«شهروند آنلاین» وضعیت بازماندگان از تحصیل استان سیستان و بلوچستان را بررسی می‌کند
جذب حداکثری بازماندگان تحصیل در جنوب شرق کشور
[ مریم رضاخواه] بازماندگی از تحصیل دانش‌آموزان یکی از معضلات همیشگی در نظام آموزشی کشور‌ها است و بر این اساس آموزش و پرورش هر کشوری مطابق سیاست‌ها و شرایط خود برای کاهش تعداد بازماندگان از تحصیل تلاش می‌کند. با نزدیک شدن به آغاز سال تحصیلی جدید نگرانی‌ها درباره ترک تحصیل دانش‌آموزان نیز شدت می‌گیرد.آخرین آمار بازماندگان از تحصیل مربوط به سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۲ است که در تازه‌ترین گزارش مرکز آمار ایران منتشر شده است. این گزارش نشان می‌دهد که در سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ در مقاطع تحصیلی مختلف ۹۲۹ هزار و ۷۹۸ نفر از تحصیل بازماندند. بیش از ۱۷۵ هزار نفر از این دانش‌آموزان در دوره ابتدایی تحصیل می‌کرده‌اند که نرخ ترک‌تحصیل پسران ١,٢١ درصد و نرخ ترک‌تحصیل دختران معادل ١.١٩ درصد بوده است. پیش از آن نیز مرکز پژوهش‌های مجلس، آمار بازماندگی از تحصیل در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ را ۹۱۱ هزار و ۲۷۲ نفر اعلام کرده بود. بر این اساس، آمار بازماندگی از تحصیل در سال تحصیلی گذشته نسبت به سال قبل از آن، حدود ۲ درصد افزایش داشته است.
هنوز آمار بازماندگان سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ اعلام نشده است اما با توجه به آمار‌های یک دهه گذشته استان سیستان و بلوچستان وضعیت بغرنجی از نظر ریزش تحصیلی داشته است. ۱۷ درصد جمعیت آماری بازماندگان و تارکان تحصیل در سال تحصیلی ۱۴۰۱- ۱۴۰۲ از آنِ سیستان و بلوچستان بوده است. در جدیدترین نقطه نظری که معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری کل سیستان و بلوچستان داشته، حدود ۱۴ درصد کودکان و نوجوانان ساکن سیستان و بلوچستان از آموزش همگانی و تحصیل محروم هستند. این آمار در مقطع متوسطه دوم نگران‌کننده‌تر بوده، بطوریکه ۲۴ درصد کودکان ۱۵ تا ۱۷ از مدارس ترک تحصیل کرده‌اند. عطیه وحیدمنش، عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران هم در اظهار نظر دیگری به آمار ١٥,٧ درصدی بازماندگی از تحصیل مقطع متوسطه اشاره کرده است و گفته: «این نرخ در استان سیستان و بلوچستان معادل ۴۰ درصد است. به عبارت دیگر در این استان حدود نیمی از دانش‌آموزان مقطع متوسطه دوم از تحصیل دست کشیده‌اند.»
فرهاد شهرکی، نماینده سیستان و بلوچستان در مجلس شورای اسلامی معتقد است که استان سیستان و بلوچستان یکی از بالاترین نرخ بازماندگی تحصیل را در ایران دارد. اما نرخ بازماندگی نیمی از دانش‌آموزان این استان را کذب می‌داند. او به «شهروند» می‌گوید: « آمار بازماندگی دانش‌آموزان سال گذشته سیستان و بلوچستان حدود ۶۲ هزار نفر بوده است.»
عوامل بازماندن از تحصیل
عوامل بازماندن از تحصیل در کودکان می‌توانند از جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی نشات بگیرند. این عوامل به صورت تعاملی تأثیر می‌گذارند و می‌توانند باعث بازماندن کودکان از تحصیل شوند کارشناسان علت عمده بازماندگی از تحصیل كودكان را، بی‌سرپرست بودن، بدسرپرستی خانواده‌های در شرف طلاق و زندانی بودن پدر مشکلات اقتصادی و.. می‌دانند.
شهرکی اما عدم ادامه تحصیل دانش‌آموزان سیستان را دلایل مختلفی می‌داند: «این‌ها شامل دانش‌آموزانی هستند که ممکن است مشکلات قضایی داشته باشند و در زندان‌ها به سر ببرند یا فاقد مدارک هویتی باشند. مشکلات اقتصادی، فقر فرهنگی خانواده‌ها، خشونت خانگی، بدرفتاری، مهاجرت چالش‌های جدی در سیستم آموزش استان سیستان و بلوچستان است.»
او یکی از دلایل نرخ بالای بازماندگی را فقر اقتصادی می‌داند و می‌گوید: « بسیاری از خانواده‌های استان، توانایی مالی برای تأمین هزینه‌های تحصیلی فرزندانشان را ندارند. خشکسالی‌های اخیری که در شمال استان رخ داد نقش بسزایی در مشکلات اقتصادی خانواده‌ها دارد. دومین عامل کمبود فضا‌های آموزشی است. با وجود مدرسه‌سازی‌ها، تعداد مدارس و کلاس‌های درس کافی در استان هنوز وجود ندارد. کمبود معلم‌های توانمند یکی دیگر از دلایل بازماندگان در تحصیل است.
۹۰۸ هزار دانش‌آموز ثبت نام می‌کنند
داوود گلی، مدیر روابط عمومی آموزش و پرورش استان سیستان و بلوچستان هم بازماندن از تحصیل نیمی از دانش‌آموزان استان پهناور سیستان بلوچستان را کذب می‌داند و به «شهروند» می‌گوید: «به طور کلی مشخص نیست چه تعداد کودک و دانش‌آموز سال گذشته از تحصیل بازمانده‌اند. این آمار توسط مرکز آمار کشور مشخص می‌شود. اما پیش‌بینی می‌کنیم حدود نهصد و هشت هزار دانش‌آموز در سیستان و بلوچستان در سال تحصیلی ۱۴۰۳- ۱۴۰۴ ثبت نام کنند و هنوز ثبت نام مدارس ادامه دارد و نمی‌توان به طور قطعی گفت امسال چند نفر ثبت نام کردند. »
در دستگاه تعلیم و تربیت استان سیستان و بلوچستان مؤلفه‌هایی از جمله حاشیه نشینی بویژه در شهر‌های قطب، مهاجرت از روستا به شهر، افزایش فزاینده جمعیت آماری دانش‌آموزان، پراکندگی نامتعارف جغرافیایی و مواردی ازاین دست کار را برای مسوولان دشوار کرده است.
گلی هم دلایل مختلفی را در بازماندگی از تحصیل دانش‌آموزان دخیل می‌داند: « با توجه به شرایط هر منطقه دلایل متفاوت است. در استان سیستان و بلوچستان پراکندگی جغرافیایی وجود دارد. پراکندگی جمعیت در استان بیش از سه برابر متوسط کشور، کثرت مراکز جمعیتی با آمار اندک، مناطق مرزی و دورأفتاده، فقر اقتصادی خانواده‌ها و پایین بودن نرخ متوسط درآمد خانوار، ازدواج‌های زود هنگام، مرگ و بیماری‌های لاعلاج از جمله مهمترین مشکلات بخش آموزش و ترک تحصیل دانش‌آموزان در این استان است.»
مدیر روابط عمومی آموزش و پرورش سیستان و بلوچستان ادامه می‌دهد: «با بهره‌گیری از همه بستر‌ها و ظرفیت‌ها بدنبال جذب حداکثری بازماندگان و تارکان تحصیل هستیم. این نگاه در دولت ایجاد شده و با راه‌اندازی قرارگاه عدالت تربیتی و نصیب آموزشی برابر، موضوع بازماندگان از تحصیل در استان به یکی از اولویت‌ها تبدیل شده است. »
او به نمونه اقداماتی که برای جلوگیری از بازماندگان تحصیل استان سیستان و بلوچستان صورت گرفته است اشاره می‌کند: « با هدف ارتقاء شاخص پوشش تحصیلی دانش‌آموزان و فراهم شدن زمینه جذب حداکثری بازماندگان از تحصیل مدارس شبانه روزی توسعه را توسعه داده‌ایم. با تمام توان و بهره‌گیری از همه ظرفیت‌ها و بستر‌ها فضا‌های هنرستانی را توسعه داده‌ایم و زمینه مهارت‌آموزی دانش‌آموزان را در رشته‌ها و بخش‌های مختلف فنی و حرفه‌ای و کاردانش فراهم کرده‌ایم. در سال گذشته حدود ۱۰ هزار دانش‌آموز بازمانده و تارک تحصیل را در سیستان و بلوچستان به روش‌های مختلف شناسایی کردیم برای آموزش و تعلیم و تربیت به کلاس‌های درس هدایت شدند.»
۸ هزار مدرسه در سیستان وجود دارد
جمهوری اسلامی ایران در راستای ضرورت تحصیل دانش‌آموزان و تأثیر آن در توسعه جامعه و با توجه به آموزه‌های اسلامی در حوزه عدالت در علم‌آموزی، امکانات و تجهیزات مختلف را برای آموزش رایگان فرزندان فراهم کرده و این موضوع در پرتو اصل ۳۰ قانون اساسی به صورت یک تکلیف برای دولت درآمد.
داود گلی در رابطه با عدالت آموزشی در استان سیستان بلوچستان می‌گوید: « برای محقق شدن عدالت آموزشی در سیستان و بلوچستان در هر نقطه‌ای که خانواری وجو داشته آموزش پرورش استان کلاس درس دایر کرده است. هزار و ۲۶۲ کلاس درس زیر ۱۰ نفر ایجاد کرده‌ایم تا دانش‌آموزان روستایی و عشایری بتوانند از آموزش و تعلیم و تربیت بهره ببرند. با احتساب این کلاس‌های درس حدود ۸ هزار مدرسه هم در کل استان وجود دارد. »
راهکار‌هایی برای انسداد بی‌سوادی
برای کاهش بازماندن کودکان از تحصیل، لازم است سیاست‌ها و برنامه‌هایی در حوزه اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی اجرا شود. تأمین تسهیلات آموزشی برابر و مناسب، ترویج فرهنگ آموزش و تحصیل، ایجاد فرصت‌های شغلی برای والدین و ایجاد زمینه‌هایی برای حمایت از کودکان بازمانده از تحصیل از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند بازدهی مطلوبی در کاهش بازماندن از تحصیل داشته باشند.
شهرکی اما برای انسداد بی‌سوادی و جذب بازماندگان از تحصیل راهکار‌های دیگری ارائه می‌کند: «باید تخفیف بودجه بیشتری برای ساخت و یا تجهیز مدارس به خصوص در مناطق روستایی اختصاص پیدا کند. مدارس شبانه روزی در مناطق دور افتاده هستند توسعه پیدا کند تا دانش‌آموزان حتی نیاز به رفت و آمد نداشته باشند. سومین عامل جذب معلمان است. خواستار افزایش سهمیه استان سیستان و بلوچستان در دانشگاه فرهنگیان هستیم تا کیفیت آموزشی ارتقا پیدا کند. نکته بعدی که به نظر میاد می‌تواند به حل این چالش کمک کند حمایت مالی خانواده‌ها است. برخی خانواده‌ها به دلیل سطح درآمدی پایین، مانع ادامه تحصیل فرزندانشان می‌شوند. اما اگر توسط ارگان‌های مختلف بورسیه شوند فشار اقتصادی عامل انسداد تحصیلی نمی‌شود. زیرساخت‌های حمل و نقل یکی دیگر از نکاتی است که دولت می‌تواند به آن نگاه ویژه‌ای داشته باشد. سرویس‌های رایگان برای حمل و نقل دانش‌آموزان از روستا‌های دور به کلاس‌های مدرسه گذاشته شود. شناسایی و جذب کودکان بازمانده از تحصیل را افزایش بدهیم. این موارد می‌تواند دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل را به چرخه آموزش بازگرداند.»