گزارش «شهروند» از افزایش انتقادها به عملکرد سازمان ملل متحد، ۷۹ سال پس از تاسیس
سازمانی برای همه ملل؟
چالشهای اصلاح ساختار و بهبود کارکرد این نهاد چیست؟
هفتاد و نهمین مجمع عمومی سازمان ملل با عنوان «وحدت و تنوع برای پیشبرد صلح، توسعه پایدار و کرامت انسانی در همه جا و برای همه»، در حالی آغاز بهکار کرده است که کارکرد این سازمان هماکنون در حل بحرانها و چالشهای بینالمللی بیش از هر زمان دیگری زیر سؤال رفته است. التهاب خاورمیانه، جنگ غزه و جنایات رژیم صهیونسیتی با نقض تمام قوانین و کنوانسیونهای بینالمللی و تحت حمایت آمریکا و چند کشور اروپایی، بحران آفرینی غرب و زمینهسازی آغاز و تشدید جنگ میان روسیه و اوکراین، بحران در قاره آفریقا ازجمله کشور سودان، معضل جهانی آوارگان و پناهندگان در قارههای مختلف، میلیتاریزه شدن فضای جهان و رقابتهای مخرب برای توسعه سلاحهای کشتار جمعی و… سبب شده که قریب ۸ دهه پس از ایجاد این سازمان و تدوین منشور ملل متحد در ژوئن و اکتبر ۱۹۴۵، انتقادات به ساختار این نهاد و تردیدها درباره توان آن برای حل معضلات جهانی بیش از پیش افزایش یابد.یکی از مهمترین نقدها به سازمان ملل، نقد ساختار تبعیض آمیز شورای امنیت و حق وتو اعضای دائم آن و همچنین الزام آور نبودن احکام دیوان بینالمللی دادگستری(ICJ) خاصه در مورد توقف جنگ و نسلکشی و مواردی از این دست است. در ادامه نگاهی به چالشهای نشست امسال سازمان ملل و لزوم اصلاح ساختار این نهاد خواهیم داشت.
[ فرشته کیانی-راضیه زرگری ] به گزارش «سیانان»، این نشست فرصتی برای سخنرانیهای طولانی، جلسات خصوصی و گروهی در مورد همهچیز از تنظیم هوش مصنوعی و تغییرات اقلیمی گرفته تا درگیریهای جهانی است. توقف جنگ در غزه، اوکراین و سودان از مهمترین چالشهای نشست هفتاد و نهم سازمان ملل متحد است. تغییرات اقلیمی یکی از بزرگترین موضوعات مورد بحث در نشست مجمع عمومی سازمان ملل خواهد بود و انتظار میرود چهارشنبه جلسهای درباره افزایش سطح دریا برگزار شود. جنگ در سودان همچنین مورد گفتوگوست؛ جایی که قحطی در اردوگاه پناهندگان در نزدیکی الفاشر، پایتخت ایالت دارفور شمالی سودان، اعلام شد. این شهر ماهها توسط نیروهای پشتیبانی سریع (RSF)، یک گروه شورشی که آوریل ٢٠٢٣علیه نیروهای مسلح سودان (SAF) اسلحه بهدست گرفت، محاصره شده است. بهگفته آژانسهای سازمان ملل، میلیونها نفر به اجبار در جنگ آواره شدهاند و ٢٥,٦میلیون نفر در سودان با گرسنگی شدید مواجه هستند.
عمل برخلاف اهداف تاسیس سازمان ملل
«من امروز پیامی مهم دارم. از کشورهای عضو میخواهم روحیه سازش داشته باشند.» این را آنتونیو گوترش روز چهارشنبه درخواست کرد؛ سخنی که او و پیشینیانش سالها گفتهاند. به نوشته سیانان، ١٩٣کشور عضو سازمان ملل نمیتوانند تصمیم بگیرند که چه چیزی برای ناهار سفارش دهند، چه رسد به اینکه درباره نحوه برخورد با محاصره غزه توسط اسرائیل، از موضوعات مهم جلسات شورای امنیت از زمان آغاز جنگ اکتبر گذشته، اجماع داشته باشند. شورای امنیت، قدرتمندترین ارگان سازمان ملل، از زمان تأسیس فقط تحت سلطه پنج کشور دارای حق وتو (آمریکا، چین، روسیه، فرانسه و بریتانیا) بوده و بهطور روزافزونی خود را در بنبست میبیند.
جلسات شورای امنیت «سمی» شده است
سیانان در ادامه با اشاره به اینکه سیستم سازمان ملل گاه برخلاف آنچه این نهاد بینالمللی برای جلوگیری از آن تأسیس شده، عمل میکند، نوشت: «بهعنوان مثال، آمریکا انتقادیترین قطعنامههایی را که هدفش اسرائیل است، متوقف میکند. اقداماتی که فقط به تقویت این ایده کمک میکند که غرب از نهادهای چندجانبه برای انتقاد از رقبای ژئوپلیتیک خود استفاده میکند. یک دیپلمات سازمان ملل گفت که لحن درون شورای امنیت بهطور مشخص خشن شده و تغییر کرده است. صحبتها در جلسات علنی شورا اغلب شامل مبادلات تند و تیز بین قدرتهای بزرگ است. ساموئل ژبوگار، نماینده اسلونی در سازمان ملل و رئیس فعلی شورای امنیت، فضای جلسات شورا را سمی توصیف کرد.»
دستیابی دشوار به پیشرفت معنادار در مجمع عمومی امسال
اندیشکده شورای روابط خارجی در مقالهای با عنوان چالشهای امنیتی اجلاس سازمان ملل متحد نوشت: نشست امسال سازمان ملل فرصت بسیار کم فروغی برای اصلاحات در نهاد پیشرو صلح و امنیت در جهان ارائه میکند، چراکه تنشهای قدرتهای بزرگ بر سر جنگهای غیرقابل حل، سازمان ملل متحد را فریب داده است. مجمع عمومی سازمان ملل برای هفتاد و نهمین دور نشستهای خود در سپتامبر امسال آماده میشود این در حالی است که درگیریهای مرگبار در نوار غزه، اوکراین، سودان و چندین منطقه دیگر همچنان ادامه دارد. این چالشها و دیگر چالشهای امنیتی بهشدت بر دوش رهبران جهان سنگینی میکند؛ سیاستمدارانی که در نشست امسال که با عنوان «یک فرصت در نسل» برای احیای همکاریهای چندجانبه معرفی شده، یکدیگر را ملاقات میکنند. به اذعان این اندیشکده مسلماً مهمترین زمینه برای بحث، نقش سازمان ملل در مدیریت درگیریهای بینالمللی و ترویج صلح جهانی خواهد بود. آن هم در شرایطی که شورای امنیت سازمان ملل متحد (UNSC) با تنشهایی بیسابقه میان قدرتمندترین اعضای خود در سطحی بالا از زمان جنگ سرد گرفتار شده، میتوان گفت دستیابی به پیشرفت معنادار در مجمع عمومی امسال اگر غیرممکن نباشد، بسیار دشوار خواهد بود. شورای روابط خارجی در ادامه با اشاره به اینکه وضعیت امنیت بینالملل در خطرناکترین وضعیت خود در دهههای اخیر قرار دارد، نوشت:« بین سالهای ٢٠٠٤تا ٢٠١٤، حدود ٦٣٧هزار نفر بر اثر درگیری جان خود را از دست دادند. در طول ٩سال پس از آن، جهان شاهد بیش از ١,٤میلیون قربانی در درگیریها بوده است. تخمین زده میشود که ١٤درصد از جمعیت جهان در سال ٢٠٢٣در شرایط محیطی کاملا بینظم و بدون کمترین امکانات حیاتی زندگی میکردند این در حالی است که اکثر موقعیتهای درگیری در سراسر جهان یا به بن بست رسیدهاند یا در حال وخیمتر شدن هستند. جنگ در اوکراین و ادامه حملات رزیم اسرائیل در نوار غزه، با وجود محکومیتهای متعدد جهانی، مهمترین مسائل اجلاس مجمع عمومی امسال است.با این حال هزینه انسانی و تسلیحاتی هنگفت جنگ در اوکراین و اختلال در عرضه جهانی غذا و انرژی به واسطه این جنگ برای رهبران قدرتهای دنیا از اهمیت زیادی برخوردار است؛ این درگیری به سومین سال خود نزدیک میشود بدون اینکه پیشرفت ملموسی بهسوی حل و فصل داشته باشد.
این اندیشکده با اشاره به عملیات توفان الاقصی نوشت:«حملات ٧اکتبر به شهرکهای اسرائیلی از سوی حماس و جنگ متعاقب آن از سوی اسرائیل، صرفنظر از تنشهای سیاسی در سراسر خاورمیانه، فاجعهای انسانی برای فلسطینیهای ساکن این باریکه بوده است. »
بازیهای قدرت در شورای امنیت و تهدید روزافزون صلح جهانی
این درگیریها در خاورمیانه، اوکراین و سودان محدودیتهای سازمان ملل و ضرورتهای اصلاح ساختارها، بهویژه مهمترین نهاد تصمیمگیرنده آن، شورای امنیت را آشکار میکند. شورای روابط خارجی تأکید کرده از زمان تأسیس سازمان ملل متحد، پنج عضو دائمی این اختیار را دارند که بهطور یکجانبه هر قطعنامه شورای امنیت را وتو کنند. جای تعجب ندارد که با بالا بودن تنشها بین قدرتهای بزرگ، شورای امنیت سازمان ملل به طرز غم انگیزی قادر به مدیریت اختلافات داخلی بر سر ویرانگرترین درگیریهای جاری جهان نبوده است.در طول تاریخ سازمان ملل، در درگیریها، شورای امنیت سازمان ملل میتوانست راههایی برای غلبه یا دور زدن تنشهای قدرتهای بزرگ بیابد. قابلیتی که در شرایط فعلی و آشفته دنیا به حداقل رسیده است.»
اصلاحاتی از جنس اضافه شدن اعضای دائمی جدید به شورای امنیت
این اندیشکده با طرح این پرسش که آیا ایجاد اصلاحات در شورای امنیت سازمان ملل شدنی است؟ ادامه داده است:«پیشنهادها برای اصلاح شورای امنیت سازمان ملل چیز جدیدی نیست؛ کشورهای در حال توسعه مدتهاست که برای تغییرات، بهویژه در ترکیب اعضای دائمی شورای امنیت، فشار آوردهاند. ساختار فعلی عمیقاً ریشهدار است و اساسیترین اصلاحات ازجمله اضافه شدن اعضای دائمی جدید به شورای امنیت سازمان ملل، در آینده نزدیک محتمل نخواهد بود. این واقعیت میتواند عمیقاً به تلاشها برای صلح در مناطق حیاتی آسیب برساند.
طرحی ضعیف به نام «پیمان آینده»
«پیمان آینده»، که بهعنوان نقشه راهی برای اصلاحات ساختاری سازمان ملل در نشست مجمع عمومی سازمان ملل بررسی میشود، دارای ۵ محور اساسی «توسعه پایدار و تامین مالی برای توسعه»، «صلح و امنیت بینالمللی»، «علم و فناوری و نوآوری»، «جوانان و نسلهای آینده»، و «تحول حکمرانی جهانی» است. جزئیات این پیشنویس در شرایطی مطرح شده که دامنه گرسنگی، آشوبهای اجتماعی و جنگهای طولانی در خاورمیانه و اروپا روزبهروز گستردهتر میشود و هیچ افق روشنی برای آتشبس و صلح در این مناطق وجود ندارد. به گزارش «دویچه وله»، یکی از نکات پیمان آینده، اصلاح شورای امنیت سازمان ملل، حق وتو و «محدودیت دامنه و کاربرد آن» است. همچنین کشورهای کمتر توسعهیافته باید نقش بیشتری در صندوق بینالمللی پول و بانک جهانی داشته باشند. پیمان آینده بهدنبال جلوگیری از رقابت تسلیحاتی در فضا و کنترل هوش مصنوعی هم هست. به نوشته «گاردین»، «منتقدان میگویند پیمانی که جنگها، هوش مصنوعی، بحران آبوهوا و نابرابری را پوشش میدهد، تأثیرگذار نیست. اختلافات، سازمان ملل را بیتحرک کرده و حاصل آن سندی ضعیف به نام «پیمان آینده» است.»
//انتهای پیام