زنگ اول:اجرا؛ زنگ دوم: بازنگری

شهروندآنلاین- طرح رتبه‌بندی اجرایی شد. داستانی به سال 90  که در شورای عالی انقلاب فرهنگی سند تحول بنیادین آموزش‌ و پرورش تصویب شد. سند تحولی که فصل هفتمش به ارتقای جایگاه معلمی پرداخته بود. اولین‌بار این طرح در سال 92 به مجلس رفت؛ مجلس دهم. طرحی که بعد از یک‌سال، 4 رتبه به خود دید؛ مربی معلم، استادیار معلم، دانشیار معلم و استاد معلم. طبق آن قرار بر این شد معلم با هر سابقه‌ای که دارد متناظر با هم‌ردیف خودش در دانشگاه، حداقل 80درصد حقوق را دریافت کند. آموزش و پرورش سال پرچالشی را پشت‌ سر گذاشت؛ از مشکلات غیرحضوری بودن مدارس تا ایرادات بعضا اساسی سامانه شاد و اجرایی نشدن طرح رتبه‌بندی معلمان. وزارتخانه‌ای که اواخر تابستان و اوایل پاییز را بدون وزیر سپری کرد و  در فروردین 1402 با این خبر شوکه شد؛ وزیر آموزش و پرورش استعفا داد؛ رئیسی پذیرفت. اتفاقی که برخی رسانه‌ها تلاش کردند از با استفاده از واژه استعفا به جای عزل تلطیف سازند. اگرچه ساعاتی قبل از این خبر خبرگزاری تسنیم اعلام کرده بود؛ رئیس‌جمهوری به دنبال «عزل» وزیر آموزش و پرورش دولتش است.

طرح رتبه‌بندی، اولویت اول آموزش و پرورش دولت سیزدهم

اجرایی شدن طرح رتبه‌بندی معلمان از مهم‌ترین درخواست‌های جامعه فرهنگی بود؛ درخواستی که عمری 11ساله به خود می‌دید. رتبه‌بندی معلمان؛ طرحی که بیش از 10سال به دلیل نبود اعتبار و … هیچ‌گاه به مرحله اجرایی شدن نرسید بود و همین موضوع باعث شد در دولت سیزدهم از این طرح به عنوان اولویت اول آموزش و پرورش یاد شود. در نهایت پس از مشکلات فراوان، بعد از انجام اصلاحات از سوی مجلس و پس از گذشت یک سال از ارائه لایحه اولیه رتبه‌بندی به مجلس، شورای نگهبان با لایحه رتبه‌بندی در اسفند 1400 موافقت کرد. به وقت 16 اسفند سالی که گذشت، رئیس مجلس قانون رتبه‌بندی را به دولت برای اجرا در وزارت آموزش و پرورش، سازمان برنامه و بودجه و سازمان اداری و استخدامی کشور ابلاغ کرد.

 

13هزار میلیارد تومان به بانک مرکزی تحمیل شد

«بار مالی ناشی از رتبه‌بندی 49هزار میلیارد تومان اعلام شده بود، اما بررسی کارشناسان نشان داد این رقم 52هزار میلیارد تومان است.» به گفته  معاون سازمان برنامه و بودجه کشور، در قانون بودجه 1401 ردیف متفرقه‌ای به نام طرح رتبه‌بندی معلمان با مبلغ 38هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده بود. «رحیم ممبینی» با اشاره به ماده 23 قانون رتبه‌بندی معلمان گفته بود که «در این ماده وزارت آموزش و پرورش موظف است نسبت به اجرای این آیین‌نامه در سقف اعتبارات ابلاغی قانون بودجه اقدام کند و حق ایجاد هرگونه تعهد بیش از منابع پیش‌بینی‌شده ممنوع و فاقد اعتبار است.» اگرچه به گفته «ممبینی» باید در راستای انضباط مالی امانتدار بیت‌المال و امانتدار آن چیزی باشیم که تصویب شده و هرگونه تخلف از این مواد قانونی به تصریح قانون، تصرف در بیت‌المال محسوب شده و از نوع جرم است.

به گفته «ممبینی» می‌بایست 13 هزار میلیارد تومان از منابع مورد نیاز رتبه‌بندی از محل واردات خودرو باشد، در حالی که واردات خودرو صورت نگرفت و این مبلغ به بانک مرکزی کشور تحمیل شد: «من به عنوان کسی که 42 سال در بخش برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی کشور فعالیت کرده‌ام، شهادت می‌دهم آقای رئیسی از منضبط‌ترین روسای‌جمهوری است.»

طرح رتبه‌بندی معلمان بعد از 10سال به ایستگاه اجرا رسید، هرچند اجرایی شدن این طرح اعتراضاتی را از سوی معلمان به خود دید. اگرچه سرپرست وزارت آموزش و پرورش به تمام معلمان اطمینان خاطر داد به تمام اعتراضات رسیدگی می‌شود و فرهنگیان رتبه استحقاقی خود را کسب می‌کنند. به گفته «رضامراد صحرایی » در صورتی که هرگونه خطا در مراحل بارگذاری مدرک، ارزیابی و تعیین رتبه رخ داده باشد، رسیدگی می‌شود.

طرح رتبه‌بندی معلمان، طرح بسیار خوبی است، اما معایب هر طرحی می‌تواند پس از گذشت فاصله‌ای یک‌ساله مشخص شود. طبق قانون، پس از گذشت یک‌ سال می‌توان آن را مورد بازبینی دستگاه‌های مرتبط و حتی نمایندگان قرار داد و معایب آن را در مجلس شورای اسلامی اصلاح کرد.

افزایش 40درصدی بودجه یک وزارتخانه

بودجه 1401 برای وزارت آموزش و پرورش  156 هزار و 452 میلیارد تومان بود؛ بودجه‌ای برای اعتبارات جاری، عمرانی، درآمد اختصاصی به همراه ردیف‌های تابعه. البته این رقم در بودجه پیشنهادی 1402 به بیش از 206 هزار و 606 میلیارد تومان رسید. افزایشی که بیش از همه موارد رتبه‌بندی معلمان را هدف قرار داده بود.

فرهاد بشیری، عضو کمیسیون آموزش مجلس، طرح رتبه‌بندی را تغییر در نگاه جامعه به شأن و جایگاه معلمان و به نوعی بسته حمایتی مالی دانسته و گفته بود که «این طرح در راستای پویایی و افزایش تحرکات فرهنگی جامعه است. این طرح از منابع دولتی و با حمایت سازمان برنامه و بودجه تامین مالی می‌شود.» به گفته «بشیری»، در سال 1401 حدود 25میلیارد تومان بودجه برای این طرح در نظر گرفته شد؛ «طرح رتبه‌بندی معلمان، طرح بسیار خوبی است، اما معایب هر طرحی می‌تواند پس از گذشت فاصله‌ای یک ساله مشخص شود. طبق قانون، پس از گذشت یک‌ سال می‌توان آن را مورد بازبینی دستگاه‌های مرتبط و حتی نمایندگان قرار داد و معایب آن را در مجلس شورای اسلامی اصلاح کرد.»

دولت دوازدهم پس از اصرار بسیار مجلس، لایحه را با بودجه 5هزار و 200میلیارد تومانی برای 700هزار معلم به مجلس فرستاد، آن هم در حالی که این رقم با تعداد افراد فعال در این عرصه تناسب نداشت

موافقان و مخالفان یک طرح

این طرح منتقدانی هم به خود می‌بیند؛ گروهی که اشکالاتی به این طرح وارد می‌کنند. منتقدان این طرح یکی از مهم‌ترین اشکالات این طرح را عدم تاثیر بر کیفیت کار و افزایش منزلت معلمان عنوان می‌کنند. منتقدان بر این باورند که با توجه به تورم و شرایط اقتصادی حال حاضر،  افزایش حقوق معلمان بین 1.5 تا 5 میلیون تومان در بهترین شرایط خواهد بود که این مبلغ تاثیر چندانی روی معیشت معلمان نخواهد داشت. اگرچه در مقابل بسیاری از نمایندگان مجلس و صاحب‌نظران محاسنی برای این طرح قائل‌اند. به باور این افراد، فوق‌العاده رتبه‌بندی در حداقل‌ حقوق دبیران لحاظ شده، یعنی ابتدا کف حقوق سال بعد پرداخت و سپس مازاد رتبه‌بندی به رقم حقوق اولیه اضافه خواهد شد. به اعتقاد موافقان، طرح رتبه‌بندی به لحاظ مالی شرایط بهتری برای معلمان فراهم خواهد کرد.

رحمت‌اله نوروزی یکی از موافقان اجرایی شدن طرح رتبه‌بندی است. به باور نماینده مردم علی‌آباد،  نگاه فرهنگیان کل کشور به مجلس است. نمایندگان مخالف تقاضای اولویت‌ بررسی این لایحه، نمایندگان تهران هستند، چراکه ارتباط بسیار کمی با فرهنگیان دارند. او گفته بود «برای تمام امور آموزش و پرورش 600 هزار میلیارد تومان اعتبار در بودجه پیش‌بینی شده است، رهبری نیز بارها فرمودند که آموزش و پرورش سنگ بنای نظام است و کارخانه انسان‌سازی است. ما چگونه می‌توانیم مدیر، مدیرکل، استاندار، وزیر یا مرجع تقلید تربیت کنیم بدون آنکه به فرهنگیان توجهی داشته باشیم. مشکلات اجرای رتبه‌بندی معلمان باید حل شود. آموزش و پرورش باید از حالت خمودگی خارج شود.  ما می‌خواهیم در آموزش و پرورش انسان و عالم بسازیم، اما با معلمی که در تامین امرار معاش مشکل نداشته باشد، این اتفاق خواهد افتاد.»

 

صلاحیت حرفه‌ای، سنخیتی با کار تدریس ندارد

«با 30سال سابقه و مدرک فوق‌لیسانس رتبه دو گرفتم.» 30سال از عمر 60ساله‌اش را پای تخته‌سیاه مدارس مختلف ایستاده برای تدریس؛ کاری که همیشه با عشق انجامش داده، اما امروز گلایه دارد. «رتبه‌ام با معلمی که 6سال سابقه تدریس دارد، یکی است! معلمی هم داشتیم که مدرک تحصیلی پایین‌تری از من داشته، اما رتبه 3 گرفته است.»

10سال بیشتر است که منتظر اجرای طرح رتبه‌بندی است تا رقمی بر دریافتی آخر ماهش اضافه شود، اما هیچ‌گاه انتظار رتبه 2 را نداشته: «یک بندی در طرح رتبه‌بندی وجود دارد به نام صلاحیت حرفه‌ای که هیچ ارتباطی به تدریس و تبحر معلم در این حوزه ندارد.»

به گفته «آزادبخت»، موارد گنجانده شده در صلاحیت حرفه‌ای هیچ سنخیتی با کار تدریس ندارد: «در طرح رتبه‌بندی باید مدرک، تحصیلات و تبحر معلمان در نظر گرفته می‌شد تا معیار مناسب و دقیق‌تری برای رتبه‌بندی باشد.»

10سال بیشتر است منتظر اجرای طرح رتبه‌بندی است تا رقمی بر دریافتی آخر ماهش اضافه شود، اما هیچ‌گاه انتظار رتبه 2 را نداشته: «یک بندی در طرح رتبه‌بندی وجود دارد به نام صلاحیت حرفه‌ای که هیچ ارتباطی به تدریس و تبحر معلم در این حوزه ندارد.»

لطفا شاخص‌ها بازنگری شود

طرح رتبه‌بندی معلمان، صلاحیت حرفه‌ای نوشتن مقالات، کمک‌آموزشی‌ها، تدریس در دانشگاه‌ها و … را مدنظر قرار داده است که به باور «آزادبخت» معیار مناسبی نبوده: «من سال‌های پیش فوق‌لیسانس گرفتم. همان زمان هم ما را برای تدریس در دانشگاه راه نمی‌دادند، حتی اگر دانشگاه‌ها احساس نیاز هم می‌کردند از معلم‌ها استفاده نمی‌کردند؛ حالا چطور باید معلمی سابقه تدریس در دانشگاه را داشته باشد برایمان سوال است.»

«آزادبخت» از وزیر احتمالی وزارتخانه درخواست بازنگری در طرح رتبه‌بندی را دارد: «اغلب معلمان بر این باورند طرح رتبه‌بندی نیازمند بازنگری است. باید شاخص‌های این رتبه‌بندی تغییر داده شود.» به اعتقاد این معلم باسابقه آموزش و پرورش، وزیر این وزارتخانه با در نظر گرفتن شاخص‌هایی تنها خواسته اجرایی شدن این طرح به نامش تمام شود: «گویی آقای نوری خواسته این مساله را از سرش باز کند. در واقع بیشتر گروکشی بوده، چون اکثر معلمان از این طرح ناراضی‌اند. اغلب رتبه‌ها یک، دو و سه هستند و به ندرت رتبه 5 داریم.»

اغلب معلم‌ها رتبه 2 و 3 گرفته‌اند

«اغلب رتبه‌ها 2 و 3 است. رتبه 5 اصلا ندیدم.» 20سال از زندگی‌اش را پای سروکله زدن با بچه‌ها گذرانده. «محمدی» از شرایط شغلی‌اش راضی نیست و به رتبه‌بندی بر اساس مدرک تحصیلی گلایه دارد: «دریافتی همکار کلاس پنجم‌ام با 22سال سابقه کار حدود یک میلیون و 600 هزار تومان  است، در حالی که همکار کلاس چهارم با 4 سال و نیم سابقه، یک میلیون و 200 هزار تومان پایه حقوق دارد. یعنی برای 18 سال سابقه فقط 400 هزار تومان تفاوت قائل شده‌اند.»

«محمدی» این مثال‌ها را نشانه‌ای برای اهمیت ندادن به سابقه کار معلمان می‌داند: «به شخصه معتقدم باید کیفیت کار در نظر گرفته می‌شد تا طرح رتبه‌بندی رضایت معلمان را برآورده می‌کرد.» «محمدی» طرح رتبه‌بندی را روزنه‌ امیدی برای معلمان در مقابل تورم می‌دانست که متاسفانه محقق نشد: «اگر رتبه 5 هم به ما تعلق می‌گرفت معلم‌ها در قیاس با کارمندان دیگر در مقابله با شرایط اقتصادی عقب‌تر بودند، در حالی که رتبه اغلب معلم‌ها 2 و 3 است.»

به گفته «محمدی»، اجرایی شدن طرح رتبه‌بندی مجموعا کمتر از 3میلیون تومان به دریافتی‌شان افزوده است: «همکارم دکترای زیست دارد. مدتی برای فرصت تحصیلی ایتالیا بوده و حالا با 28سال سابقه کار رتبه 3 به او تعلق گرفته است.» «محمدی» معتقد است اجرایی شدن طرح رتبه‌بندی انگیزه‌ای برای معلم‌ها نشده تا دنبال دانش بیشتر بروند: «اغلب همکاران به دنبال نامه‌ای هستند تا رتبه‌شان را بالا ببرند. سایت‌هایی داریم که پول می‌گیرند و مدرک ضمن خدمت می‌دهند. اجرایی کردن طرح رتبه‌بندی معلمان را واداشته تا به دنبال جمع کردن مدرک باشند.»

باید این مساله را در نظر داشت که معلمان از دو مساله رنج می‌برند. یکی فاصله دریافتی آنها با متوسط خط فقر و دیگری فاصله دریافتی‌شان با سایر کارمندان دولت. به اعتقاد این معلم، رتبه‌بندی طرحی بود تا این فاصله‌ها را بپوشاند، اما در اجرا موفق ظاهر نشد: «ما در ابتدا نقدهایی به بنیاد این طرح داشتیم، اما اعلام شد این طرح شکاف طبقاتی را کم خواهد کرد، ولی در عمل این اتفاق نیفتاد.»

رتبه‌بندی در دیگر کشورها

رتبه‌بندی معلمان چیز تازه‌ای نیست که برای اولین‌بار در ایران تجربه شده باشد. پیش از این، در برخی کشورها و ایالت‌های آمریکا رتبه‌بندی اجرا شده است. طرحی که به گفته یکی از کارشناسان حوزه تعلیم و تربیت، هیچ تاثیری بر بالا بردن کیفیت آموزشی نداشته و معایبی هم به خود دیده است. به گفته محمدرضا نیک‌نژاد، رتبه‌بندی در این کشورها تنها ایجاد رقابت کرده که البته همین رقابت هم کوتاه‌‎‌مدت بوده، یعنی ایجاد انگیزه در بازه زمانی 6 تا7 ماهه: «بعد از این بازه زمانی دوباره شرایط به روال سابق برگشته، هرچند در این طرح‌ها بحث مالی مطرح نبوده و بیشتر تاکید بر انگیزه بوده است.»

به باور این فعال صنفی، ما دو نوع انگیزه داریم: بیرونی و درونی. به اعتقاد او، مشوق‌های مالی در زمره انگیزه‌های بیرونی قرار می‌گیرند که اغلب اوقات کوتاه‌مدت و کم‌اثر هستند. به گفته نیک‌نژاد، با فرض اینکه رتبه‌بندی طرحی درست هم باشد باید این مساله را در نظر داشت که معلمان از دو مساله رنج می‌برند. یکی فاصله دریافتی آنها با متوسط خط فقر و دیگری فاصله دریافتی‌شان با سایر کارمندان دولت. به اعتقاد این معلم، رتبه‌بندی طرحی بود تا این فاصله‌ها را بپوشاند، اما در اجرا موفق ظاهر نشد: «ما در ابتدا نقدهایی به بنیاد این طرح داشتیم اما اعلام شد این طرح شکاف طبقاتی را کم خواهد کرد، ولی در عمل این اتفاق نیفتاد.»

اول رساندن به متوسط خط فقر، بعد بازنگری در طرح

رئیس کمیسیون آموزش مجلس، دو یا شاید هم سه سال پیش از بحث طرح رتبه‌بندی گفت و بنا به گفته‌های او قرار بود 8 تا 16میلیون به حقوق معلمان اضافه شود، اما با اجرای این طرح افزایش حقوق حدود 2 تا 5میلیون بوده. به گفته نیک‌نژاد، طبق آمارها فقط یک‌هزار و 200 نفر رتبه 5 دارند در میان 900هزار معلم؛ و این یعنی میانگین معلمان حدود 3میلیون اضافه حقوق داشته‌اند: «قاطعانه می‌گویم در کل کشور معلمی بالای 15میلیون حقوق نمی‌گیرد و این مساله با اجرایی شدن رتبه‌بندی حل نشد. از دیدگاه من رتبه‌بندی گره‌ای باز نکرد. درواقع به غیر از یک‌هزار و 200نفری که رتبه 5 گرفته‌اند، هیچ کسی از اجرای رتبه‌بندی که به شکل دست و پا شکسته انجام شد، راضی نیست.»

به اعتقاد این فعال صنفی، انداختن تقصیرها بر گردن وزیر، کاری غیراخلاقی است؛ اگرچه نباید فراموش کرد عصبانیت و گلایه معلمان از همه دوران‌ها بیشتر است: «طرح رتبه‌بندی موقعی اثر دارد که تشویقی باشد، در حالی که شکل اجرای آن در ایران بیشتر جنبه تنبیهی دارد.»

نیک‌نژاد می‌گوید معلمان در جهان اغلب اوقات حقوق میانگین کشوری را دریافت می‌کنند. توصیه می‌کنم وزیر احتمالی آموزش و پرورش در ابتدای امر اگر توانایی دارد حقوق معلمان را به متوسط خط فقر برساند و بعد از آن بازنگری در طرح رتبه‌بندی داشته باشد: «در وضعیت فعلی با فاصله 5-6میلیونی با خط فقر، اجرای این گونه طرح کارگشا نیست. درواقع معلمان انگیزه‌‌شان کمتر از پیش از اجرای طرح شده است.»