مشکل بازار سرمایه؛ رفتار رَمه‌ای سهامداران

شهروند آنلاین: این روزها برخی از فعالان بازار بر این باورند که رفتارهای توده‌وار، منجر به تشدید نوسانات بازار، بی‌ثبات‌شدن بازارها و افزایش شکنندگی سیستم‌های مالی می‌شوند. با مطالعه‌ بحران‌هایی که تاکنون به‌ وجود آمده است، می‌بینیم که رفتارهای توده‌وار در شکل‌گیری بحران‌های مالی نقش پر‌رنگی ایفا کرده‌اند. بازارهای مسکن، ارز، بورس، طلا، خودرو و…

رفتار توده‌وار در بروز حباب‌های قیمتی در بازار تأثیر بسیاری دارد. در این نوع رفتارها افراد ممکن است بدانند کاری که انجام می‌دهند، یعنی هم‌سویی با دیگران در بازار پر‌خطر است ولی با این حال باز هم در بازار باقی می‌مانند. این حالت را می‌توان رفتاری توده‌وار دانست؛ چون در این حالت تمامی افراد یکسان عمل می‌کنند بدون اینکه برای این نوع عملکرد، از قبل هماهنگی انجام شده باشد.

بورس‌بازی بی‌دانش‌ها

سوال این است که وقتی سهمی وضعیت بنیادی مناسبی دارد، چرا باید آن را فروخت؟ یا اینکه چرا بعضی از افراد در صف فروش سهمی می‌نشینند که قیمت پایانی آن خیلی کم منفی خورده است، ولی با این‌حال با پایین‌ترین قیمت مجاز روز، حاضر به فروش آن هستند. گاهی هم ممکن است دیده باشید تقاضای زیادی برای سهمی که وضعیت بنیادی مناسبی ندارد، وجود دارد، درحالی‌ که قیمت فعلی آن بیشتر از ارزش واقعی آن است. در علم روانشناسی، پدیده‌ای به ‌نام رفتار توده‌وار وجود دارد که می‌تواند این‌گونه از رفتارها را توجیه کند.

به رفتار توده‌وار در زبان عامیانه رفتار گلّه‌ای یا رَمه‌ای نیز گفته می‌شود. این رفتار پدیده‌ای است که در آن افراد به صورت ‌جمعی اقدام به انجام یک کار به‌خصوص می‌کنند. به‌طور کلی این رفتار در ارتباط با تصمیم‌گیری است. قسمت عمده‌ای از تصمیماتی که افراد اتخاذ می‌کنند، تحت‌تأثیر رفتار یا انتخاب‌های دیگران قرار می‌گیرد. تحقیقات نشان داده است که بسیاری از سرمایه‌گذاران، هنگام اتخاذ تصمیمات‌شان در خریدوفروش سهام، به اخبار و اطلاعاتی که بین دیگران ردوبدل می‌شود، توجه بسیاری می‌کنند.

به‌طور کلی، توده‌واری یعنی پذیرش ریسک زیاد بدون داشتن اطلاعات کافی. هنگام فعالیت در بازارهای سهام، احتمالا افراد زیادی را دیده‌اید که بدون داشتن دانشِ کافی اقدام به خریدوفروش سهام می‌کنند. این‌گونه از افراد معمولا با معرفی سهم از طرف دوستان‌شان، اقدام به خرید می‌کنند. اما از آنجایی که دلیل خرید سهم را نمی‌دانند، معمولا با اولین خطر و منفی‌خوردن‌های سهم اقدام به فروش آن می‌کنند و به دنبال خرید سهم دیگر می‌روند یا حتی ممکن است بازار دیگری را برای سرمایه‌گذاری انتخاب کنند. محققان معتقدند این‌گونه افراد که قسمت عمده‌ای از بازار ما را نیز تشکیل می‌دهند، منجر به ایجاد نوسان و بی‌ثباتی در بازار می‌شوند.

فشار اجتماعی، تقلید نادرست و ناکارایی بازار

دو عامل عمومی منجر به بروز این قبیل رفتارها می‌شود؛ اولین آن فشار اجتماعی وارده بر افراد است. فشار اجتماعی به این صورت است که افراد برای پذیرفته‌شدن بین دیگران، دست به رفتارهایی همانند آنها می‌زنند. این رفتارها حتی می‌تواند خلاف عقاید شخصی خودشان باشند.

دومین عامل این است که، افراد به‌ سختی می‌توانند باور کنند که گروه بزرگی از افراد نیز، می‌توانند اشتباه کنند. بنابراین رفتار این گروه را با این باور اشتباه دنبال می‌کنند. باور افراد بر این است که گروه چیزی را می‌داند که آنها نمی‌دانند.

علاوه بر دو عامل گفته‌شده، عدم کارایی بازار نیز منجر به بروز رفتار توده‌وار می‌شود. عدم کارایی بازار به این معناست که اطلاعات با سرعت یکسان وبه‌طور شفاف در اختیار همه‌ سرمایه‌گذاران قرار نمی‌گیرد. برخی از افراد به‌ واسطه‌ سِمَت‌شان در یک شرکت زودتر از دیگران به یک‌سری از داده‌ها و اطلاعات دسترسی پیدا می‌کنند. اما اگر بازار کارا باشد، تمامی اطلاعات در یک زمان به همه‌ سرمایه‌گذاران می‌رسد.

اما واقعیت این است که رفتار توده‌وار  همواره وجود دارد و منجر به نا‌کارآمدی بازار می‌شود. از طرف دیگر ناکارآمدی بازار هم بر بروز رفتار توده‌وار تأثیر دارد.

در بورس تهران چه خبر است؟

بورس تهران پس از آنکه در معاملات روز نخست هفته نفسی تازه کرد و با رشد یک‌درصدی همراه شد، معاملات روز یکشنبه را مجددا در مدار منفی قیمتی به پایان رساند و بار دیگر به پایین مرز روانی 1.3 میلیون واحد نزول کرد. در شرایط فعلی نگاه فعالان بازار‌ها به انتخابات سوم نوامبر آمریکا دوخته شده است و به نظر می‌رسد در روز‌های پیش‌رو نیز شاهد رفت و برگشت قیمت سهام در محدوده فعلی خواهیم بود. درحال حاضر تنها عامل تعیین‌کننده جهت حرکت سهام، رنگ تابلوی معاملات و حرکت‌های جمعی در سهام مختلف است و نشانی از تحلیل و اثرپذیری از رخداد‌های مختلف پیرامونی دیده نمی‌شود.

56 روز کاری از ثبت قله تاریخی ۲میلیون و ۷۸هزار واحد می‌گذرد و در این مدت شاخص کل بورس تهران برای ۲۱روز سبزپوش شد و تابلو در باقی روز‌ها در محدوده منفی به معاملات روزانه خود پایان داد. روز‌های مثبتی که بعضا فعالان بازار سهام به پایان موج اصلاحی امیدوار و خلاف جریان روز‌های گذشته به یک‌باره از صف‌های فروش به صف خرید منتقل می‌شدند. واقعیت این است که نبودِ استراتژی معاملاتی به حلقه مفقوده این روز‌های بورس تهران تبدیل شده است.

به عبارت دیگر، معامله‌گرانی که در روز‌های منفی تابلو به هر دری می‌زنند تا از گردونه معاملات سهام خارج شوند، در روز‌های مثبت همه چیز را فراموش می‌کنند و بعضا در نقش خریدار ظاهر می‌شوند. سهامدارانی که عمدتا در روز‌های نخست تابستان بدون داشتن تحلیل مشخص و تنها برای جانماندن از کسب سود، سرمایه خود را راهی تالار شیشه‌ای کردند و حتی رسیدن قیمت‌ها به سقف‌های حبابی نیز نتوانست مانع از هجوم شتابان نقدینگی به سمت این بازار شود. در پایان معاملات روز گذشته بورس تهران ۷۶درصد نماد‌های معاملاتی سرخ‌پوش بودند و از این میان بیش از ۸۵درصد نماد‌ها در صف‌های فروشی به ارزش 2هزار و ۲۲۰ میلیارد تومان قفل شدند.