شما هم سیگار قاچاق می کشید

لیلا مهداد خبرنگار شهروند آنلاین- سیگار گران می‌شود؛ با تصویب مجلس. درواقع با تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی در طول اجرای برنامه هفتم توسعه میزان مالیات محصولات دُخانی از جمله سیگار و تنباکو افزایش پیدا خواهد کرد.

به گزارش ایسنا، نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جریان ادامه بررسی گزارش کمیسیون تلفیق لایحه برنامه هفتم توسعه، بند الحاقی 5 ماده 73 لایحه برنامه را به تصویب رساندند. براساس این بند، علاوه بر مالیات بر ارزش‌افزوده خاص محصولات دخانی موضوع بند «ت» ماده (26) قانون مالیات بر ارزش افزوده، مالیات عملکرد، حقوق ورودی و حق انحصار بر محصولات دخانی، از ابتدای سال 1403 مالیات هر نخ سیگار نسبت به قانون بودجه 1402 کل کشور سالانه به شرح زیر افزایش می‌یابد؛ تولید داخل با نشان ایرانی 15درصد، تولید داخل با نشان بین‌المللی 25درصد، سیگار وارداتی با هر نشان 50درصد، هر بسته تنباکوی 50 گرمی تولید داخل 20درصد و هر بسته تنباکوی 50 گرمی وارداتی آماده مصرف 55درصد. البته صددرصد درآمدهای حاصل از اجرای این جزء توسط سازمان امور مالیاتی وصول و به خزانه‌داری کل کشور واریز می‌شود و در بودجه‌های سنواتی جهت کاهش مصرف دخانیات، پیشگیری و درمان بیماری‌های ناشی از آن، توسعه اماکن ورزشی با اولویت مناطق کم‌برخوردار و توسعه اماکن ورزشی در مدارس اختصاص می‌یابد.

طبق آمارهای سازمان بهداشت جهانی، 1.3میلیارد نفر در جهان دخانیات مصرف می‌کنند. نکته قابل‌ تامل این است که 80درصد از این افراد در کشورهای کم‌درآمد و با درآمد متوسط ​​زندگی می‌کنند. در بازار جهانی، محصولات تنباکو از حدود 848میلیارد دلار در سال 2014 به 912میلیارد دلار تا سال 2022 رسید. به گفته کارشناسان موسسه statista، این رقم تا سال 2026 به بیش از هزار میلیارد دلار خواهد رسید. طبق آمارهای جهانی، در سال 2022 از مجموع 922میلیارد دلار گردش مالی محصولات دخانی در جهان، حدود 80درصد آن معادل 741میلیارد دلار مربوط به 23 کشور پرجمعیت است.

ارجاع متخلفان به مراجع قضایی

طبق این مصوبه، وزارت صنعت، معدن و تجارت مکلف است امکان دسترسی برخط سازمان امور مالیاتی کشور به سامانه اطلاعاتی واردات، تولید و توزیع سیگار و انواع محصولات دخانی را فراهم کند، البته نسبت به شناسایی تمامی واحدهای تولیدی و عرضه‌کننده محصولات دخانی که به‌صورت غیرقانونی تولید و عرضه می‌شود، اقدام و ضمن جلوگیری از فعالیت آنان، متخلفان را به مراجع قضائی معرفی کند. ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز با همکاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزارت صنعت، معدن و تجارت نسبت به جمع‌آوری تمام محصولات دخانی اعم از قاچاق و تقلبی شناسه (کد) رهگیری اقدام و متخلف را به مراجع قضائی معرفی کند. اگرچه  وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف است چاپخانه‌هایی را که بدون‌مجوز قانونی نسبت به چاپ اقلام موردنیاز تولیدکنندگان مواد دخانی خصوصا تنباکوی معسل با نشانه‌های مختلف خارجی و داخلی اقدام می‌کنند، شناسایی و متخلف را به مراجع قضائی معرفی کند.

سودهای هزار میلیارد دلاری

طبق آمارهای سازمان بهداشت جهانی، 1.3میلیارد نفر در جهان دخانیات مصرف می‌کنند. نکته قابل‌ تامل این است که 80درصد از این افراد در کشورهای کم‌درآمد و با درآمد متوسط ​​زندگی می‌کنند. در بازار جهانی محصولات تنباکو از حدود 848میلیارد دلار در سال 2014 به 912میلیارد دلار تا سال 2022 رسید. البته به گفته کارشناسان موسسه statista، این رقم تا سال 2026 به بیش از هزار میلیارد دلار خواهد رسید. طبق آمارهای جهانی، در سال 2022 از مجموع 922میلیارد دلار گردش مالی محصولات دخانی در جهان، حدود 80درصد آن معادل 741میلیارد دلار مربوط به 23 کشور پرجمعیت است.

البته آمارهای مربوط به ایران هم قابل تامل است، براساس گزارش رسمی وزارت صمت مصرف سیگار در ایران سالانه به 73میلیارد نخ می‌رسد. طبق گزارش این وزارتخانه، سالانه در ایران 11.5هزار تن تنباکوی معسل در کشور مصرف می‌شود که حدود 4.8هزار تن آن در داخل تولیدشده، 4.4هزار تن از طریق واردات تامین شده و مابقی قاچاق یا تقلبی است. بررسی‌ها حکایت از آن دارد که گردش مالی دخانیات در ایران سالانه 60هزار میلیارد تومان است.

بنابر اعلام سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، در سال گذشته -1401- بیش از 5هزار و 700 پرونده مظنون به قاچاق در سطح عرضه به ارزش بیش از 9هزار میلیارد تومان تشکیل شده که به لحاظ تعداد پرونده‌ها، نزدیک به 37درصد پرونده‌ها مربوط به کالاهای دخانی می‌شود.

37درصد پرونده‌های سال گذشته مربوط به قاچاق کالای دخانی بوده

«براساس برآوردهای انجام‌شده در انجمن دخانیات، سالانه بین 15 تا 20میلیارد نخ سیگار و بیش از 5هزار تن تنباکو، قاچاق و جعل می‌شود.» رئیس انجمن دخانیات 15مهر به «مهر» گفته بود: «بنابر اعلام سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، در سال گذشته -1401- بیش از 5هزار و 700 پرونده مظنون به قاچاق در سطح عرضه به ارزش بیش از 9هزار میلیارد تومان تشکیل شده که به لحاظ تعداد پرونده‌ها، نزدیک به 37درصد پرونده‌ها مربوط به کالاهای دخانی می‌شود.» به گفته «محمدرضا تاجدار»، برخی بررسی‌ها نشان می‌دهد به لحاظ ارزش، تنها 3 تا 8درصد از مجموع سیگارهای قاچاق، کشف و ضبط می‌شوند و مابقی به‌راحتی در داخل کشور توزیع و مصرف می‌شود. با این ‌حال، اجرای طرح مقابله با قاچاق سیگار در سطح عرضه از سوی وزارت صمت که با مشارکت سایر دستگاه‌های مسئول آغاز شده، می‌تواند موجب کاهش واردات کالای دخانی قاچاق به کشور شود. طبق گزارش 15مهرماه «مهر»، مقدار واقعی قاچاق سیگار مشخص نیست. اما از مابه‌التفاوت تولید و مصرف، می‌توان تخمینی از میزان واردات قاچاق این کالا به کشور را برآورد کرد؛ با فرض مصرف 80میلیارد نخ و تولید 68میلیارد نخ سیگار در کشور، قاچاق انواع سیگار در سال گذشته -1401- به بیش از 10میلیارد نخ می‌رسد. بر همین اساس، حدود 80 تا 85درصد بازار دخانیات در اختیار برندها و تولید قانونی داخلی و 15 تا 20درصد در اختیار قاچاق است. با این حساب، میزان محصولات قاچاق و تقلبی در گروه کالایی دخانیات بسیار بالاست.

سن شروع مصرف سیگار به 13 تا 15سالگی رسیده

«سن شروع مصرف قلیان و سیگار در کشور به 13 تا 15 سالگی رسیده است.» رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی خرداد 1402 با اعلام این خبر گفته بود: «طبق آمار، بیش از 20درصد مردان و 4درصد زنان بالای 15 سال در کشور مصرف روزانه سیگار دارند. درواقع از نظر آماری حدود 14درصد کل افراد جامعه به‌صورت روزانه به استعمال دخانیات می‌پردازند.» بنابر نظر «غلامرضا حیدری» در صورتی که مصرف تفننی سیگار و قلیان را هم در نظر بگیریم، حدود 20 تا 25درصد افراد جامعه (زن و مرد) مصرف دخانیات دارند که در مقایسه با آمارهای جهانی از این نظر در جایگاه متوسطی قرار داریم و این در حالی است که در کشورهای همسایه ما در منطقه خاورمیانه این میزان کمی بالاتر است: «در کشورهای شمال اروپا، کانادا، تایلند، نیوزیلند و استرالیا میزان مصرف سیگار در سنین بالای  15سال در زنان و مردان به 6 تا 9درصد افراد جامعه رسیده است.» به گفته رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی، در دهه40، سن شروع مصرف سیگار در کشور 30سالگی، در دهه 50 حدود 25سالگی و در دهه 70 زیر 18سال بود، اما امروز به 13 تا 15سالگی رسیده است.

در کشورهای شمال اروپا، کانادا، تایلند، نیوزیلند و استرالیا میزان مصرف سیگار در سنین بالای  15سال در زنان و مردان به 6 تا 9درصد افراد جامعه رسیده است.

سوئد، پیشرو در کاهش مصرف سیگار

«سوئد» یکی از پیشگامان عرصه ترک سیگار است. درواقع این کشور اسکاندیناوی در مسیر تبدیل‌شدن به یکی از اولین کشورهای بدون سیگار در جهان است. و اما «استراتژی پیشگامانه» سوئد برای مقابله با سیگار؛ در این کشور به سیگاری‌ها کمک می‌شود تا به جایگزین‌های «کم‌ضرر» دخانیات مانند اسنوس، کیسه‌های نیکوتین و ویپ‌ها روی بیاورند. این کشور کمترین درصد بیماری‌های مرتبط با دخانیات را در اتحادیه اروپا دارد. نرخ سرطان‌های مرتبط با سیگار در سوئد 41درصد کمتر از سایر کشورهای اروپایی است. این در شرایطی است که میزان مرگ‌ومیر به دلیل بیماری‌های مرتبط با دخانیات مانند سکته مغزی، بیماری‌های قلبی و ریوی، آمفیزم و برونشیت مزمن در سوئد نیز تقریبا 40درصد کمتر است. کارشناسان می‌گویند در حالی که ارائه گزینه‌های جایگزین بیشتر در کاهش تعداد سیگاری‌ها تاثیر داشته، آموزش و اقدامات کنترل دخانیات هم  به افراد در ترک سیگار کمک کرده است.  ارقام بنیاد مالیات نشان می‌دهد در سوئد در سال 2021 بر هر قوطی سیگار 4.51 یورو مالیات گرفته شده که آن را در حدود میانگین اتحادیه اروپا قرار می‌دهد. سوئد سال‌هاست که طرح مبارزه با سیگار را در دستور کار دارد.  در اوایل سال 2005 سیگارکشیدن در همه کافه‌ها و رستوران‌های این کشور ممنوع اعلام شد. از سال2019 به این سو، این ممنوعیت نشستن در فضای باز بارها، رستوران‌ها و همچنین مکان‌های عمومی را نیز شامل می‌شود.

تصویب افزایش مالیات دخانیات یک قدم روبه جلوست

«از مجلس بابت این اقدام تشکر می‌کنیم. این اقدام یک قدم رو به جلو است.» دبیرکل جمعیت مبارزه با دخانیات در ایران به «شهروند» می‌گوید: «تمام مالیاتی که ما از دخانیات می‌گیریم منظورم سیگار و توتون در قیاس با کشورهای منطقه مانند ترکیه، پاکستان، اردن و… خیلی کمتر است.» بنابرنظر «محمدرضا مسجدی»، براساس معاهده جهانی کنترل دخانیات باید حداقل 70 تا 75درصد قیمت خرده‌فروشی هر پاکت سیگار مالیات گرفته شود که ما از این رقم خیلی فاصله داریم: «این اقدام به تنهایی یک اثر بسیار جزئی خواهد داشت. در زمینه محصولات دخانی باید عوامل مختلف را کنار هم دید، درواقع نیازمند یک مدیریت هماهنگ است.»

ما نمی‌توانیم کشت محصولات تنباکو را افزایش دهیم، کارخانه‌ها را از 6 عدد به 38 کارخانه برسانیم، عرضه را بی‌حساب‌وکتاب داشته باشیم، قلیان همه‌جا عرضه شود، در فیلم‌ها و سریال‌ها قلیان و سیگار مصرف شود، قاچاق را هم داشته باشیم و بعد منتظر کاهش مصرف دخانیات باشیم

قوانین و آیین‌نامه‌های خوبی داریم که درست اجرا نمی‌شوند

به گفته «مسجدی»، ما نمی‌توانیم کشت محصولات تنباکو را افزایش دهیم، کارخانه‌ها را از 6 عدد به 38 کارخانه برسانیم، عرضه را بی‌حساب‌وکتاب داشته باشیم، قلیان همه‌جا عرضه شود، در فیلم‌ها و سریال‌ها قلیان و سیگار مصرف شود، قاچاق را هم داشته باشیم و بعد منتظر کاهش مصرف دخانیات باشیم: «این شرایط یک فضای ناهماهنگ است. اگر کشوری در زمینه کاهش دخانیات موفق بوده، همه ابعاد دخیل در این مسئله را دیده، یکی از این ابعاد هم افزایش مالیات است. براساس معاهده جهانی کنترل دخانیات که ما هم عضو آن هستیم، 6بند وجود دارد که یکی از بندها به افزایش مالیات مربوط است که اهمیت بالایی هم دارد.» بنابر نظر دبیرکل جمعیت مبارزه با دخانیات در ایران، باید عرضه و تقاضا محدود شود، صنعت هم نیازمند محدودیت‌هایی است و در کنار اینها باید اعمال قانون را هم داشته باشیم. ما در این زمینه قوانین و آیین‌نامه‌های خوبی داریم که درست اجرایی نمی‌شوند.» درخصوص عوامل و راهکارهای کاهش مصرف دخانیات مطالعات بسیاری در کشورهای غنی و فقیر انجام شده است، البته به گفته «محمدرضا مسجدی»، یکی از بهترین مطالعات مربوط به بنگلادش است که نشان می‌دهد افزایش 8 تا10درصدی مالیات حدود 4 تا 8درصد مصرف را کاهش می‌دهد، البته این کاهش بیشتر میان اقشار ضعیف جامعه است.