نوبت به خشکی خلیج گرگان رسیده. خلیج گرگان حالا محکوم به خشکشدن است؛ محکومیتی که گفته میشود تا یک دهه آینده اجرایی میشود.
آب دریای خزر که تصمیم به پسروی گرفت، میانهاش با خلیج گرگان شکرآب شد و کارشناسان گفتند پسروی آب دریای خزر یعنی قطع ارتباط آبی با خلیج گرگان. قطع ارتباطی که گفته میشود تا 1402 کامل میشود تا خلیج گرگان برای همیشه خشک شود.
شهروندآنلاین: خزر نوسان تراز آب را در سالهای اخیر تجربه کرد. سال 1978 میلادی بود که خزر تصمیم به پیشروی گرفت و ترازش حدود دوونیم متر بالا آمد اما 17سال بعد تصمیم خزر بر این شد تا حدود یک متر و 50سانتیمتر از سطح تراز آبیاش را کاهش دهد؛ نوساناتی که حالا بر حیات خلیج گرگان و تالاب میانکاله تأثیر گذاشته است.
آب خزر که دستور به پیشروی داد آب شورش تا خلیج گرگان و تالاب میانکاله پیشروی کرد تا مارشهای شور، مارشهای لب شور، ماسهزارها پوشیده از جنگلهای گز نشسته بر حاشیه خلیج از بین بروند.
پرندگان هم تاب نیاورند و تصمیم به مهاجرت گرفتند تا حالا از یکمیلیون و 200هزار پرندهای که میهمان خلیج گرگان و تالاب میانکاله بودند، تنها 380هزار پرنده روی خلیج و تالاب به پرواز دربیایند.
صاحبنظران از ارزش جهانی تالاب میانکاله و خلیج گرگان میگویند؛ دو مکان مهم از ذخیره زیستگاهی. آب خزر پسروی میکند تا زیستگاه پرندگان به خطر بیفتد و قاچاق پرنده سیر صعودی به خود بگیرد.
خزر که پا پس کشید، نواحی منتهیالیه غربی خلیج گرگان خشک شدند و عاملی برای نفوذ متجاوزان به حاشیه مناطق ساحلی خلیج. خشکشدن خلیج یعنی به خطر افتادن زندگی دامداران، تکرار آتشسوزیها در میانکاله و خلیج گرگان.
خشکی که به خلیج گرگان زد، پرندگان به نیزارها پناه بردند برای تخمگذاری؛ نیزارهایی که انگیزهای بودند برای کشاورزان برای گسترش اراضی؛ نیزارها آتش را به جان خریدند تا روزی زمین کشاورزی شوند، بیخبر از آتشی که به جان پرندگان میاندازند.
روزگاری خلیج گرگان حدود 400 کیلومتر مربع وسعت داشت؛ مساحتی که حالا بیش از 100 کیلومتر مربع آن خشک شده است. به ازای یک سانتیمتر کاهش سطح تراز آب دریای خزر حدود یک کیلومتر مربع از وسعت خلیج گرگان کاهش یافته و با افزایش رو به رشد گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی و در نتیجه کاهش سطح تراز آب دریا لزوم پایش مستمر سطح دریای خزر و خلیج گرگان بیشتر میشود.
هزار و 800 تن سرب، تالاب میانکاله و خلیج گرگان
برآوردها نشان از این دارند که طی 30سال گذشته میزان سربی که وارد آب تالاب میانکاله و خلیج گرگان شده، حدود هزار و 800 تن تخمین زده شده است. «اگر طول 70 کیلومتری تالاب میانکاله یا خلیج گرگان را در بخشهای جنوبی در نظر بگیریم، معمولا در فواصل 200 متر تا 200متر یک شکارچی مینشیند و هرکدام هم معمولا 50 شلیک انجام میدهند که این 50شلیک یکونیم کیلوگرم سرب را وارد محیط تالاب میکند و با توجه به طول 70 کیلومتری چیزی حدود 5 هزار و 600 کیلوگرم سرب سالانه وارد خلیج گرگان و تالاب میانکاله میشود.»
روزگاری خلیج گرگان حدود 400 کیلومتر مربع وسعت داشت؛ مساحتی که حالا بیش از 100کیلومتر مربع آن خشک شده است. به ازای یک سانتیمتر کاهش سطح تراز آب دریای خزر حدود یک کیلومتر مربع از وسعت خلیج گرگان کاهش یافته و با افزایش رو به رشد گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی و در نتیجه کاهش سطح تراز آب دریا لزوم پایش مستمر سطح دریای خزر و خلیج گرگان بیشتر میشود.
معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه و مسئول تیم نمونهبرداری تحقیقاتی میدانی در خلیج گرگان در اینباره گفته بود کمتوجهی به کاهش عمق و مساحت خلیج گرگان که در اثر عواملی چون کمشدن تراز آب دریای خزر، بستهشدن راههای ارتباطی مانند کانال خزینی، نرخ بالای رسوبگذاری در خلیج گرگان و میزان بالای ورود مواد مغذی به عنوان عامل رشد و تراکم بسیار زیاد علفهای دریایی رخ میدهد، این خلیج را به یک تالاب مرطوب داخلی تبدیل خواهد کرد.
حمید علیزادهلاهیجانی گفته بود بستهشدن دهانه خلیج گرگان باعث میشود این پهنه آبی به سرعت خشک شود، زیرا میزان تبخیر دو برابر بیشتر از میزان بارش است و آبدهی رودخانههای ورودی به خلیج گرگان حتی در شرایط طبیعی آنقدر نیست که بتواند کمبود آب آن را جبران کند. در این شرایط تسهیل تبادل آب خلیج گرگان از مسیرهای طبیعی برای جلوگیری از خشکشدن این پهنه آبی ضروری است.
خلیج گرگان تا یکدهه آینده به طور کامل خشک خواهد شد
خلیج گرگان محکوم به خشکشدن است؟ سوالی تلخ. شواهد گواه از این دارند که نوسانات تراز آبی خزر و گرمایش زمین دستبهدست هم دادهاند تا خلیج گرگان خشکشدن را تجربه کند.
مجری طرح بینالمللی اثر نوسانات دریای خزر بر محیطزیست مناطق ساحلی از کاهش 13سانتیمتری سطح تراز آب دریای خزر در سال گذشته گفته بود: «اگر همین روند ادامه یابد، دیگر ارتباط آبی خلیج گرگان و دریای خزر تا سال 1402 کاملا قطع میشود و آبی بین خلیج و دریای خزر تبادل نمیشود و خلیج گرگان تا یکدهه آینده به طور کامل خشک خواهد شد.»
همایون خوشروان از نیاز به ساماندهی ظرفیتهای آبی موردنیاز خلیج گرگان گفته بود. «باید از طریق کانالهای ایمن بتوانیم آب دریای خزر را به خلیج گرگان برسانیم و آبهای زهکشهای طبیعی که در بخش جنوبی خلیج گرگان وجود دارد و وظیفه انتقال آب شیرین را به بخشهای منتهیالیه غربی خلیج گرگان را برعهده دارد، مدیریت کنیم.»
خوشروان گفته بود نیاییم مانع ورود آن آبها به خلیج گرگان شویم، بلکه باید کاری کنیم آن آبها فرصت پیدا کنند به خلیج برسند تا بتوانیم توزیع میزان آب شیرین را در بخش منتهیالیه غربی خلیج که یک محیط بسیار حساس و زیستگاه بسیار مهم برای پرندگان و گیاهان ساحلی است، بازسازی کنیم.
اگر همین روند ادامه یابد دیگر ارتباط آبی خلیج گرگان و دریای خزر تا سال 1402 کاملا قطع میشود و آبی بین خلیج و دریای خزر تبادل نمیشود و خلیج گرگان تا یکدهه آینده به طور کامل خشک خواهد شد.
و اما سناریوهای نجات
خلیج گرگان تسلیم سرنوشت شده؛ سرنوشتی شبیه به دریاچه ارومیه. خلیج محکوم حالا به روزهایی میاندیشد که کشتیهای پهلو گرفته در اسکله بندر ترکمن را به نظاره مینشست.
خلیج گرگان، طبیعیترین حوضچه ماهیان خاویاری خزر محکوم شده به خشکشدن. خلیجی که خشکشدندش به معنای شروع داستان پرغصه ریزگردها در شهرهای اطراف است.
بررسی نوسانات خرز از سال 1300 نشان از این دارد که سیکل کاهش و افزایش تراز آب دریای خزر منظم نیست؛ از سال 1300 تا 1356 تراز آب دریای خزر چهار متر کاهش و از سال 56 تا سال74، دو و نیم متر افزایش یافته؛ از حدود سال 76 مجددا تراز آب در حال کاهش است.
در میان هیاهوی خشکشدن خلیج، استاندار گلستان از چند سناریو برای نجات خلیج گرگان میگوید. «طرح اولیه، لایروبی کانال خزینی و چاپاقلی بهمنظور برقراری چرخش آب در خلیج است.»
هادی حقشناس طرح دیگر نجات خلیج را استقرار بالشتک در دهانه خلیج گرگان و انتقال آب به داخل خلیج و جلوگیری از خروج آب از خلیج به سمت دریای خزر میداند.
به باور او طرح دیگر که در حال بررسی است، افزایش حقابههای رودخانههای منتهی به خلیج گرگان است.
استاندار گلستان البته معتقد است هنوز راهحل قطعی معلوم نیست. «براساس قراردادی که با پژوهشگاه اقیانوسشناسی منعقد شده، طرحها توسط این مرکز در حال بررسی است تا بهترین راهحل انتخاب شود.»