیگر، دیوار برای اعاده حقوق کسانی که مورد کلاهبرداری و سوءاستفاده قرار گرفتهاند، با مراجع قضایی همکاری میکند.»