ذهن نسل «زد» را واکسینه کنیم
«شهروند» تاثیر ترویج ناهنجاری اخلاقی بر نسل «زد» و «آلفا» را بررسی میکند
[لیلامهداد] ناهنجاری اخلاقی در هر جامعهای یک معنا دارد. جوامع مختلف با فرهنگهای گوناگون تعاریف متفاوتی از این موضوع دارند. اما همه آنها برای تعریف اخلاق روی ارزشها تاکید دارند. هنجارها، ارزشها و رفتارها، همگی چارچوب اخلاق را تعریف میکنند. این در حالی است که شبکههای اجتماعی در دهههای گذشته در هدایت اقشار مختلف میدانداری و با خلق محتواهای مختلف شهروندان را با خود همراه میکنند. این شبکهها برای جذب مخاطب بیشتر اغلب مرزهای اصول اخلاقی، انسانی و ارزشی را زیرپا میگذارند که زنگ هشداری است برای همه جوامع.
شکستن چارچوبهای اجتماعی تأثیرات چندوجهی بر نسل «زد» دارد
بنابر گفته روانشناسان اجتماعی، ترویج بیبندوباری میتواند منجر به بروز مشکلاتی نظیر افزایش اضطراب، استرس، افسردگی و برخی مشکلات روانی دیگر در میان نوجوانان شود. بنابرنظر متخصصان این حوزه، احساس ناکافی بودن و کاهش اعتماد بهنفس در میان نوجوانان نیز از عوارض ترویج نابهنجاری در فضای مجازی است. اغلب این نوجوانان به دلیل نداشتن مرزهای شخصی، روابط ناسالم و آسیبزا را تجربه میکنند و این احتمال هم وجود دارد که برخی از آنها برای فرار از احساسات منفی به رفتارهای پرخطر دست بزنند. مصطفی آبروشن، جامعهشناس هم بیبندوباری را عدم رعایت محدودیتها و هنجارهای اجتماعی، اخلاقی و فرهنگی تعریف میکند. آبروشن با تاکید بر این مساله که بیبندوباری به شدت در شبکههای اجتماعی رواج پیدا کرده است به «شهروند» میگوید: «این مساله سبب شکستن چارچوبهای اجتماعی میشود که تأثیرات عمیق و چندوجهی بر نسل «زد» دارد. این تأثیرات میتواند در ابعاد مختلفی از جمله روانی، اجتماعی و فرهنگی بروز کند.»
جوانانی که در بسترهای مجازی، اجتماعی میشوند، ممکن است با مشکلات روانی بیشتری دست به گریبان باشند
در غیاب ارزشها و اصول اخلاقی، نوجوانان دچار بحران معنا در زندگی میشوند
متخصصان امور تربیتی معتقدند، فقدان ارزشها و اصول اخلاقی میتواند تأثیرات عمیقی بر زندگی افراد، بهویژه نوجوانان و جوانان داشته باشد. بنابرنظر آنها بدون وجود اصول مشترک و ارزشهای اخلاقی، ارتباطات عمیق و معنادار کاهش مییابد، بنابراین افراد احساس جدایی و تنهایی میکنند. البته فقدان ارزشها میتواند منجر به سردرگمی و عدموضوح در هدفهای زندگی هم شود.
مصطفی آبروشن هم یکی از مهمترین تأثیرات نابهنجاری بر نسل جدید را پیامدهای روانی عنوان میکند و میگوید: «جوانانی که در بسترهای مجازی، اجتماعی میشوند، ممکن است با مشکلات روانی بیشتری دست به گریبان باشند.» این پژوهشگر اجتماعی ادامه میدهد: «فقدان ارزشها و اصول اخلاقی، اعضای جدید را با احساس تنهایی و بحران معنا در زندگی روبهرو خواهد کرد. این در حالی است که بیبندوباری اخلاقی، روابط اجتماعی جوانان را با اخلال مواجه میکند.»
نادیده گرفتن هنجارهای اجتماعی، جوانان را دچار سردرگمی در یافتن هویتشان میکند
افزایش رفتارهای پُرخطر، یکی دیگر از آسیبهای نبود اصول اخلاقی در جامعه و در میان نوجوانان است. در جامعهای که ارزشها و اصول اخلاقی کمرنگ میشوند، برخی افراد ممکن است به رفتارهای خطرناک و غیرمسئولانه روی بیاورند تا خلأهای عاطفیشان را پُر کنند. به عبارت سادهتر این افراد اغلب چارچوب اخلاقی مشخصی ندارند، بنابراین در قبال رفتارهایشان احساس مسئولیت کمتری دارند.
بنابر گفتههای آبروشن در جوامعی که هنجارهای اجتماعی نادیده گرفته میشوند، ممکن است نوجوانان در یافتن هویتشان دچار سردرگمی شوند. او معتقد است این سردرگمی میتواند منجر به ایجاد گروههای اجتماعی غیرسالم و رفتارهای پرخطر مانند اعتیاد، بزهکاری و خشونت شود که بهطور قطع روابط اعضای خانواده را نیز تحتتأثیر قرار میدهد.
این جامعهشناس عنوان میکند: «والدین ممکن است نتوانند با فرزندان خود ارتباط موثری برقرار کنند. نسلی که تحتتاثیر محتواهای غیراخلاقی قرار میگیرد، انگیزه کمتری برای تحصیل و پیشرفت علمی خواهد داشت. درواقع عدمرعایت اصول اخلاقی و آموزشی بهطور بالقوه میتواند به افت تحصیلی این نوجوانان منجر شود.» این پژوهشگر اجتماعی بیان میکند: «این نوجوانان به جای تمرکز بر اهداف بلندمدت، بیشتر به لذتهای آنی توجه میکنند که این واقعیت تلخ میتواند آینده شغلی و اجتماعی آنها را به مخاطره بیندازد.»
تحتتاثیر رسانههای مدرن قرار گرفتن، میتواند به از بین رفتن هویت فرهنگی و ملی منجر شود زیرا جوانان به سمت تقلید از رفتارها و الگوهای زندگی غیرواقعی در رسانهها سوق پیدا میکنند که این امر میتواند اثرات منفی روی رفتارها و دیدگاههای آنان داشته باشد
رسانههای مدرن، نوجوانان و جوانان را در معرض از بین بردن هویت فرهنگی و ملی قرار میدهند
طبق تحقیقات انجام شده، رسانههای مدرن به راحتی فرهنگهای مختلف را به هم نزدیک میکنند که میتواند منجر به فراموشی یا کمرنگ شدن سنتهای محلی شود. این در حالی است که محتوای رسانهای اغلب بر جنبههای سطحی و زودگذر تمرکز دارد، بنابراین میتواند توجه نوجوانان را از ارزشهای عمیق فرهنگی منحرف کند. آبروشن با اشاره به اینکه نسلی که تحتتأثیر رسانههای مدرن قرار دارد، ممکن است ارزشها و سنتهای فرهنگی خود را فراموش کند، میگوید: «تحتتاثیر رسانههای مدرن قرار گرفتن، میتواند به از بین رفتن هویت فرهنگی و ملی منجر شود زیرا جوانان به سمت تقلید از رفتارها و الگوهای زندگی غیرواقعی در رسانهها سوق پیدا میکنند که این امر میتواند اثرات منفی روی رفتارها و دیدگاههای آنان داشته باشد.» او ادامه میدهد: «نوجوانانی که در معرض دنیای کارتونی و اغراق شده قرار میگیرند، همانند موج موافق به سمت رفتارهای پرخطر مانند مصرف موادمخدر، الکل و روابط جنسی نامناسب سوق پیدا میکنند.»
برای مقابله با ناهنجاری، خانوادهها، مدارس و جامعه باید هماهنگ عمل کنند
این جامعهشناس معتقد است این رفتارها میتواند منجر به بیماریهای جسمی و روانی شوند. او با اشاره به اینکه برای مقابله با تأثیرات منفی بیبندوباری بر نسل جوان، لازم است که خانوادهها، مدارس و جامعه به صورت هماهنگ عمل کنند، اظهار میکند: «این بدین معناست که والدین باید آگاهی بیشتری نسبت به رفتارهای فرزندان خود داشته باشند. بهطوری که با آنها ارتباط موثری برقرار کنند. مدارس باید برنامههای آموزشی مناسبی را در زمینه مهارتهای زندگی ارائه دهند تا نوجوانان بتوانند ارزشهای پذیرفتهشده اجتماعی را بهخوبی درونی کنند.» آبروشن معتقد است جامعه نیز باید فضاهای سالم برای تفریح و فعالیتهای اجتماعی نوجوانان ایجاد کند تا آنها بتوانند از سرگرمیهای سالم بهرهمند شوند. او ادامه میدهد: «بهطور کلی برای مقابله با این معضل اجتماعی، نیازمند تلاشهای هماهنگ از سوی خانواده، مدرسه و جامعه هستیم تا ذهن نسل نوجوان امروزی واکسینه شود و بتواند با آگاهی و اعتماد بهنفس بیشتری به سوی آیندهای روشن گام بردارد.»
این نسل، موضوع گروههای مرجع نیستند. درواقع گروههای مرجع متوجه نیستند با چه جریانی روبهرو هستند. این جریان چه مطالبات و چه سبک زندگی دارد
ما هیچ چشماندازی برای نسل «زد» و «آلفا» نداریم
نسل زد (متولدین ١٩٩٧ تا ٢٠١٢) و نسل آلفا (متولدین ٢٠١٣ به بعد) با ویژگیها و چالشهای خاص خودشان شناخته میشوند. عدم فهم این نسلها میتواند عواقب متعددی داشته باشد. سجاد نوروزیان، آیندهپژوه حوزه کودک با اشاره به اینکه نسل «زد» و «آلفا» در اغلب جوامع کلا درک نمیشوند به «شهروند» میگوید: «این نسل، موضوع گروههای مرجع نیستند. درواقع گروههای مرجع متوجه نیستند با چه جریانی روبهرو هستند. این جریان چه مطالبات و چه سبک زندگی دارد.»
بنابرنظر نوروزیان این مساله در اروپا و آمریکا هم وجود دارد اما در مقابل کره و ژاپن هدایت این نسلها را حتی در جوامع دیگر بهعهده گرفتند که اتفاق خوبی نیست. او ادامه میدهد: «اگر ما زبان و فرهنگ این نسلها را درک نکنیم، به مرور زمان این احتمال قوت میگیرد که ارتباطاتشان با خانواده و به تبع آن با جامعه ضعیف شود.»
این آیندهپژوه حوزه کودک معتقد است عدمدرک و همدلی با این نسلها میتواند به بروز تنشهای اجتماعی و فرهنگی منجر شود و فاصله بین نسلها را بیشتر کند. نوروزیان نکته بعدی را بیبرنامه بودن گروههای مرجع، خانواده و … در قبال این نسل میداند و عنوان میکند: «متاسفانه ما در ابعاد مختلف برنامه نداریم، این مساله درخصوص نسل «زد» و «آلفا» هم صادق است. ما هیچ چشماندازی برای این نسلها نداریم و این در حالی است که برای ایجاد یک جامعه سالم و پایدار، درک و ارتباطگیری با نسلهای جدید ضروری است.»
در غیاب برنامه برای نسلهای جدید، دیگر جوامع و حتی خود این نسل خلق محتوا میکنند
هر جامعهای به فراخور سیاستهای کلیاش و با توجه به اهداف کوتاه و بلندمدتش باید برای نسلهای «زد» و «آلفا»یش برنامهریزی و هدفگذاری داشته باشد. این برنامهریزیها باید همه ابعاد زندگی این نسل را شامل شود. یکی از این ابعاد که به ظاهر شاید بیاهمیت به نظر برسد، اوقات فراغت و تفریحات و سرگرمیهاست. بنابر تحقیقات انجام شده عدمفعالیتهای تفریحی میتواند منجر به افزایش استرس، اضطراب و افسردگی شود. تفریحات میتوانند به عنوان یک راه برای کاهش فشارهای روزمره عمل کنند. براساس پژوهشهای انجام شده، فعالیتهای گروهی و تفریحی به نوجوانان و جوانان کمک میکند تا مهارتهای اجتماعی خود را تقویت کنند. عدم وجود این فرصتها میتواند منجر به انزوا و ضعف در ارتباطات اجتماعی در میان آنها شود.
نوروزیان هم با تاکید بر این مساله که به دلیل نفهمیدن و بیبرنامه بودن در خصوص نسلهای «زد» و «آلفا» ما هیچ برنامهای برای اوقات فراغت و تفریحاتشان هم نداریم، عنوان میکند: «این نسل پای تلویزیون چه برنامهای را ببیند؟ روزهای تعطیل در کدام فعالیت شرکت کند؟» او ادامه میدهد: «این در حالی است که تفریحات نه تنها برای سرگرمی، بلکه برای رشد و توسعه سالم نسلهای جدید ضروری هستند.»
این آیندهپژوه حوزه کودک بیان میکند: «در غیاب برنامه برای تفریحات و سایر مسائل این نسلها، دیگر جوامع و حتی خود این نسلها به میدان میآیند و خلق محتوا میکنند. محتواهایی که بیشک با سیاستهای کلی خانوادهها و جامعه تداخل دارند.»
در میان نسل «زد» و «آلفا» ما عملهای زیبایی، تمایل به تجملگرایی را شاهدیم و نکته قابل تامل اینکه این نسل، نسلهای گذشته را هم به همان فضایی که خودش طالب آن است، میبرد. به عنوان نمونه ما بیش از تعداد ناخنهایی که در شهر وجود دارند شاهد ناخنکار هستیم چون این نسل و نسلهای قبل به این موضوع علاقه نشان دادهاند
خطر فقدان ارزشهای انسانی در زندگی نسلهای جدید
این آیندهپژوه حوزه کودک در پاسخ به این پرسش که ترویج نابهنجاری چه تاثیری بر زندگی این نسلها دارد، میگوید: «بیشک در گام اول تاثیرش بر زندگی شخصی این نسل و خانوادههایشان است و به مرور زمان تاثیرش را بر جامعه میگذارد.» نوروزیان ادامه میدهد: «ما نسل زد و آلفا را بیبرنامه رها کردیم و در مقابل نخبگانمان را با مهاجرت از دست میدهیم. هر جامعهای نیاز دارد به تعادل برسد، بنابراین برای این نسل باید برنامه و هدفگذاری کنیم.»
به گفته او آثار رواج این ناهنجاری ها کاملا مشهود است. نوروزیان بیان میکند: «جابهجا شدن ارزشها و اصل و فرعها اولین آسیب این دست از برنامههاست.» این آیندهپژوه حوزه کودک ادامه میدهد: «در میان نسل «زد» و «آلفا» ما عملهای زیبایی، تمایل به تجملگرایی را شاهدیم و نکته قابل تامل اینکه این نسل، نسلهای گذشته را هم به همان فضایی که خودش طالب آن است، میبرد. به عنوان نمونه ما بیش از تعداد ناخنهایی که در شهر وجود دارند شاهد ناخنکار هستیم چون این نسل و نسلهای قبل به این موضوع علاقه نشان دادهاند»
بنابرنظر او این سبک از زندگی که شبکههای اجتماعی به خورد نسل «زد» و «آلفا» میدهد، باعث فقدان ارزشهای انسانی در زندگی آنها میشود. این فضا اتومات روی زندگی آنها تاثیر خواهد داشت و البته دودش در آینده به چشم جامعه هم خواهد رفت چون بخش عمدهای از این نسل با بیبرنامگی ما وارد این زمین بازی خطرناک میشوند.
نابهنجاری اخلاقی با آموزههای اسلامی سازگار نیست
آیه ٣٠ سوره نور به مردان دستور میدهد که نگاهشان را از نامحرمان پایین بیندازند و عفت خود را حفظ کنند. در آیه ٣١ همین سوره به زنان دستور داده میشود که زینتهای خودشان را جز برای همسرانشان بپوشانند و پوشش مناسبی داشته باشند. در آیه ٥٩ سوره احزاب هم به زنان مومن توصیه شده که پوشش خود را سَر کنند تا شناخته نشوند و مورد آزار قرار نگیرند. در دین اسلام، احادیثی هم درخصوص حفظ عفت و رعایت حیا وجود دارد، به عنوان نمونه امام علی (ع) در حدیثی درخصوص عفت و حجاب فرمودهاند؛ «عفت و پاکدامنی، زینت زنان است.» این آیات و احادیث، نشاندهنده اهمیت عفت و حیا در اسلام هستند. درواقع این آیات و احادیث به وضوح تاکید دارند که بیبندوباری نه تنها با آموزههای اسلامی سازگار نیست، بلکه میتواند به آسیبهای اجتماعی و فرهنگی منجر شود.
متاسفانه نوجوانان و جوانان به دلیل عدمآگاهی جذب برخی محتواها میشوند که قصدشان ترویج نابهنجاری است. این در حالی است که فضای مجازی به درستی از طرف مسئولان مربوطه مدیریت نمیشود
تمام کارهای ضدفرهنگی جزو نقشههای شوم دشمن است
حجتالاسلام علی آقابابا، کارشناس مذهبی، فعال فرهنگی و استاد دانشگاه و حوزه با تاکید بر این آیه که میفرماید؛ زنهار پیروی شیطان مکنید که هر کس قدم به قدم از پی شیطان رفت او را به کار زشت منکر وامیدارد به «شهروند» میگوید: «متاسفانه نوجوانان و جوانان به دلیل عدمآگاهی جذب برخی محتواها میشوند که قصدشان ترویج نابهنجاری است. این در حالی است که فضای مجازی به درستی از طرف مسئولان مربوطه مدیریت نمیشود.»این کارشناس مذهبی، ترویج بیبندوباری را یکی از نقشههای دشمن میداند و عنوان میکند: «دشمن با جنگ ترکیبی به سراغ ما آمده است. دشمن سالهاست جنگ فرهنگی را شروع کرده است و برای نوجوانان و حتی کودکان ما برنامه دارد.»این استاد حوزه و دانشگاه ادامه میدهد: «حتی در برخی مهدهای کودک هم دشمن دارد برنامههایش را پیاده میکند. تمام نابهنجاری ها و کارهای ضدفرهنگی جزو نقشههای شوم دشمن است.»
از زیرسوال رفتن استحکام خانواده تا سالمند شدن جامعه
بنابر گفتههای حجتالاسلام علی آقابابا بیشترین تاثیر ترویج بیبندوباری روی خانواده است. او میگوید: «زمانی که در جامعهای نابهنجاری رواج مییابد، خانواده استحکام خود را از دست داده و امنیت و سلامتش زیرسوال میرود.» این کارشناس مذهبی دومین تاثیر ترویج نابهنجاری را ضعف علمی میداند و اظهار میکند: «نوجوان و جوانی که گرفتار نابهنجاری است، علاقهای به علم آموزی ندارد، بنابراین جامعه پیشرفت علمی نمیکند و بیسواد میماند.»این استاد حوزه و دانشگاه، مصرفگرایی را هم زاییده ترویج نابهنجاری اخلاقی عنوان میکند و ادامه میدهد: «تنوعطلبی در پوشش موجبات مصرفگرایی را فراهم میآورد که بیشک آسیبهای خاص خودش را دارد.» او کاهش ازدواج و فرزندآوری را هم نتیجه ترویج ناهنجاری در جامعه میداند و بیان میکند: «سالمند شدن جوامع هم نتیجه همین کاهش فرزندآوری و ازدواج است که آسیبهای اجتماعی، اقتصادی و … دارد.»
آموزش و پرورش، خانواده و جامعه مسئول هستند
حجتالاسلام علی آقابابا با طرح این سوال که چرا تجربه کشورهایی را که زمین خوردهاند، میخواهیم دوباره تکرار کنیم، اظهار میکند: «به عنوان نمونه در فرانسه ٥٠درصد متولدین پدرومادرشان مشخص نیست و نکته جالب اینکه اغلب خلافها، دزدیها و … توسط همین بچهها در فرانسه رقم میخورد.» این کارشناس مذهبی، راهکار برونرفت از نقشه دشمن را آموزش میداند و بیان میکند: «باید به کودکانمان جایگاه شایسته انسانی را بیاموزیم. کودکانمان باید آرمانهای انسانی و انقلابی را یاد بگیرند و در این میان، سنگینترین مسئولیت بر دوش آموزش و پرورش است.» این فعال فرهنگی گام بعدی را آگاهسازی خانوادهها عنوان میکند و میگوید: «صداوسیما نقش مهمی به عهده دارد. متاسفانه در صداوسیما و شبکههای خانگی، ما شاهد برخی برنامهها هستیم که مخرب هستند، باید برای همه اینها فکر اساسی شود.» او ادامه میدهد: «در این مسیر همه باید دستبهدست هم بدهیم تا نقشه پرشوم دشمن نقش برآب شود.»