شمارش معکوس برای احیای جنگل‌ها

شهروند- آخرین ماه سال که به نیمه می‌رسد، تقویم شمسی ما به نام درختکاری مزین شده؛ روزی که بهانه‌ای شده تا در واپسین روزهای سال و با نزدیکی به موسم رویش جوانه‌ها، به فکر طبیعت بیفتیم. در ایران، ۱۵ اسفندماه، روز درختکاری نام گرفته و هر سال در این روز، مراسم نمادین زیادی توسط مسئولان کشور برگزار می‌شود تا بر اهمیت درخت و درختکاری و در نگاه کلی‌تر، محیط‌زیست تاکید دوباره شود. هفته سوم اسفند هر سال نیز ، هفته منابع طبیعی نام گرفته. شاید بتوان نام این هفته را هفته خوشحالی درختان نیز نامید که به عنوان منبعی ارزشمند و حیاتی برای ادامه حیات بشر باید به آنها توجه شود. نخستین‌بار در سال ۱۸۷۲ میلادی، فردی به نام جولیوس استرلینگ مورتون (J.Sterling Morton) که در ایالت نبراسکا در آمریکا زندگی می‌کرد، به فکر این افتاد که روزی را در تقویم به درختکاری و منابع طبیعی اختصاص دهد. در آن زمان، تاریخ ۱۰ آوریل برای این موضوع در نظر گرفته شد و مردم بیش از یک‌میلیون درخت کاشتند. بعد از مدتی، این تاریخ به آخرین جمعه ماه آوریل منتقل شد و از آن به بعد بقیه کشورها همچون ایران نیز وارد این عرصه شدند و روزی را با عنوان روز درختکاری وارد تقویم‌شان کردند.

هدف‌گذاری کاشت یک‌تریلیون درخت در دنیا تا سال 2030

در سراسر جهان تخریب جنگل‌ها زیاد است. در قرن اخیر ۵۰درصد جنگل‌های دنیا تخریب شده‌‌اند، به‌طوری که سالانه ۱۵میلیارد درخت از بین می‌رود. وضعیت ما در ایران هم خوب نیست و می‌توان گفت از نظر تخریب کمی و کیفی جنگل‌ها، شرایط ما بدتر از میانگین نسبی جهان است. به دلیل همین تخریب‌ها در دنیا، شاهد معضلات و مشکلات زیادی هستیم، مثل افزایش گازهای گلخانه‌ای، افزایش ریزگردها، آلودگی آب و خاک با انوع آلاینده‌ها، فرسایش خاک که در مناطق خشک بیشتر است و درنهایت تغییر اقلیم. در نتیجه دنیا به این فکر افتاد که اگر این روند ادامه پیدا کند، خفگی در انتظار زمین و مردمان آن است، بنابراین کنوانسیون‌های زیست‌محیطی از سال ۱۹۹۰ به این سو شکل گرفتند و فعال شدند، مثل کنوانسیون تغییر اقلیم، کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی، تنوع زیستی و … که عمده اهداف آنها کاهش معضلات زیست‌محیطی است که در اثر تخریب جنگل‌ها و محیط‌زیست ایجاد شده است.

یکی از کارهایی که در این‌زمینه در حال انجام است، هدف‌گذاری کاشت یک‌تریلیون درخت در دنیاست و قرار است تا سال۲۰۳۰ هزار میلیارد درخت در کل جهان کاشته شود. این طرح با استقبال بسیاری از کشورها مثل عربستان مواجه شده و این کشور تصمیم گرفته تا سال ۲۰۳۰، ۵۰میلیارد درخت بکارد که ۱۰میلیارد درخت را در داخل مرزهایش و ۴۰میلیارد را در خارج از مرزهایش خواهد کاشت. ما با مدیر این پروژه و مدیران پروژه‌های مشابه در کشورهای همسایه تماس گرفتیم تا از تجارب آنها استفاده کنیم.

تخریب 7میلیون هکتار از جنگل‌های ایران طی 70 سال

خبر بد این است که از نظر درختکاری و توسعه جنگل‌ها و مراتع، کشور ما حال‌وروز خوبی ندارد. ما در ایران بیشترین تخریب جنگل‌ها را داشته‌ایم؛ در ۷۰ سال گذشته 7میلیون هکتار از جنگل‌های زاگرس از بین رفته و در حال حاضر، تنها 5میلیون هکتار جنگل در زاگرس باقی مانده است. اینچنین که ما به نابودی جنگل‌ها و مراتع کمر همت بسته‌ایم تا ۵۰ سال آینده تمامی جنگل‌ها و در ۸۰ سال آینده تمامی مراتع را از دست می‌دهیم. در حال حاضر، ۱۴,۳میلیون هکتار جنگل در کشور داریم، یعنی هفت‌دهم درصد کشور را جنگل‌ها تشکیل می‌دهند که مقدار زیادی نیست و جزو کشورهای کم‌جنگل به حساب می‌آییم. از سوی دیگر صنایع ما، صنایعی آلوده‌کننده و تولیدکننده کربن هستند، به طوری که جزو ۱۰ کشور اول آلوده‌کننده دنیا هستیم.

اما خبر خوب این است که در سیستم فعلی اجرایی کشور عزمی جدی برای نجات جنگل‌ها و تنفس زمین وجود دارد که باید به آن پرداخت. همه کشورها به‌خصوص کشورهای صنعتی از طرح کاشت یک‌تریلیون درخت استقبال کرده‌اند و در پیمان گلاسکو هم به این نتیجه رسیدند که باید تولید کربن را به صفر رساند. ۹۰درصد تحقیقات در دنیا نشان می‌دهد بهترین راهکار برون‌رفت از معضلات زیست‌محیطی به‌خصوص کاهش کربن در دنیا که عامل و ریشه اصلی تغییر اقلیم است، کاشت درخت است، یعنی دنیا به این مسأله توجه ویژه‌ای دارد. سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور نیز با طراحی برنامه ملی کاشت یک‌میلیارد درخت سعی دارد روند خطرناک از بین بردن درختان را در کشور متوقف کند. شاید کاشت یک‌میلیارد درخت به نظر خیلی زیاد و در اجرا غیرممکن باشد، اما این تصور اشتباه است، چون ما چنان جنگل‌ها و درختان کشورمان را قلع و قمع کرده‌ایم که به کاشت بیش از این تعداد درخت نیاز داریم.

 طرح کاشت یک‌میلیارد اصله نهال در کشور کلید خورد

عملیات کاشت یک‌میلیارد درخت در روز درختکاری، با حضور رئیس‌جمهوری آغاز شد. سیدابراهیم رئیسی صبح روز دوشنبه همزمان با آغاز هفته منابع طبیعی و روز درختکاری با حضور در باغ ملی گیاه‌شناسی یک اصله نهال گردو در این مجموعه کاشت. در این مراسم، با حضور رئیس‌جمهوری از ۱۱۵ گونه گیاهی جدید کشاورزی رونمایی شد. این ارقام گیاهی جدید که محصول تلاش‌های موسسات، اعضای هیأت علمی و محققان سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی است، موجب افزایش بهره‌وری در سطح تولید و همچنین اقتدار و ارتقای امنیت غذایی کشور و کاهش واردات محصولات کشاورزی خواهد شد. این ارقام، در سال زراعی جدید مورد استفاده کشاورزان قرار خواهد گرفت. همزمان با کاشت این نهال به دستان رئیس‌جمهوری طرح کاشت یک‌میلیارد اصله نهال در سراسر کشور نیز رسما آغاز شد.

 سال آینده 250میلیون نهال می‌کاریم

سیدجواد ساداتی‌نژاد، وزیر جهاد کشاورزی، در مراسم درختکاری با بیان اینکه سال آینده ۲۵۰میلیون نهال خواهیم کاشت، تصریح کرد: «دنیا تصمیم گرفته تا سال 2030 یک‌تریلیارد درخت بکارد. کشور ما یکی از ۱۰ کشور تولیدکننده کربن جهان است، ولی از نظر ترسیب کربن رتبه بین ۴۰ تا ۵۰ را داریم، بنابراین این شکاف را باید پر کنیم و درخت بهترین منبع ترسیب کربن در جهان است.»

او ادامه داد: «کشورهای دنیا در این مسیر مسابقه‌ای را آغاز کردند؛ کشور چین ۸۰میلیارد درخت تا سال۲۰۳۰ خواهد کاشت، عربستان 20میلیارد درخت در داخل عربستان و 30میلیارد در خاورمیانه خواهد کاشت، ترکیه نیز ۸میلیارد درخت خواهد کاشت. ما از ابتدای سال با دستوری که از رئیس‌جمهوری دریافت کردیم، این پروژه را به‌صورت علمی و فنی آغاز کردیم.»

50 نفر مسئول حفاظت سخت‌افزاری از نهال‌ها و جنگل‌ها هستند

«تولید نهال‌ها شروع شده و قرار است از سال آینده طی چهار سال در جای‌جای کشور کاشته شود.» سیدناصرالدین عمادی، مشاور رئیس سازمان جنگل‌ها و مراتع، درباره طرح کاشت یک‌میلیارد نهال به «شهروند» توضیح می‌دهد: «اگر طبق برنامه، سالی 250میلیون اصله درخت در کشور کاشته شود، در چهار سال به یک‌میلیارد نهال می‌رسد. در این طرح بومی‌گزینی شده است و نهال‌ها براساس ناحیه رویشی کاشته می‌شوند.»

عمادی می‌گوید: «کشور ما پنج ناحیه رویشی دارد که هر ناحیه گونه‌های مخصوص خودش را می‌خواهد، به طور کلی 14.2میلیون هکتار جنگل در کشور داریم که جنگل‌های تجاری ما جنگل‌های شمال هستند، بعد جنگل‌های ارسباران با 200هزار هکتار است. ناحیه رویشی سوم جنگل‌های غرب است که به بلوط و زاگرس معروف و حدود 6میلیون هکتار است. ناحیه رویشی چهارم خلیج عمانی است که چهار استان جنوبی را شامل می‌شود و گونه‌های مخصوص خودش را می‌طلبد. ناحیه رویشی مرکزی هم هست که گونه‌های مخصوص خود را می‌خواهد که نیازهای اکولوژیکی پایین و مراقبت کم است.»

تمهیدات لازم برای استفاده از توان مردم و ظرفیت سمن‌ها و همیاران طبیعت به‌منظور حفاظت از این نهال‌ها در نظر گرفته شده است. مشاور رئیس سازمان جنگل‌ها و مراتع تاکید می‌کند: «ما باید میزان تولید گازهای کربن را تا سال2030 به صفر برسانیم. ایران رتبه هفتم تولید کربن در جهان را دارد. هر هکتار جنگل می‌تواند به کم‌شدن تولید کربن کمک زیادی کند. این مهم همت جمعی و استفاده از ظرفیت همه نهادها را می‌طلبد. همه با هم؛ سازمان مراتع، سمن‌ها، همیاران طبیعت و مردم قطعه‌های یک پازل هستیم.

به گفته عمادی، وظیفه ما برای حفاظت از درخت‌ها و جنگل‌ها نرم‌افزاری و سخت‌افزاری است؛ در حوزه نرم‌افزاری، فرهنگ‌سازی، نشر بروشور و کتاب و ارتباط با رسانه‌ها مهم است و در حوزه سخت‌افزاری ما متولی حفاظت هستیم. راه‌اندازی یگان حفاظت را از سال 84 داشته‌ایم و الان هم فعال هستند. تامین و تجهیز نیروی حفاظتی، ساختمان‌های حفاظتی و کشیک شبانه‌روزی، اقدامات ما برای حفاظت است. چراغ منابع طبیعی هیچ وقت خاموش نمی‌شود، کار ما شبانه‌روزی است و تعطیلی ندارند. از  14هزار و 500 نفر نیروی سازمان، 5هزار نفر صرفا در حفاظت انجام وظیفه می‌کنند و 280هزار نفر همیار طبیعت داریم که در سامانه ما ثبت شده‌اند و حدود هزار سمن و ان‌جی‌او در این موضوعات با ما همکاری مستمر دارند.

مهم‌تر از کاشت نهال حفاظت و نگهداری آن است

حسین آقایی، فعال محیط‌زیست، درباره لزوم توجه به کاشت نهال و درخت به «شهروند» می‌گوید: «از دست دادن جنگل‌ها هر روز هست و ما هر روز حجمی از درختان را از دست می‌دهیم. با این حال، مهمتر از کاشت نهال حفاظت و نگهداری آن است، به طوری که منطقه نهال‌کاری شده در وهله اول باید غرق شود، اگر دام‌ها به نهال دسترسی داشته باشند، آن نهال دیگر رشد نمی‌کند و درخت نمی‌شود.» او درباره جانمایی نهال بیان می‌کند: «بهتر است کاشت نهال در جاهایی باشد که آتش گرفته و حذف شده، اگر مناطق آسیب‌دیده باشند، نوع نهال متفاوت است. نهال‌های پرستار مثل افرا و ون در وهله اول در این زمین‌ها رشد می‌کنند. گیاهان سوزنی‌برگ در زمین‌های آسیب‌دیده و اگر زمین آسیب زیادی دیده باشد و به سنگ رسیده باشد، بهتر است برای زنده‌شدن خاک، کاج کاشته شود. با این همه، تجربه من می‌گوید کاشتن بدون حفاظت بی‌فایده است. از طرف دیگر، باید برای جامعه محلی انگیزه و منفعت مالی برای نگهداری از نهال‌ها ایجاد شود. ما حتی در بسیاری از موارد پیشنهاد می‌کنیم در جنگل‌های شمال به جای کاشت نهال، از مردم محلی برای حفاظت از جنگل‌های باقی مانده استفاده شود.»