فاطمه صفری| قطار تقریبا گزینه فراموش شده مسافرت در ایران است و شرکت‌های ریلی از ریزش سالانه حدود 10 تا 20درصدی مسافران‌شان می‌گویند. حالا شمار سفر با خودروی شخصی در جاده‌های ایران آن‌قدر بالاست که ایران را تبدیل به یکی از رکوردداران تصادفات جاده‌ای در جهان کرده است و البته اگر کمی از وضع ایمن‌ترین روش حمل‌ونقل یعنی قطارهای ایرانی بدانید، مطمئنا متوجه می‌شوید که مسافران ایرانی گزینه‌های بهتری در بازار حمل‌ونقل ندارند. جالب است که بدانید در حالی که سرعت قطار در برخی کشورهای همسایه ایران تا 300 کیلومتر بر ساعت می‌رسد و قطارهای پیشرفته جهان با سرعتی نزدیک به هواپیما مرحله آزمایشی خود را می‌گذرانند، متوسط سرعت قطار در ایران به 70 کیلومتر بر ساعت می‌رسد و پرسرعت‌ترین قطارهای ایرانی حداکثر با 160 کیلومتر بر ساعت تردد می‌کنند اما این تمام ماجرا نیست و کیفیت امکانات قطارها بسیار نازل است.
سرعت قطار در ایران و سایر کشورها
استفاده از قطار جزو سیاست بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان است. زیرا ضریب تلفات انسانی در قطار بسیار پایین است و گاهی آمار کشته‌ها با قطار نزدیک به صفر می‌رسد. به جز ایمنی قطار یک مدل حمل‌ونقل دوستدار محیط زیست است و به همین دلیل است که بسیاری از کشورهای جهان تلاش می کنند قطارهایی با سرعت و کیفیت بالا طراحی کنند و در اختیار شهروندان قرار دهند، اما در ایران وضع به گونه‌ای دیگر است و مسافران قطار سال به‌سال کمتر و کمتر می‌شوند.
سرعت قطار در کشورهای پیشرفته و حتی همسایگان ایران مانند ترکیه 300 کیلومتر بر ساعت است، اما قطار در ایران و تنها در چند مورد به حداکثر 160 کیلومتر بر ساعت رسیده و سال‌هاست در همین نقطه در جا می‌زند
جالب است که بدانید سرعت قطار در کشورهای پیشرفته و حتی همسایگان ایران مانند ترکیه 300 کیلومتر بر ساعت است، اما قطار در ایران و تنها در چند مورد به حداکثر 160 کیلومتر بر ساعت رسیده و سال‌هاست در همین نقطه در جا می‌زند. این موضوع درحالی رخ می‌دهد که در حال حاضر قطارهای پیشرفته جهان درحال رقابت با هواپیما هستند و در چین قطارهایی با سرعت 600 کیلومتر بر ساعت درحال گذراندن مراحل آزمایشی خود هستند تا بعد از آن وارد پروسه تولید تجاری شوند.
و جالب‌تر اینکه میانگین سرعت قطار در ایران حدود 70 کیلومتر بر ساعت است و این یعنی اینکه اگر فردی با خودروی شخصی‌اش در جاده‌های ایران همانند خیابان‌های پرترافیک شهر براند، همزمان با قطارهای ایران به مقصد می‌رسد.
اگرچه قطارهای با سرعت 600-500کیلومتر وجود دارد، اما در ایران نمیتوانند صرفه اقتصادی داشته باشند. زیرا هزینه ایجاد این قطارها با توان مالی مسافرها همخوانی ندارد
قطار سریع‌السیر به مقصد نرسید
البته در برهه‌ای از زمان بحث قطارهای برقی سریع‌السیر تهران-مشهد و تهران- اصفهان به میان آمد، اما با گذشت سال‌های طولانی همچنان از این قطارها خبری نیست. طرحی که قرار بود پروژه آن ظرف چهار‌سال به اجرا برسد و زمان طی شدن مسیر تهران –مشهد را به 6 ساعت کاهش دهد. بنا به اخباری که آن روزها منتشر می‌شد قرار بود قطارهای برقی سرعت حمل‌ونقل مسافران ایرانی را به 220 تا 250 کیلومتر بر ساعت برسانند، اما این اتفاق هرگز رخ نداد.
محمد نبی جوانمردی، کارشناس صنعت حمل‌ونقل در رابطه با این موضوع به شهروندآنلاین می‌گوید: «قطارهای سرعت بالا در ریل‌های عادی امکان تردد برایشان وجود ندارد و تنها مسیر‌های کوتاه را طی می‌کنند.
اگرچه قطارهای با سرعت 600-500کیلومتر وجود دارد، اما در ایران نمیتوانند صرفه اقتصادی داشته باشند. زیرا هزینه ایجاد این قطارها با توان مالی مسافرها همخوانی ندارد.» او در ادامه توضیح می‌دهد: «توان مالی یکی از عمده‌ترین دلایلی است که درحال حاضر قطار سریع‌السیر در کشور ما وجود ندارد، البته تحریم‌ها مزید بر علت شده تا ما از تکنولوژی تولید برخوردار نباشیم و امکان دستیابی به این قطارها را نداشته باشیم.»
جوانمردی با اشاره به اینکه برای خط قطار سریع‌السیری که از دستور کار خارج شده سرعتی بالای 250 کیلومتر در نظر گرفته شده بود، توضیح داد: «اگر برای سفر به اصفهان از قطار معمولی استفاده کنید 8-6 ساعت در راه هستید، در صورتی که اگر این قطار سریع‌السیر راه‌اندازی می‌شد 2.5 تا 3 ساعت بیشتر به زمان نیاز ندارد. در گذشته هم پروژه‌های مشابه آن وجود داشت که به دلیل وجود تکنولوژی خاصی که داشت برای ساخت و تعمیر آن باید به فرانسه فرستاده می‌شد به همین جهت آن پروژه هم ناتمام ماند.»
قطارهای سرعت بالا در ریل‌های عادی امکان تردد برایشان وجود ندارد و تنها مسیر‌های کوتاه را طی می‌کنند
عمر برخی قطارهای ایرانی به 70 سال می‌رسد
البته کیفیت قطارهای ایرانی هم تعریف چندانی ندارد و میانگین عمر قطارهای ایرانی به حدود 30 سال می‌رسد. این در حالی است که مطابق اعلام مدیران وزارت راه‌وشهرسازی برخی قطارهای فعال در ناوگان ایران عمرشان تا 70 سال هم می‌رسد.
محمد نبی جوانمردی، کارشناس حمل‌ونقل، در رابطه با وضع کیفیت قطارهای ایرانی به «شهروند» می‌گوید: «وضع حمل‌ونقل ریلی کشور ما از متوسط رو به پایین است و متاسفانه سال‌هاست که برای این موضوع پیشرفتی حاصل نشده است؛ به جز این بسیاری از لوکوموتیو‌هایی که در حال استفاده هستند، بسیار قدیمی هستند به طوری که حتی به قبل از انقلاب برمی‌گردند.» او ادامه می‌دهد: «قدمت واگن‌های مورد استفاده مربوط به 30 تا 40 سال گذشته است. البته راه‌آهن طرحی مبنی بر خروج واگن‌های قدیمی را در دستور کار خود قرار داده است اما با وجود شرایط اقتصادی موجود به نظر نمی‌رسد که تغییری در این موضوع حاصل شود.»
اکنون سوالی که وجود دارد آن است که آیا این واگن‌های قدیمی خطر‌ساز نیستند؟ جوانمردی با اشاره به اینکه این واگن‌ها نوسازی می‌شوند و مورد استفاده قرار می‌گیرند در این زمینه توضیح داد: «برای استفاده از واگن‌های قدیمی، ابتدا آنها نوسازی شده و مورد استفاده قرار می‌گیرند. به همین جهت جای نگرانی وجود ندارد؛ زیرا زمانی که واگنی بازسازی می‌شود، به عبارتی همان واگن نو است.»
قیمت بلیت قطارهای پنج ستاره با بهای بلیت هواپیما برابری می‌کند!
قطارهای پنج ستاره و چالش قیمت بلیت
در ایران تعداد معدودی از قطارهای پنج ستاره هم راه‌اندازی شده‌اند؛ اما قطارهای پنج ستاره در ایران قدمت چندانی ندارند و در سال 94 اولین قطار پنج ستاره ایرانی با عنوان قطار زندگی روی ریل رفت. قطاری که از تهران به مشهد می‌رفت. این قطارها در مقایسه با سایر قطارها تمیزتر و دارای امکانات رفاهی بیشتری هستند. اندازه تخت‌ها در قطارهای پنج ستاره بزرگتر است و فضای داخلی کوپه بزرگتر و جادارتر به نظر می‌رسد. این قطارها عایق صوتی دارند و سروصدا در کابین آن بسیار کم است. در این قطارها امکان استفاده از تلویزیون و لوازم صوتی، اینترنت و کتابخانه را دارید. ضمن اینکه قطار رستورانی مجهز با امکان سرو انواع غذاهای ایرانی و خارجی دارد.
با این حال قطارهای پنج ستاره ایران که تعدادشان به انگشت‌های دست هم نمی‌رسد و بیشتر در مسیر تهران و کلانشهرها راه‌اندازی شده‌اند، چند ایراد عمده دارند؛ اول اینکه این قطارها در تمام روزها و ساعات هفته در دسترس نیستند و معمولا در روزهای خاصی بلیت می‌فروشند. دوم اینکه این قطارها هم مانند بسیاری از هم‌قطاران‌شان! سرعت پایینی دارند و حداکثر تا 160 کیلومتر بر ساعت حرکت می‌کنند و ایراد سوم اینکه قیمت بلیت این قطارها بسیار گران است و گاهی با هواپیما رقابت می‌کند.
جالب است که بدانید بهای بلیت قطارهای پنج ستاره فدک در مسیر تهران- مشهد تا 380هزار تومان هم می‌رسد. این در حالی است که بهای بلیت هواپیما در این مسیر تقریبا همین رقم است؛ به عنوان مثال گران‌ترین قطار تهران-مشهد پنج ستاره نور کوپه 4نفره 329هزار تومان قیمت دارد؛ در صورتی که برای خرید بلیت قطارهای چهار ستاره باید مبلغی بین 120 تا 200هزار تومان هزینه کنید و 10 ساعت برای طی این مسافت وقت بگذارید؛ در صورتی که اگر همین سفر را بخواهید با شرکت هواپیمایی ماهان انجام دهید، بین 274 تا 470هزار تومان قیمت دارد.
البته این قیمت‌ها تنها برای پروازهای اکونومی است چرا که بیزنس کلاس همین شرکت هواپیمایی معادل 781هزار تومان قیمت دارد که در صورت انتخاب هواپیما به زمان یک تا دو ساعته بیشتر نیاز ندارید؛ البته در صورتی که با تأخیر مواجه نشوید. اگر بخواهید این سفر را با اتوبوس تجربه کنید، برای تهیه بلیت اتوبوس تنها 95هزار تومان باید هزینه کرد و باید 14 ساعت برای طی این مسیر زمان گذاشت. البته شرکت‌های ریلی می‌گویند که برای قطارهای لوکس و گرانقیمت‌شان به اندازه کافی تقاضا وجود دارد؛ زیرا برخی مسافران حاضر نیستند زیر بار ریسک زیاد سفرهای هوایی بروند و یا اینکه دیدن مناظر زیبا برای مسافران زیادی هنوز جاذبه دارد.
کیفیت قطارهای چهار ستاره به پایین اما تعریف چندانی ندارد؛ واگن‌های فرسوده و صندلی‌هایی با روکشهای کهنه، کوپه‌های کوچک و البته کیفیت غذای نامطلوب و…. قیمت بلیت قطارهای چهار ستاره و پایین‌تر در مسیری مانند تهران- مشهد بین 70 تا 150هزار تومان است.