[مریم رضاخواه]دانشآموزان سرزمینمان بار دیگر در المپیاد نجوم افتخار آفرینی کردند. منجمان کوچک ایرانی، پرچم کشورمان را با کسب پنج مدال طلا در برزیل محل برگزاری المپیاد نجوم ۲۰۲۴ به اهتزاز درآوردند و اقتدار علم نجوم کشورمان را که روزگاری نه چندان دور سرآمد دنیا بود، دوباره به رخ جهان کشیدند. منجمان ایرانی برای بار سوم برقله علم نجوم و اختر فیزیک دنیا ایستادند و ثابت کردند، از نسل برجستهترین دانشمندان تاریخ علم نجوم کشورمان همچون ابوریحان بیرونی، عمرخیام نیشابوری، خواجه نصیرالدین طوسی و غیاث الدین جمشید کاشانی هستند. نوجوانانی که مسیر میکروسلبریتی و اینفلوئنسر بودن را انتخاب نکردند و به جای تولید محتوا در شبکههای اجتماعی، اجرام آسمانی را زیر نظر گرفتند و با قوانین فیزیکی حاکم بر آنها توانستند بر قله المپیاد نجوم و اختر فیزیک دنیا بایستند تا قهرمانان نسل زد باشند.
«حنانه خرم دشتی»، «آروین رسولزاده» و«علی نادری لردجانی» از تهران، «محمدمهدی کشاورزی» از شیراز و «آریا فاتح کرداری» از قزوین نمایندگان ایران در هفدهمین دوره المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک بودند که هریک موفق به کسب مدال طلا شدند تا ایران در میان ۵۷ کشور جهان و بیش از ۲۵۰ دانشآموز، در جایگاه اول بایستد. اعضای تیم منجمان کوچک کشورمان، نه تنها در این دوره از المپیاد خوش درخشیدند بلکه افتخارات غرورآفرین دیگری نیز در کارنامه خود دارند. «حنانه خرم دشتی» تنها دختر مدالآوری بود که توانست مدال طلا را در این دوره المپیاد کسب کند. همزمان با برگزاری المپیاد ۲۰۲۴، «آروین رسولزاده»، برنده بخش رقابت تیمی شد. اعضای دیگر این رقابت، علاوه بر آروین رسولزاده، از کشورهای امریکا، ویتنام و چند کشور دیگر بودند. همچنین این دومین سال متوالی است که مدال طلا بر گردن محمد مهدی کشاورزی دانشآموز استعدادهای درخشان استان فارس و «آریا فاتح کرداری»، دانشآموز مدرسه انرژی اتمی قزوین آویخته میشود. این دو دانشآموز سال گذشته نیز، مدال طلا المپیاد نجوم لهستان را کسب کردند. این درحالی است که «آریا فاتح کرداری»، «علی نادری لردجانی» «حنانه خرم دشتی» به همراه ۳ نماینده دیگر ایران، پیش از اعزام به هفدهمین دوره المپیاد نجوم و اخترشناسی، در دومین المپیاد جهانی ستارهشناسی روسیه نیز نشان طلا، را از آن خود کرده بودند.
بررسی سابقه کسب رتبه اول ایران در این رقابت جهانی نشان میدهد که تیم ایران برای سومین بار است که رتبه اول را کسب میکند. نخستین بار در المپیاد۲۰۱۸ چین، منجمان ایرانی ۶ مدال طلا و ۳ نقره را از آن خود کردند. در المپیاد نجوم و اخترفیزیک ۲۰۲۲ کشور گرجستان، تیم الف کشورمان با ۵ مدال طلا و تیم «ب» ۴ مدال طلا و یک نقره و حائز رتبه اول شد. امسال نیز تیم ایران با ۵ مدال طلا به جایگاه اول جهانی در این رقابت نجومی نائل شد. در این دوره از مسابقات، کشورهای آمریکا، رومانی، کانادا، آمریکا، سنگاپور، انگلستان، آلمان، مجارستان، هند، تایلند به ترتیب در رتبههای بعدی قرار گرفتند. در مسابقات سال گذشته ۲۰۲۳ که با میزبانی کشور لهستان برگزار شد، ایران با کسب ۳ نشان طلا و ۲ نشان نقره پس از تیمهای انگلستان و هند در رتبه سوم قرار گرفته بود.
در وبسایت IOAA هدف اصلی این رویداد جهانی ترویج علاقه به نجوم و موضوعات مرتبط با STEM (علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات) به ویژه از طریق آموزش عمومی جوانان و افزایش توسعه ارتباطات بینالمللی بین کشورها در ترویج نجوم و اخترفیزیک در مدارس است.
همه مدارس روی المپیاد تمرکز ندارند
«آریا فاتح کرداری» و «آروین رسولزاده»، دو عضو تیم هفدهمین دوره المپیاد جهانی نجوم و اختر فیزیک کشورمان به «شهروند» از دلایل گرایش خود به رشته هزار توی نجوم و مسیر طی شده جهت رسیدن به این موفقیت میگویند.
آروین رسولزاده تا پیش از اینکه وارد مدرسه استعدادهای درخشان علامه حلی ۱ شود در مدارس غیر دولتی درس میخواند. در سال هشتم با المپیاد نجوم آشنا شد و از آن زمان به طوری جدی تلاش کرد تا در جایگاه نخست جهان بایستد. خواهر و برادری ندارد. تک فرزند است. رشته پدر و مادرش در مقطع کارشناسی مهندسی برق الکترونیک است. پدرش اما در کارشناسی ارشد، رشتهام بیای را دنبال کرده است.
چرا به نجوم گرایش پیدا کردید؟
هنوز به مدرسه استعداهای درخشان نرفته بودم. سال هشتم در مدرسه علامه طباطبایی درس میخواندم که یک سری کلاسهای معارفه در رابطه با ۶ رشته المپیادی برای دانشآموزان برگزار کردند. رشتههای اصلی، فیزیک، نجوم، کامپیوتر، ریاضی، شیمی و زیستشناسی بود. من در همان مقطع با نجوم آشنا شدم. وقتی وارد مدرسه علامه حلی یک شدم، واحد المپیاد داشت که من جذب این کلاسها شدم. در کنار دروس مدارس، کلاسهای المپیاد برگزار میشد. البته بیشتر تمرکز روی المپیاد بود. ما از صبح تا غروب در این کلاسها شرکت میکردیم و وقتی به خانه می رسیدیم، باز تمرین می کردیم. حتی روزهای تعطیل هم از درس و کلاس غافل نبودیم. زمان کلاسها هم در دورههای مختلف فرق می کرد. در مراحل سختتر و بالاتر ساعات کلاس و تدریس افزایش پیدا میکرد.
چند ساعت در روز درس میخواندید؟
زمان خاصی را نمیتوانم بگویم. هیچ وقت ساعت شماری نمیکردم در واقع با مبحث شماری، پیش میرفتم. زمان یا تاریخی را مشخص میکردم که باید سرهمان زمان تمرین و مسائل را انجام میدادم و یا کتابی را مطالعه میکردم.
سطح المپیاد کشوری نسبت به المپیاد جهانی چگونه است؟
ایران در رشته نجوم نسبت به المپیاد جهانی سطح خوبی دارد. تعداد و حجم سرفصلهای حساب دیفرانسیل و انتگرال در المپیاد کشوری بیشتر از المپیاد جهانی است. شاید سؤالاتی که در المپیاد جهانی مطرح میشود روزتر باشد یا بر پایه تحقیقات روز پایهریزی شود اما سطح المپیاد کشورمان با المپیاد جهان برابر است. اساتید دانشگاهی برای تدریس در دورهای آموزشی وجود داشتند اما بیشتر کسانی که در این دورهها آموزش میدادند، از مدالآوران و المپیادیهای سال قبل بودند. معلمانی بودند که تفاوت سنی زیادی نداشتیم و این هم افزایی که بین نسلهای گذشته المپیادیها با نسل امروز وجود دارد، شاید در نتایج جهانی ایران تحول ایجاد میکند.
چطور باید عدالت آموزشی برقرار شود تا این امکانات برای همه دانشآموزان مهیا شود؟
مشکل اصلی این است که مدارس از المپیادیها حمایت نمیکنند. حتی این موضوع در مدارس استعدادهای درخشان هم دیده میشود. دانشآموزان پس از آزمون مدارس سمپاد، با توجه به رتبه و امتیازی که دارند، وارد مدارس استعدادهای درخشان میشوند. بیشتر دانشآموزان المپیادی، از مدرسه حلی ۱ هستند. دیگر مدارس حلی یا استعدادهای درخشان روی دانش اموزان المپیادی سرمایهگذاری نمیکنند. این ضعف آموزشی است. من از نزدیک فضای مدرسه حلی سه یا مدارس درخشان دیگر را دیدهام، در این مدارس سعی میشود به جای اینکه کلاسهای المپیادی، یک مسیر تحصیلی را در پیش بگیرد به صورت فوق برنامه برگزار شود. آنها روی کنکور تمرکز دارند تا آمار قبولیهای خود را بالا ببرند. مدارس انگشت شماری در سراسر کشور وجود دارد که روی المپیاد جهانی سرمایهگذاری میکنند. در واقع المپیاد در مدارس، باید به عنوان یک مسیر تحصیلی شناخته شود. آموزش و پرورش در همه رشتهها باید سرمایهگذاری کند تا پتانسیلهای دانشآموزان شناسایی شود. با این روند میتوانیم همیشه جز نفرات اول المپیادهای جهانی باشیم.
قصد دارید در چه رشته دانشگاهی ادامه تحصیل دهید؟
کسب طلای کشوری در ۶ رشته المپیادی میتواند معافیت از کنکور را به همراه داشته باشد البته به شرطی که فرد در همان رشته که مدال کسب کرده است در دانشگاه تحصیل کند. تیم ما هم می تواند بدون کنکور وارد دانشگاه شویم. میخواهم در مهندسی کامپیوتر تحصیل کنم.
چرا همان رشته نجوم را ادامه نمیدهی؟
دلایل متفاوتی دارد. برای علوم پایه که علاقه اصلی من است، تضمین شغلی، وجود ندارد. البته مسائل اقتصادی مهم است. من در آینده به عنوان یک محقق و فیزیکدان درآمد چندانی نخواهم داشت تا تشکیل زندگی و خانواده بدهم. حداقل موضوع درآمدزایی در رشته نجوم در مقایسه با رشته کامپیوتر قابل قیاس نیست. این یکی از پارامترهای مهم تصمیمگیری من است. مسأله بعدی این است که تا حدودی به رشته کامپیوتر علاقهمند هستم. در حال حاضر رشته کامپیوتر را انتخاب میکنم شاید در آینده به صورت مجزا رشته فیزیک را هم دنبال کنم.
به مهاجرت فکر کردهای؟
نه تصمیمی ندارم میخواهم در ایران تحصیل کنم و اگر بتوانم مشوق و معلم دانشآموزان جدید المپیادهای جهانی نجوم باشم.
۴ مدال طلا در کارنامه آریا فاتح کرداری
«آریا فاتح کرداری» دیگر دانشآموزی است که نشان طلای المپیاد جهانی ۲۰۲۴ را از آن خود کرده است. او نیز تک فرزند است، پدر و مادرش شاغل هستند و تحصیلات دانشگاهی دارند. آریا، دانشآموز دبیرستان انرژی اتمی قزوین بوده است. پیش از ورود به این مدرسه نیز در یک مدرسه غیر دولتی تحصیل می کرد. او پس از آزمون ورودی توانسته در مدرسه انرژی اتمی قزوین ثبت نام کند و از همان زمان برای رقابت در المپیاد جهانی تلاش کرد..
المپیاد جهانی نجوم و اختر فیزیک در چه سطح کیفی است؟
IOAA معتبرترین مسابقات جهانی المپیاد نجوم است و به همین دلیل از کیفیت علمی بالایی برخوردار است. البته سطح علمی اساتید و معلمان ما نیز در ایران بسیار بالا است و رقابت زیادی در المپیاد نجوم جهانی وجود دارد.
مسابقات چگونه برگزار میشود؟
المپیادهای علمی هر ساله در سراسر کشور برگزار و از طریق اطلاعیه به تمامی مدارس ایران اعلام میشود. برای برخی از مدارس اهمیت به خصوصی دارد اما برای برخی دیگر حائز اهمیت نیست. دانشآموزان داوطلب مطالعه خود برای المپیاد را از بدو شروع مدارس آغاز میکنند. به طور کلی بهمن ماه، آزمون مرحله اول برگزار میشود امسال حدود ۵ هزار دانشآموز شرکت کردند. در مدت ۴ ساعت باید به ۳۰ سوال تستی پاسخ میدادیم. در این آزمون ۵۰۰ نفر پذیرفته شدند و به آزمون مرحله بعدی که در اردیبهشتماه برگزار شد راه یافتیم. در این آزمون در مدت ۴ ساعت به ۱۰ سؤال پاسخ دادیم. از ۵۰۰ نفر شرکتکننده ۴۰ نفر برای دوره تابستان انتخاب شدیم. در دوره تابستانه کلاسهایی با مباحث مختلف در زمینههای نظری المپیاد نجوم که شامل نجوم کروی، مکانیک سماوی، اختر فیزیک و کیهانشناسی بود و در بخش عملی که شامل رصد مسلح و غیر مسلح آسمان و تحلیل داده است، برگزار شد. در انتهای این دوره ۱۰ نفر انتخاب شدیم. مدال طلا گرفتیم. این طلا ما را از کنکور معاف کرد. برای ما ۱۰ نفر از مهر پارسال تا اردیبهشت امسال، کلاسهای هفتگی تئوری و برنامه رصدآموزی در کویرهای ایران برگزار شد. در آزمون اردیبهشت ماه، از ۱۰ نفر دارنده مدال طلای کشوری، ما ۵ نفر بهعنوان تیم اعزامی امسال ایران به برزیل انتخاب شدیم. تا زمان اعزام به مسابقات جهانی هم به صورت جدیتر تلاش کردیم و آموزش دیدیم.
با توجه به اینکه در استان قزوین زندگی میکنید، چطور آموزشها را دریافت میکردید؟
تا قبل از اینکه در المپیاد کشوری شرکت کنم و مدال بیاورم در کلاسهای مدرسهام شرکت میکردم. هر روز از صبح تا غروب کلاس داشتیم. آموزش در همه روزهای هفته برقرار بود. من پس از پایان کلاسها هم مطالعه میکردم. حل تمرین داشتم. برای خودم برنامهریزی کرده بودم تا به صورت کامل بر دروس و مسائل مسلط شوم. تمام هدفم المپیاد جهانی بود. با توجه به اینکه دومین سالی است که در المپیاد جهانی مدال میآورم با فضای مسابقات آشنایی داشتم. اما این آشنایی سبب نشد تا دست از تلاش و پشتکار بردارم. کلاسهای المپیاد باشگاه دانشپژوهان جوان در تهران برگزار میشد به همین خاطر به تهران آمدم و در خوابگاهی که برای ما مهیا کرده بودند، ماندم. فاصله از خانواده و دوری از پدرو مادرم، با توجه به اینکه تک فرزند هم بودم سبب نشد از هدفم دست بکشم.
آزمون در برزیل به چه صورت بود؟
یک روز پیش از آزمون باید در برزیل حضور پیدا میکردیم. ابتدا با پرواز ۲ ساعته به دبی رفتیم و سپس در یک پرواز ۱۶ ساعته مستقیم به شهر ریو دو ژانیرو در برزیل رسیدیم. از آنجا شهر لاوراس محل برگزاری مسابقات رفتیم. در روز افتتاحیه، تلفن همراه خود را تحویل دادیم و ارتباطمان با سرپرستها قطع شد. آزمون در ۴ قسمت شامل یک آزمون ۴ ساعته حل سؤالات تئوری، آزمون تحلیل داده، آزمون رصد عملی و آزمون آسمان نمایی برگزار شد. ما اختلاف معناداری با دیگر تیمهای شرکتکننده داشتیم و در این مسابقات به مقام اول دست یافتیم.
برای آینده تحصیلی خود چه برنامهای دارید؟
تصمیم دارم تا تحصیلات دانشگاهیام را در ایران و در رشته مهندسی برق ادامه دهم.
چرا نجوم را ادامه نمیدهید؟
فضای شغلی مناسبی برای رشتههای علوم پایه وجود ندارد. در ضمن آزمایشگاهها و دستگاههای کاربردی در این رشته بسیار گران هستند. نه تنها ایران بلکه بسیاری از کشورهای جهان توانایی هزینههای سنگین این رشته را ندارند. تنها کشورهای معدودی هستند که از این رشته حمایت میکنند.
مدارس در مدالآوری دانشآموزان چه نقشی دارند؟
متأسفانه درهمه مدارس از نخبگان و المپیادهای جهانی حمایت نمیشود. خیلی از مدارس سطح بالای کشور در تهران متمرکز است. هرچند در همان پایتخت هم تبعیضهایی وجود دارد و همه دانشآموزان نمیتوانند از حمایتهای ویژه برای ادامه رشد و تحصیلی استفاده کنند. تنها مدارس استعدادهای درخشان یا انرژی اتمی در این زمینه فعال هستند ولی دیگر مدارس زمینههای شرکت دانشآموزان را در المپیادهای کشوری و جهانی فراهم نمیکنند.
از مسئولان چه انتظاری دارید؟
مسئولان پس از برگزاری المپیادها باید از نخبگان حمایت کنند. از نخبگان میتوان در فعالیتهای علمی و پژوهشی کشور استفاده کرد. از بسیاری از دانشآموزانی که در المپیادهای مختلف سالهای گذشته مدالآور بودند هیچ حمایتی نشده برخی از این نخبگان هم پس از پایان دوران دانشجویی از کشور خارج شدند.