وقتی تاریخ بصری یک شهر فرومی‌ریزد
خانه زند نوابی با اصرار مالک به تخریب کامل نزدیک شده است
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران می‌گوید: «مالک مجوز تخریب این اثر را گرفته بود. متأسفانه این رأی قطعی است و ما نمی‌توانیم از اجرای قانون جلوگیری کنیم.»
راضیه زرگری- علاقه‌مندان به بناهای قدیمی اگر گذرشان به میدان فلسطین تهران خورده باشد، حتما ساختمان فرسوده یک خانه قدیمی در ضلع شمال‌شرقی میدان توجه‌شان را جلب کرده است. خانه زند نوابی یکی از صدها خانه و بنا در پایتخت است که تاریخ تصویری یک شهر تلقی می‌شوند، ولی توجهی که باید برای حفظ آنها بشود، نشده‌است.
این خانه متعلق به دوره پهلوی دوم است و بین سال‌های ۱۳۲۴-۱۳۲۰ ساخته شده است. بنایی که حدود ۷۰۰ مترمربع وسعت دارد و عمده مصالح آن از آجر و بدنه داخلی آن سنگی و با گچ اندود شده است.
خانه‌ای مملو از تزیینات گچ‌بری و دارای معماری زیبا که حتی اواخر سال ۱۳۸۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید، اما درنهایت با رأی دیوان عدالت اداری در سال ۱۳۸۸ از فهرست میراث ملی خارج شد و از همان زمان دست مالکان برای خراب‌کردن یکی از بناهای ماندگار تاریخی تهران باز شد.
متأسفانه خانه تاریخی زند نوابی ازجمله بناهای ارزشمند معماری معاصر تهران در میدان فلسطین که براساس رأی شعبه ٢ دیوان عدالت اداری از میان آثار ملی ثبت‌شده حذف شده و بخش‌های قابل توجهی از این اثر ارزشمند، طی 11سال خراب شده بود، با وجود چانه‌زنی‌های میراث فرهنگی استان برای انصراف مالک از اجرای رأی، دوم آذرماه تخریب شد.
پرونده زند نوابی در آن سال‌ها همراه با ۳۴پرونده خانه تاریخی دیگر از تهران با رأی دیوان عدالت اداری از فهرست آثار ملی کشور خارج شد، درست مانند مجوزهای خروج از ثبت خانه‌های تاریخی که اواخر سال گذشته منتشر شدند و تاکنون دست‌کم خانه قاجاری «چوپانی» با همین مجوز به‌طور کامل تخریب شده است.
بیش از ۱۱سال از نخستین قدم‌هایی که برای تخریب خانه زند نوابی در میدان فلسطین برداشتند، می‌گذرد، از زمانی که مالک خانه در و پنجره‌های آن را با حکم دیوان عدالت اداری برای خروج از ثبت آثار تاریخی برداشت و به مرور کلنگ‌ها برای تخریبش بالا رفتند.
تخریب آجر به آجر طی 11 سال
با آغاز تخریب بنا در دی ماه سال ۱۳۸۹، محمد ابراهیم لاریجانی -مدیرکل وقت میراث فرهنگی استان تهران- در مکاتبه با شهرداری منطقه ۶ تهران، از تخریب بیشتر این بنا جلوگیری کرد تا میراث فرهنگی زمان بیشتری برای گفت‌وگو با مالک داشته باشد، اقدامی که به نظر می‌رسد در آن زمان جوابگو بود، هرچند در طول سال‌های مختلف هرازگاهی حرف‌هایی از تخریب آجربه‌آجر خانه مطرح می‌شدند، درست مانند همین چند ماه قبل، یعنی بهمن ماه سال گذشته که کامیون حمل آجر شب‌ها نخاله‌های تخریب‌شده خانه را بیرون می‌برد و آجرهایش یکی پس از دیگری کم می‌شد، هرچند توجه چندانی به وضع این بنا در آن زمان نشد.
متأسفانه خانه تاریخی زند نوابی ازجمله بناهای ارزشمند معماری معاصر تهران در میدان فلسطین که براساس رأی شعبه ٢ دیوان عدالت اداری از میان آثار ملی ثبت‌شده حذف شده و بخش‌های قابل توجهی از این اثر ارزشمند، طی 11سال خراب شده بود، با وجود چانه‌زنی‌های میراث فرهنگی استان برای انصراف مالک از اجرای رأی، دوم آذرماه تخریب شد.
مرتضی ادیب‌زاده، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران درباره وضع این خانه تاریخی به «شهروند» می‌گوید: «خانه تاریخی زند نوابی براساس رأی دیوان عدالت اداری در سال ١٣٨٨ دارای حکم خروج از ثبت فهرست آثار ملی بود و بر همین مبنا، مالک مجوز تخریب این اثر را گرفته بود. متأسفانه این رأی قطعی است و ما نمی‌توانیم از اجرای قانون جلوگیری کنیم.»
«بارها تلاش کردیم مالک را راضی کنیم تا از تخریب منصرف شود، ولی قبول نکرد.» ادیب‌زاده می‌گوید بخش زیادی از خانه تخریب شده و تقریبا چیزی از بنای تاریخی خانه باقی نمانده است، چراکه در سنوات گذشته بخش‌های داخلی و پیرامونی به مرور تخریب شده بود.
این خانه زمانی که در فهرست آثار ملی ثبت شد، با شکایت مالک روبه‌رو شد و نهایتا با رأی دیوان عدالت از ثبت خارج شد؛ این توضیحات معاون میراث فرهنگی استان تهران است، یعنی وقتی خانه‌ای تاریخی مالک داشته باشد و مالک نخواهد بنای تاریخی به حیاتش ادامه دهد، دیگر کاری از دست سازمان میراث فرهنگی برنمی‌آید.
«بارها تلاش کردیم مالک را راضی کنیم تا از تخریب منصرف شود، ولی قبول نکرد.» ادیب‌زاده می‌گوید بخش زیادی از خانه تخریب شده و تقریبا چیزی از بنای تاریخی خانه باقی نمانده است، چراکه در سنوات گذشته بخش‌های داخلی و پیرامونی به مرور تخریب شده بود.
ادیب‌زاده درباره برنامه میراث فرهنگی برای حفظ بناهای مشابه خانه زند نوابی که کم هم نیستند، به «شهروند» توضیح می‌دهد: «مهم‌ترین اقدام میراث در راستای حفاظت از بناها شناسایی و ثبت آنهاست. با وجود اینکه هرازگاهی می‌شنویم براساس شکایت مالکان بناها از فهرست ثبت خارج می‌شوند، اما ما مجدد تلاش می‌کنیم تا بناهای بیشتری را به‌عنوان لکه‌گذاری واجد ارزش یا بناهای واجد ارزش به ثبت ملی برسانیم تا به حیات‌شان ادامه دهند.»
با وجود اینکه هرازگاهی می‌شنویم براساس شکایت مالکان بناها از فهرست ثبت خارج می‌شوند، اما ما مجدد تلاش می‌کنیم تا بناهای بیشتری را به‌عنوان لکه‌گذاری واجد ارزش یا بناهای واجد ارزش به ثبت ملی برسانیم تا به حیات‌شان ادامه دهند.
حفظ حریم منظری بناهای تاریخی با مشارکت متولیان مدیریت شهری
او توضیح می‌دهد که امسال توانستیم فهرستی از بناهای میراث را به ثبت برسانیم و فهرست بناهای واجد ارزش را طبق بازنگری‌های انجام‌شده افزایش دهیم. به علاوه سازمان میراث فرهنگی فعالیت دیگری در قالب حفظ حریم منظری بناهای تاریخی انجام می‌دهد که براساس آن پروژه‌های مرمتی را با همکاری دستگاه‌های مدیریت شهری و شهرداری‌های مناطق مختلف تهران یا سازمان نوسازی و زیباسازی شهرداری انجام می‌دهد.
به گفته ادیب‌زاده خانه‌های تاریخی زیادی هم توسط خود مالکان مرمت‌شده‌اند و به‌عنوان مراکز گردشگری و فرهنگی به حیات خود ادامه می‌دهند. با این حال، بعضی از بناها هم متأسفانه با مخالفت سرسخت مالک روبه‌رو می‌شوند و عمرشان در تاریخ تهران به اتمام می‌رسد.