«پنهان» عاقبت «پیدا» می شود
«شهروندآنلاین» به بررسی آمدنیوزهای سازمانی و تأثیرات منفی فیکنیوزها در ساختار اداری پرداخته است
روح الله زم اعدام شد؛ این مهمترین خبر امروز بود. او حالا دیگر در قید حیات نیست ولی این به معنای پایانِ راه و رسم او نیست. کانال «آمدنیوز» به مدیریت او شروع کننده یک جریان جدید از اطلاع رسانی جنجالی بر محور شایعه سازی و دروغ پردازی و فیک نیوزها بود که خودش به یک مدل در حوزه های مختلف تبدیل شد.
یکی از گروههای هدف که مدل خبرپراکنی آمدنیوز در آن به خوبی لانه گزید و رشد کرد، سازمان های دولتی بود. تقریبا بعید است که هم اکنون در سازمان ها و وزارتخانه های مختلف دولتی یک یا چند کانال به شیوه آمدنیوز به پراکندن اخبار جعل شده، وارونه و گاهی هتک کننده افراد نپردازند. اغلب این کانال ها سازنده هایی در خارج از کشور دارند و ادمین هایی در داخل به روش های پیچیده فنی خود را ناشناس نگه می دارند و با مرجع شدن برای افراد درون سازمانی به ترویج بی اخلاقی و تنش زایی می پردازند. آنها بر تمایلات درونی افراد و اختلافات موجود در سازمان های مختلف سوار می شوند، و با قاطی کردن اطلاعات بعضا درست با خبرهای جعلی و غلوآمیز روح و روان سازمان را به هم می ریزند و این در نهایت نتیجه ای جز افزایش بی اعتمادی و تخریب کارکردها در درون و برون سازمان ندارد. گرچه نمی شود بعضا منکر کارکردهای اینچنین جریان هایی برای ایجاد شفافیت بیشتر و آشکارسازی نقاط ضعف درون سازمانی شد، اما در نهایت کارکردهای تخریبی اینگونه کانال ها بسیار بیشتر از مزایای اندک آنهاست.
در اینجا ضمن بررسی و تحلیل این موضوع به صورت موردی به بررسی یکی از این کانال های مخرب در جمعیت هلال احمر می پردازیم که خوشبختانه تازگی ها با تلاش های جدید بالاخره شناسایی و منهدم شد. کانالی که در میان خانواده جمعیت هلالاحمر با عنوان «آمدنیوز هلال» شناخته میشد. این کانال نزدیک به سه سال به انتشار اخبار و شایعات متضاد پیرامون جمعیت هلالاحمر پرداخت. اما سرانجام با پیگیریها مسئولان جمعیت هلالاحمر گرداندگان این کانال معاند توسط نیروهای امنیتی کشور بازداشت شدند. «شهروندآنلاین» به این بهانه گزارشی در مورد تأثیرات منفی فیکنیوزها در ساختار اداری سازمانی و این غبارافکنیها منتشر کرده است. آنچه در ادامه می آید شرحی از این گزارش است.
پنهان، عاقبت پیدا شد
«یک آمدنیوز سازمانی»، در مورد کانالی با عنوان «پیدا و پنهان» حرف میزنیم؛ کانالی تلگرامی که با تلاش و اقدامات انجامشده شناسایی و مورد پیگرد قضائی قرار گرفت. کانال معاند پیدا و پنهان از همان روشی استفاده میکرد که رسانه معاند آمدنیوز برای «برچسبزدن» به نظام مورد استفاده قرار داده بود؛ «شبههافکنی»، «برچسبزنی» و «بزرگنمایی تخلفات». به طور مثال در دورانی که داوطلبان، امدادگران و نیروهای خدوم جمعیت هلالاحمر در حال خدمترسانی در میان سیلزدگان سال 98 و اجرای نذر طرح نذر آب ۲ در مناطق جنوبشرق ایران بودهاند، این کانال با استفاده از برچسب فساد سعی به تخریب این عملکردها داشت. فعالیت قبیح این کانال به برچسبزنی تنها خلاصه نمیشد، در کنار این «شبههافکنی» و «برچسبزنیها» این کانال به هتک حرمت افراد و نقض حریم خصوصی کارکنان جمعیت هلالاحمر میپرداخت؛ موضوعی که منجر به نارضایتی و شکایت این اشخاص نیز شده بود.
گردانندگان این کانال علی رغم رعایت همه مسائل فنی و اطلاعاتی، سرانجام با پیگیری های مسئولان مربوطه داخل و خارج از هلال احمر شناسایی و هویت پنهان شان، پیدا شد.
یک چالش بزرگ در یک نهاد مردمی
«به اطلاع کارکنان خدوم و داوطلبان عزیز جمعیت هلالاحمر میرساند، ادمین اصلی و گردانندگان کانال موسوم به «پیدا و پنهان» در شبکه ارتباطی تلگرام با تلاشها و اقدامات مجدانه شناسایی و تحت تعقیب و پیگرد قضائی قرار گرفتند.» این بخشی از بیانیه حراست جمعیت هلال احمر بود که نشان می داد خیاط در کوزه افتاده است. طبق این اطلاعیه «گرداننده اصلی این کانال هماکنون در خارج از کشور به سر میبرد و اقدامات انجامگرفته در این کانال، موجب تشویش اذهان عمومی و هتک حیثیت افراد شده و اخبار ارسالی هدفی جز سیاهنمایی عملکرد جمعیت هلالاحمر نداشته است و در شرایطی که مردم عزیز کشورمان متأثر از بلایای طبیعی و مشکلات اقتصادی بوده و نیاز به همافزایی جمعی است، گردانندگان این کانال بر طبل اختلافانگیزی کوبیده و در سالهای اخیر جمعیت را مورد آماج تهمت، افترا، هتک حیثیت و هجمه ناجوانمردانه خود قرار دادند تا اعتماد عمومی را نسبت به این موسسه عامالمنفعه خدمترسان کمرنگ کنند.»
اگرچه عملکرد این کانال در طول این مدت آنقدر خندهدار بوده که بسیاری از فعالان جمعیت هلالاحمر از این شبهرسانه به عنوان «فیک نیوز» یاد میکنند، اما متأسفانه حجم بسیار اخبار کذب و شایعات متعدد منتشرشده در این فیکنیوز علیه جمعیت هلالاحمر، این سازمان مردمنهاد را با چالشهایی همراه کرد. به طور مثال در یک نمونه برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران با استناد به همین خبرسازیها مدعی شده بود که ادعای آمریکا در عدم تحریم نیازهای دارویی ایران درست است و آنچه مانع رسیدن دارو به دست مردم میشود، نه تحریمهای آمریکا، بلکه فساد گسترده اقتصادی در کشور است؛ ادعایی که مستندات آن توسط همین شایعات و خبرسازیهای این کانال تولید شد.
با این حال رشد اینچنین کانال هایی در یک سازمان نشان از ضعف در ساختارهای تعاملات درون سازمانی نیز دارد. وقتی اخلاق کار سازمانی ضعیف باشد و کمتر مجرایی برای شنیده شدن حرف ها و دغدغه ها وجود داشته باشد، گاهی ممکن است که کارکنان در دام چنین جریان هایی بیافتند. شاید به همین خاطر است که بعد از بسته شدن این کانال دکتر کریم همتی، رییس جمعیت هلال احمر از مدیران ارشد سازمان تحت مدیریت خود خواست تا با افزایش تعاملات درون سازمانی و جلسات مداوم برای تکریم و حل مشکلات کارکنان بستر رشد چنین کانال هایی را از بین ببرند. او در پیامی به کارکنان و مدیران جمعیت هلالاحمر ضمن قدردانی از عوامل شناسایی این کانال، تقویت ارتباط مدیران با بدنه سازمانی و شفافیت سازمانی را به منظور جلوگیری از تکرار چنین مسائلی خواستار شد. بنا به دستور رئیس جمعیت هلالاحمر مدیران این مجموعه موظف هستند هر هفته یک روز را به واکاوی و بررسی مشکلات داخلی افراد مجموعه خود بپردازند.
مسئله مهم: حفظ سرمایه اجتماعی
انتشار اخبار نادرست و شایعات، اعتماد مردمی و علاقه برای فعالیتهای داوطلبی را با چالش مواجه خواهد ساخت و دود این وضعیت در چشم همه آسیبدیدگانی خواهد رفت که در مواقع بحرانی به خدمات این جمعیت و فداکاری اعضای داوطلب آن احتیاج دارند. مسألهای که دکتر فاطمه رفیعی، معاون منابع داوطلبی و خدمات اجتماعی سازمان داوطلبان جمعیت هلالاحمر در گفتوگو با «شهروندآنلاین» نیز به آن اشاره دارد: «جمعیت هلالاحمر بر اساس سیاستهای خود اصرار دارد تا با اطلاعرسانی دقیق و شفاف مانع ایجاد ابهامات و شایعات در این سازمان مردمنهاد شود.»
او البته رواج اخبار جعلی را در بستر شبکههای اجتماعی از ویژگیهای دنیای مدرن می داند و می گوید: «البته دایره گسترش خبرهای جعلی در سازمانها را نباید محدود به هلالاحمر دانست، این موضوع با توجه به دسترسی افراد به ابزارهای ارتباطی در سالهای اخیر پررنگتر از گذشته بوده است.» به نگاه این پژوهشگر اجتماعی توسعه فرهنگ سازمانی، آموزش و شفافیت از عواملی است که میتواند از شکلگیری این کانالها جلوگیری کند. موضوعی که رئیس جمعیت هلالاحمر نیز آن را مورد تأکید قرار داده است.
مجتبی احمدی مدیرعامل جمعیت هلال احمر استان خراسان رضوی نیز معتقد است دلایل رشد فیک نیوز ها در یک سازمان را باید در عواملی همچون عدم رفتار صحیح سازمانی بررسی کرد. احمدی ضمن اشاره به تاثیرات مخرب کانال هایی از این دست در گفتگو با شهروند آنلاین از مضرات بیشتر آنها برای سازمان های اجتماعی میگوید: این چالش در جمعیت هلال احمر به دلیل اینکه با مردم در ارتباط است و تمام اهداف جمعیت هلال احمر در راستای خدمت رسانی به مردم است میتواند آسیب و تهدیدی دو چندان به شمار آید. شاید حتی یک سازمان اقتصادی از شایعه آن قدر آسیب نبیند که یک سازمان اجتماعی مانند هلال احمر میبینند، زیرا یکی از وظایف تعریف شده ما حفظ سرمایههای اجتماعی است که با این چالشها از بین میرود.
اخلاق رسانهای، حلقه گمشده
انتشار اخبار جعلی در فیکنیوزهای سازمانی، تنها محدود به جمعیت هلالاحمر نیست، در سالهای اخیر با توجه به دسترسی آسان افراد به شبکههای اجتماعی، این کانالها به شکل قارچ گونهای در بخش اداری سازمانی کشور رشد کردهاند، موضوعی که صدیقه ببران، مدرس علوم ارتباطات و مدیرکل روابط عمومی وزارت نیرو نیز به آن اشاره دارد. «فساد اداری»، «عدمشفافیت» و عدمآشنایی و آگاهی نیروهای سازمانها با اصول حرفهای خود، از جمله دلایلی است که به نگاه ببران سبب شکلدهی این فیکنیوزها در سازمانها شده است.
ببران در واکاوی آسیبشناسانه این موضوع در گفتوگو با «شهروندآنلاین» میگوید: «ضعف در ساختار ارتباطی و عدمفعالیت تخصصی در ساختار روابط عمومی باعث شکلگیری رسانههای غیررسمی میشود. البته یکی دیگر از موضوعات فساد اداری است، افرادی سعی میکنند در قالب لابیهای سیاسی، منافع خود یا گروه خود را از طریق ایجاد این رسانههای غیررسمی ایجاد کنند.» شفافسازی در ارایه اخبار و همچنین اصلاح ساختار اداری مبتنی بر شایستهسالاری راهکار این مدرس علوم ارتباطات برای کاهش فعالیت این گروهای غیررسمی در شبکههای اجتماعی است.
صدیقه ببران یکی دیگر از دلایل شکلگیری این موضوع را ورود افراد غیرحرفهای در عرصه رسانه برمیشمارد و میافزاید: «متأسفانه برخی از رسانهها و روزنامهنگاران نیز به این رسانههای غیررسمی اعتبار میبخشند که این موضوع نیز با توجه به ورود افراد غیرتخصصی به این عرصه و همچنین عدمآشنایی با اصول اخلاقی در رسانههاست.»
اهمیت صیانت از رسانههای رسمی
صیانت از رسانههای رسمی راهکاری است که همایون امیرزاده رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاعرسانی وزارت ارشاد در گفتوگو با «شهروندآنلاین» برای عبور از معضل فیکنیوزها و آمدنیوزهای سازمانی ارایه میدهد. امیرزاده در گفتوگو با «شهروند» میگوید: « فیکنیوزها حاصل اختلال در سیستم اطلاعرسانی دستگاه اجرایی هستند. اگر ساختار اطلاعرسانی یک سازمان در راستای قانون آزاد دسترسی به اطلاعات، اخبار را به شکل حداکثری به رسانههای رسمی ارایه دهد هم از مرجعیت این رسانهها دفاع کرده و هم از بروز چنین اختلاتی جلوگیری میکند. وقتی اطلاعات ارایه نشود، سوداگر از پستوی یک وزارتخانه، اطلاعات را به نفع خود منتشر میکند.»
رئوف پیشدار، روزنامهنگار پیشکسوت و مدرس روزنامهنگاری نیز در گفتوگو با «شهروندآنلاین» به بیان واکاوی این موضوع پرداخت. او در تبیین این موضوع میگوید: «این موضوع در گذشته نیز به شکل ایجاد وبلاگها و شبنامههای سازمانی رایج بوده؛ راهکار هم شفافیت است.» پیشدار معتقد است که بخشی از چالش به علت ضعف کارایی اطلاع رسانی درون سازمانی است: «ایجاد همبستگی در سازمان یک مسئله مهم است، افراد در یک سازمان باید بدانند که منافع آنها در راستای منافع سازمان است. این حس همبستگی اگر بوسیله تسهیل ارتباطات و تعاملات درون سازمانی ایجاد نشود، مشکلاتی را ایجاد می کند که یکی از آنها رشد شب نامه نویسی بر بستر آنلاین است.»