«امیل آودالیانی» استاد روابط بینالملل در دانشگاه اروپایی گرجستان در مطلبی در اندیشکده استیمسون مینویسد: همکاری فضایی میتواند یک عنصر اصلی در معاهده مشارکت جامع راهبردی میان ایران و روسیه باشد.
به گزارش شهروند آنلاین، «امیل آودالیانی» استاد روابط بینالملل در دانشگاه اروپایی گرجستان در مطلبی در اندیشکده استیمسون آمریکا درباره مشارکت دو کشور ایران و روسیه برای توسعه برنامه فضایی ایران گزارشی را تحت عنوان «تعمیق همکاری فضایی ایران و روسیه با سفر پزشکیان به مسکو» نوشته است که متن کامل این گزارش در ادامه آمده است.
روسیه در حال ارتقای همکاری نظامی-فضایی خود با ایران به سطح جدیدی است. تهران به دنبال سرمایهگذاری فناوری نظامی پیشرفته روسیه است. این روند در مرداد ۱۴۰۱ زمانی که روسیه ماهواره خیام ایران را از یک ایستگاه پرتاب فضایی در قزاقستان به مدار فرستاد، شتاب گرفت.
این فضاپیمای سنجش از دور از پایگاه فضایی «بایکونور» با استفاده از پرتابگر روسی «سایوز-۲.۱b» پرتاب شد. در غرب، این امر نگرانیهایی را در مورد کاربردهای بالقوه نظامی و اطلاعاتی برانگیخته است. پس از پرتاب این ماهواره، توافقنامهای برای همکاری روسیه با ایران برای تولید ماهوارههای کاوشگر و مخابراتی، انجام آزمایش و آموزشهای مشترک، و ایجاد زیرساختهای آزمایشگاهی و حتی پایگاه پرتاب ماهواره صورت گرفت.
در اوایل سال ۱۴۰۲، شرکت دولتی روسیه «روسکوسموس» اعلام کرد که با دو شرکت ایرانی «سحاب» و «اسپیس امید» تفاهمنامه همکاری در زمینه خدمات پرتاب منعقد کرده است. یک ماهواره ایرانی ساخته شده توسط شرکتهای روسی در بهمن ۱۴۰۱ از پایگاه فضایی «وستوچنی» به فضا پرتاب شد، در حالی که ایران در مهر ۱۴۰۳ دو ماهواره خصوصی را به روسیه فرستاد که در آبان ماه در مدار زمین قرار گرفتند.
این اقدامات بخشی از برنامه فضایی گستردهتر ایران است که هدف آن گسترش قابلیتهای سنجش از دور کشور است. تهران همچنین اعلام کرد که تا اسفند ۱۴۰۳ سه ماهواره دیگر را برای جمعآوری دادهها در شرایط بحرانی به فضا خواهد فرستاد. علاوه بر این، ایران قصد دارد تا اواخر سال ۱۴۰۶ ساخت بندر فضایی چابهار در جنوب شرقی کشور را تکمیل کند و یک انسان را نیز به فضا اعزام کند. انتظار میرود مرکز فضایی چابهار به بزرگترین سایت پرتاب فضاپیماها در غرب آسیا تبدیل شود. نزدیکی این مرکز به خط استوا باعث بهبود پرتاب فضاپیما و کاهش مصرف سوخت میشود. ایران ممکن است برای مأموریت فضایی سرنشیندار به حمایت بیشتری از روسیه نیاز داشته باشد.
همکاری در زمینه فناوری فضایی به دو دهه قبل از سال ۲۰۰۵ برمیگردد، زمانی که پرتابگر «کوسموس ام-۳» از پایگاه فضایی «پلستسک» روسیه به فضا پرتاب شد و اولین ماهواره سنجش از دور زمین سینا-۱ خود را به فضا ارسال کرد. در مرداد ۱۳۹۴، شرکت روسی «VNIIEM» و همچنین شرکت «BARL»، توافقنامه اولیهای را با شرکت ایرانی دانشبنیان «شرق» در مورد توسعه، ایجاد و بهرهبرداری بعدی از یک سیستم فضایی برای سنجش از دور زمین امضا کردند. روسیه اکنون برای گسترش همکاری با ایران در فضا آمادهتر شده است. یک مشارکت استراتژیک بین مسکو و تهران که مدتها منتظرش بودیم، احتمالا در جریان سفر مورد انتظار مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری ایران، به روسیه در امضا خواهد شد که نشاندهنده تعمیق مشارکتی است که در اوایل دهه ۲۰۰۰ ایجاد شده است. دو کشور چندین بار توافق اولیه خود را تمدید کردهاند تا تغییرات در صحنه جهانی را بهتر منعکس کند. همکاری فضایی احتمالا سنگ بنای این توافق جدید خواهد بود.
با وجود اختلافات گاه و بیگاه بین دو کشور، ایران همچنان متعهد به استفاده از تخصص روسیه در برنامه فضایی خود است. تهران همچنان به قابلیتهای پیشرفته مسکو، از جمله استفاده از تأسیسات فضایی روسیه و قزاقستان، متکی است و در جهت توسعه ظرفیت پرتاب ماهوارههای سنگینتر به طور مستقل تلاش میکند. برنامه بلند پروازانه فضایی ایران فراتر از اکتشافات علمی است و اهداف ژئوپلیتیکی و امنیتی گستردهتری مانند مقابله با تهدیدات بالقوه قدرتهای غربی را منعکس میکند. یکی از حوزههای مهم تمرکز ایران، دستیابی به استقلال بیشتر در فناوری ارتباطات و ناوبری است. مقامات ایرانی اغلب بر اهمیت تقویت قابلیتهای پخش و مخابرات کشور تأکید کردهاند.
به عنوان مثال، اتکا به سیستم موقعیت یاب جهانی که توسط ایالات متحده کنترل میشود، از نظر تهران به عنوان یک آسیبپذیری بزرگ تلقی میشود. مقامات ایرانی نگرانند که در دورههای افزایش تنش، واشنگتن بتواند دسترسی ایران به این سیستم را محدود یا مسدود کند و زیرساختهای حیاتی و امنیت ملی را در این کشور به خطر بیندازد. این امر تصمیم تهران برای ایجاد سیستم ناوبری ماهوارهای خود، مشابه سیستم ماهوارهای ناوبری جهانی روسیه را توجیه میکند.
اولین گام ایران به سمت استقلال دریانوردی، ایجاد سیستم «هدی»، یک ساختار موقعیتیابی محلی بود که در سال ۲۰۱۶ توسعه یافت. با این حال، این سیستم در حال حاضر فاقد پوشش کامل ملی است و محدود باقی مانده است. دستیابی به یک سیستم ناوبری ماهوارهای کاملا عملیاتی و داخلی یک تلاش بلندمدت است که نیاز به سرمایهگذاری قابل توجه و پیشرفت فناوری برای پوشش در داخل ایران و به طور بالقوه فراتر از مرزهای آن دارد.
همکاری بین تهران و مسکو در اکتشافات فضایی، علیرغم انتقادات بینالمللی، بر همسویی استراتژیک رو به رشد تأکید میکند. برای ایران، منابع و تخصص فنی روسیه همچنان ضروری است زیرا روسیه برای غلبه بر محدودیتهای داخلی تلاش میکند. در همین حال، مسکو این مشارکت را فرصتی برای تقویت روابط با یک متحد کلیدی در بحبوحه انزوای خود از کشورهای غربی میداند.
در حالی که ماهواره خیام و برنامه فضایی گستردهتر ایران در درجه اول از دریچه کاربردهای نظامی و اطلاعاتی بالقوه آنها دیده میشود، اهمیت آنها به حوزه ژئوپلیتیکی نیز گسترش مییابد. در حالی که تهران به دنبال کسب استقلال بیشتر در فناوری و کاهش آسیبپذیریها در برابر فشار غرب است، تلاشهای فضایی آن و اتکای آن به مسکو احتمالا در مرکز اهداف بلندمدت آن باقی خواهد ماند. از زمانی که ایالات متحده نهادهای فضایی ایران را تحریم کرده است، همکاری با روسیه راه نجات فناوری برای تهران است./ایرنا