وقتی بختک به جان شما می‌افتد
شهروند در گفت‌وگو با متخصص مغز و اعصاب «فلج خواب» را بررسی می‌کند
تعداد زیادی از ما برای یک‌بار هم که شده، بختک شبانه یا فلج خواب را تجربه کردهایم. همان حالتی که از خواب بیدار میشوید و هوشیارید اما قادر به حرکت‌کردن نیستید. نمی‌توانید بدنتان را تکان بدهید و آنقدر احساس سنگینی می‌کنید که نفس‌تان به سختی بالا می‌آید. قدیمی‌ها در مورد این حالت می‌گفتند که بختک رویتان افتاده است اما علم جدید می‌گوید خبری از بختک نبوده بلکه شما به فلج خواب دچار شده‌اید.
بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که بیش از 45درصد مردم در طول زندگی‌شان این حالت بختک‌افتادگی را تجربه می‌کنند. اما آنها که این حالت برایشان رخ داده است، می‌دانند که لحظات پر استرسی را باید طی کرد. حالت جنگ و گریز، تلاش برای آنکه بتوانید حرکت کنید اما توان آن را ندارید، دست و پاهایتان تکان نمیخورد و در تمام لحظات فکر می‌کنید در حالت زجرآور و وحشت محض گرفتار شده‌اید.
فلج خواب به تنهایی بیماری نیست
الیاس مفیدی، متخصص مغز و اعصاب به «شهروند» توضیح می‌دهد که حالت بختک یا همان فلج خواب به تنهایی بیماری به شمار نمیرود اما از انجا که در مرحله خواب REM ایجاد مشکل می‌کند، می‌تواند در بروز بیماری‌های عصبی نقش پررنگی ایفا کند.
او توضیح می‌دهد فردی که دچار این حالت می‌شود، قدرت تکاندادن اعضای بدن خودش را ندارد و تمامی اندامهایی که تحت کنترل ارادی فرد قرار دارد، به یکباره از کار می‌افتد و فلج می‌شود.
احساس دائمی بختک خطرناک است
این پزشک معتقد است ممکن است یک فرد برای یک‌بار چنین حالتی را در همه عمرش تجربه کند اما برخی دیگر از افراد به صورت دائمی این حالت را تجربه می‌کنند که این حالت می‌تواند زنگ خطری برای این افراد به شمار برود و این گروه افراد باید برای بررسی علت چنین حالتی د به پزشک متخصص مراجعه کنند.
تغییر سبک زندگی یک راه درمان
او تأکید می‌کند که فلج خواب در اغلب موارد به علت خواب نامنظم و بدون برنامه‌ریزی یا اختلال در روند عادی چرخه خواب اتفاق می‌افتد. در این صورت بهترین درمان برای فلج خواب، اعمال تغییرات آگاهانه‌ای در سبک زندگی به منظور بهبود کیفیت و کمیت خواب افراد است.
نوجوانی زمان تجربه فلج خواب
این متخصص مغز و اعصاب اعتقادی ندارد که این اتفاق در زنان یا مردان بیشتر رخ دهد و بر این باور است که فلج خواب می‌تواند به نسبت مساوی در خانمها و آقایان رخ دهد و جنسیت ربطی به بروز این پدیده ندارد اما به احتمال قوی آنها که بارها بختک را تجربه کرده‌اند، نخستین دفعات آن را در دوران نوجوانی تجربه کرده‌اند.
چرا بختک؟
مفیدی علایم بروز این حالت را موارد زیادی دانسته و معتقد است که خوابیدن به پشت یا به اصطلاح طاق‌باز خوابیدن، امواج مغزی، نداشتن برنامه درست برای خوابیدن، مصرف برخی داروها، پیش‌زمینه ژنتیکی، گرفتگی عضلات پا، بیماری روانی، بیماری‌های عصبی، بیماری‌های مخرب اعصاب و کم‌خوابی می‌تواند از علایم این بیماری به شمار برود.
او در خصوص علل بروز این حالت توضیح می‌دهد افرادی که عادت دارند به پشت یا به اصطلاح طاق‌باز بخوابند، بیشتر به بختک دچار می‌شوند که علت آن هم هنوز مشخص نیست اما تجربه ثابت کرده است که این گروه افراد وقتی حالت خوابیدن خود را تغییر داده‌اند، این مشکل‌شان نیز برطرف شده است.
امواج تأثیر مستقیم در فلج خواب دارند
او در خصوص امواج مختلف خواب نیز، می‌گوید: «بررسی‌ها نشان داده است در زمان وقوع فلج خواب، شدت‌های نامتناسبی از امواج آلفا و جهش‌های متناوبی از امواج بتا، به‌ويژه در مغز افرادی که دچار توهم بصری بوده‌اند، وجود داشته است. این نتایج به معنی آن است فردی که از لحاظ هوشیاری کاملا در حالت بیدار و طبیعی است، از لحاظ فیزیکی هنوز در یک حالت فلج عضلانی در مرحله خواب (مرحله حرکت سریع چشم) گیر کرده‌اند.»
خواب نامنظم و بختک
مفیدی معتقد است که این عارضه در افرادی که خواب منظم ندارند نیز، زیاد دیده می‌شود؛ مثلا افرادی که زیاد سفر می‌کنند و مدام برنامه و محل خوابشان تغییر می‌کند، زیاد از این حالت‌ها شکایت دارند. در واقع نداشتن یک برنامه خواب منظم که بدن شما بتواند نسبت به آن سازگاری و مطابقت پیدا کند، می‌تواند منجر به بروز اختلالات خواب و چرخه خواب غیرطبیعی شود.
تأثیر دارو و ژنتیک
او بر این باور است که مصرف برخی از داروها و موادمخدر نیز می‌تواند در فلج خواب نقش داشته باشد، به همین دلیل تأکید می‌کند که از مصرف دارو بدون تجویز پزشک بهشدت پرهیز کنید.
اما از تأثیر ژنتیک بر این بیماری هم نمی‌توان به راحتی گذشت. بررسی‌ها نشان می‌دهد کسانی که بین اعضای خانواده افرادی دارند که به این عارضه دچار هستند، بیشتر این حالت‌ها را تجربه می‌کنند و این وضعیت در افرادی که دچار گرفتگی عضلات پا هستند نیز، بیشتر است.
بیماری‌های روانی عامل بختک
مفیدی توضیح می‌دهد افرادی که از نوعی بیماری روانی از قبیل اختلال اضطراب، اختلال دوقطبی، افسردگی و بیماری اسکیزوفرنی رنج می‌برند، بیشتر در معرض وقوع فلج خواب هستند. این قبیل بیماری‌ها باعث اختلالاتی در روال طبیعی خواب و نوساناتی در عملکرد انتقال‌دهنده‌های عصبی (نوروترانسمیترها) می‌شوند و اغلب برای درمان آنها از داروهای روانپزشکی استفاده می‌شود که خود این داروها نیز می‌توانند احتمال وقوع فلج خواب را افزایش بدهند.
روش ساده برای درمان بختک
این متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب می‌گوید: «روش مقابله با این حالت‌ها زیاد سخت نیست. بهترین حالت این است که وقتی احساس کردید این حالت در خواب به شما دست داده است، تلاش کنید انگشت پا یا دستتان را تکان بدهید. در واقع با این روش شما بر حرکت یک عضو بدنتان متمرکز شده‌اید و می‌توانید از حالت وحشتناکی که در آن قرار گرفتهاید، رهایی پیدا کنید.»
اما این همه درمان نیست و افرادی که زیاد به این عارضه دچار می‌شوند، تحت درمان دارویی قرار میگیرند.
قرص‌های خواب، داروهای مهارکننده انتخابی باز جذب سروتونین (SSRI) و داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای در بیشتر موارد برای این گروه از بیماران تجویز می‌شود. این داروها را می‌توانید در صورتی که فلج خواب در شما بهطور شدید اتفاق می‌افتد، استفاده کنید.
او تأکید می‌کند: «نکته مهم این است که به مقدار زیادی از خواب با کیفیت خوب 8ساعت در طول یک شب استفاده کنید. سعی کنید به پهلو بخوابید و استرس را کاهش دهید. اگر از قسمتهای مکرر فلج خواب ناراحت هستید یا متوجه شده‌اید که آنها بر سایر قسمتهای زندگی شما تأثیر میگذارند، ممکن است بهتر باشد به یک متخصص خواب مراجعه کنید که شما را معاینه کند.»