پیوند چهره؛ ترسناک ترین عمل دنیا
عمل جراحی پیوند صورت یکی از عجیب‌ترین و در عین حال ترسناک‌ترین عمل‌های زیبایی در دنیاست
مردم کم‌کم به ترس خود پایان داده و با پذیرش خطرِ عمل پیوند صورت، به این کار تن می‌دهند تا هم زندگی بهتری را تجربه کنند و هم اطرافیان‌شان با دید بهتری با آنها رابطه داشته باشند.
شهروندآنلاین: همه ما از پیوند اعضای بدن مانند کلیه، کبد یا قلب شنیده‌ایم و افراد مختلف جامعه تا حدودی با این عمل آشنایی دارند، اما پیوند صورت امری عجیب و تازه است، چراکه فرد گیرنده چهره‌ای کاملا جدید خواهد داشت. اگرچه مدت زمان زیادی از انجام نخستین عمل پیوند صورت نمی‌گذرد، اما تاکنون نمونه‌های موفقیت‌آمیز دیگری از عمل‌های جراحی پیوند صورت در جهان ثبت‌شده است که از آن میان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
کتی استابلفیلد (Katie Stubblefield) اهل منطقه می‌سی‌سی‌پی آمریکا سال ۲۰۱۴ در هجده سالگی هنگام خودکشی بر اثر شلیک مستقیم گلوله به صورت دچار جراحت شدید شد. پس از بروز این سانحه بسیار دلخراش والدین او بلافاصله فرزندشان را به بیمارستان منتقل کردند. خوشبختانه او زنده ماند، اما صورتش به طورکامل نابود شده بود، به همین علت در سال۲۰۱۶ نام کتی در لیست پیوند صورت قرار گرفت.
پس از یک سال انتظار در سال ۲۰۱۷ اهداکننده مناسب برای او پیدا شد، زنی سی‌ویک ساله به نام آدرا اشنایدر (Adrea Schneider) که بر اثر اوردوز موادمخدر جان خود را از دست داده بود. پوست صورت این اهداکننده از نظر گروه خونی، رنگ پوست و سایر ویژگی‌های پزشکی با کتی استابلفیلد سازگاری داشت.
پزشکان اعلام کردند جراحی پیوند چهره روی این دختر، طولانی و پیچیده‌ترین جراحی بوده که تاکنون انجام شده است. جراحی پیوند صورت روی کتی در تاریخ چهارم می 2017 به مدت ۳۱ ساعت در بیمارستان کلیولند انجام شد. در این جراحی پزشکان موفق به بازسازی کامل بافت صورت او شدند، به این ترتیب او دوباره قادر به جویدن، بلعیدن مواد غذایی و نفس کشیدن بدون نیاز به تجهیزات جانبی پس از چند سال شد.
این دختر چهلمین فردی بود که در دنیا تحت عمل جراحی پیوند پوست صورت قرار گرفت. در طول دو سال درمان، پزشکان تا حد زیادی به ترمیم فک، بینی، چشم‌ها و مجاری تنفسی او پرداختند و عفونت‌ها را از بین بردند. کتی بار‌ها تحت عمل جراحی ترمیمی قرار گرفت تا زمانی که پزشک‌ها پیوند چهره را تنها راه برای بازگرداندن حالت طبیعی چهره او دانستند.
از نظر کارشناسان جراحی پیوند چهره روی این دختر کم‌سن منحصربه‌فرد بود، همچنین این جراحی پیچیدگی‌های فراوانی داشت که آن را در دنیای پزشکی متفاوت کرده است. به گفته پزشکان او هنوز نیاز به گذراندن دوره‌های ترمیمی دارد و باید از دارو‌های مخصوص بیماران پیوند عضو استفاده کند تا سیستم ایمنی بدنش پوست پیوندی را پس نزند.
طی این جراحی ۳۱ ساعته گروه‌های مختلفی از جراحان، پزشکان و متخصصان از جمله جراحان پلاستیک، اعصاب، غدد، پرستاران، جراحان متخصص پیوند اعضا، متخصصان بیهوشی، دندانپزشکان و متخصصان جراحی فک، چشم‌پزشکان و متخصصان بیماری‌های عفونی حضور داشتند.
این دختر علاوه بر جراحی تحت مشاوره روانشناسان، متخصصان تغذیه، طب داخلی، طب فیزیکی، توانبخشی و متخصصان داروساز قرار داشته است. در جراحی پیوند پوست صورت، جراحان باید تمام بافت‌ها از جمله رگ‌های خونی، اعصاب و استخوان‌های پیوندی را به صورت پیوندگیرنده با دقت متصل می‌کردند، زیرا کوچک‌ترین اشتباه، کل جراحی را به خطر می‌انداخت و امکان داشت بیمار جان خود را بر اثر عارضه‌های جانبی یا عفونت از دست بدهد.
جراحان پوست صورت اهدایی را روی دو پایه سیلیکونی طراحی شده با چاپگر سه بُعدی به صورت کتی متصل کردند، او سه هفته پس از جراحی از بیمارستان مرخص و نزد اعضای خانواده خود بازگشت، هزینه این جراحی و مراقبت‌های پس از آن حدود ۷۰هزار دلار شد. اکنون کتی استابلفیلد در بیست‌وسه سالگی سلامت خود را به میزان قابل توجهی به دست آورده و در حال یادگیری زبان بریل (مخصوص نابینایان)، راه‌رفتن و صحبت‌کردن است، کتی در نظر دارد در آینده مشاور اجتماعی شود.
عجیب و ترسناک
از سال ۱۹۹۷ میلادی که رؤیای پیوند صورت با فیلم فیس آپ در ذهن‌ها شکل گرفت تا به امروز چندین پیوند صورت در سراسر جهان انجام گرفته و افرادی که به هر دلیلی چهره خود را از دست داده بودند، با چهره‌ای جدید به زندگی بازگردانده شدند.
این عکس صورتی را نشان می‌دهد که در انتظار انتقال از گیرنده به دهنده است و قرار است روی فردی به نام katie Stubblefield زندگی کند. این عکس یکی از عکس‌های برترِ قرن ۲۱ Nat Geo (نشنال جئوگرافیک) شد.
تغییر چهره (Face/Off) یک فیلم اکشن ساخته‌شده در سال ۱۹۹۷ میلادی و به کارگردانی جان وو (John Woo) و نقش‌آفرینی جان تراولتا (John Travolta) و نیکلاس کیج (Nicolas Cage) است که در آن عمل جراحی تغییر چهره مطرح‌شده و طی رویداد‌های هیجان‌انگیزی، چهره یک پلیس با یک فرد خلافکار به‌طور کامل تعویض می‌شود. این بار هم تفکرات و تخیلات سینماگران، الهام‌بخش پژوهش‌های علمی شده و این رؤیا پس از هشت سال به حقیقت پیوسته و نخستین عمل جراحی پیوند صورت سال ۲۰۰۵ میلادی بر صورت آسیب‌دیده یک زن در کشور فرانسه انجام گرفت.
شاید عمل جراحی پیوند صورت یکی از عجیب‌ترین و در عین حال ترسناک‌ترین عمل‌های زیبایی در دنیا باشد. اما بروز اتفاقی در زندگی موجب از دست رفتن کامل صورت شده و نیاز به این پیوند را بیشتر می‌کند.
جراحی و پیوند صورت
از دیرباز داشتن صورتی زیبا یکی از ملاک‌های اصلی سنجش زیبایی بوده است، اما در طول عمر انسان گاه زندگی روی خوش خود را نشان نداده و در اثر حوادثی دردناک، زیبایی انسان دستخوش تغییرات وحشتناکی می‌شود که لحظه‌لحظه زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و زندگی خود و اطرافیان را از روند عادی خارج کرده و زیر و رو می‌کند.
اگرچه در یک دهه اخیر، امکان ترمیم بخشی از چنین آسیب‌هایی به واسطه جراحی پلاستیک، ترمیمی و پیوند صورت در کنار فناوری‌های پیشرفته رایانه‌ای به وجود آمده است، اما با وجود این، نباید از درمان پرهزینه و پیچیده آن که نیازمند تخصص فراوان است، غافل بود.
جراحی‌های تغییر چهره یا پیوند کامل یا نیمه‌کامل چهره، قدمت چندانی ندارد، اولین پیوند صورت جزیی در سال ۱۳۸۴/۲۰۰۵ روی زنی به نام ایزابل دینوآر انجام شد و اولین جراحی پیوند صورت کامل در جهان نیز سال ۱۳۸۹/ ۲۰۱۰ به همت تیمی از جراحان اسپانیایی روی مردی انجام گرفت که قربانی یک سانحه تیراندازی شده بود. آخرین و مهم‌ترین نمونه آن نیز بیست‌وپنجم آبان ۱۳۹۴ در نیویورک به دست جراحی به نام ادوارد رودریگرز، روی آتش‌نشانی که در عملیات دچار سانحه شده و کل صورتش را از دست داده بود، انجام شد. در این جراحی پیوند کامل که عنوان پیچیده‌ترین جراحی پیوند صورت در جهان را یدک می‌کشد، صورت کامل و جمجمه مرد جوانی که دچار مرگ مغزی شده بود، به صورت پاتریک هاردیسون، آتش‌نشان چهل‌ویک ساله آمریکایی پیوند زده شد.
فناوری، دستیار جراح
چنین جراحی‌هایی به دلیل اینکه انجام آنها در دوران شکوفایی فناوری‌های رایانه‌ای محقق شده است؛ از ابزار‌هایی حیاتی چون مدل‌سازی سه بُعدی پیشرفته، مدل‌سازی رایانه‌ای و چاپ سه بُعدی به عنوان ابزار‌های راهنما در پیش از جراحی و حین آن بهره می‌برند.
در این جراحی نیز رودریگرز، برنامه جراحی پیوند ویژه‌ای را با حضور ۱۰۰ متخصص تنظیم کرد. در این برنامه با استفاده از تصاویر اسکن صورت اهداکننده و گیرنده، مدل‌سازی‌های رایانه‌ای و همچنین مدل‌های سه بُعدی از صورت‌ها به عنوان راهنمای جراحی با استفاده از چاپگر سه بُعدی آماده شدند تا تیم جراحان با استفاده از آن بتوانند صورت‌ها و استخوان‌ها را به دقت با یکدیگر تنظیم کنند و پیوند دهند.
در جراحی‌های پیوند صورت چه قرار باشد بخشی از اسکلت صورت به فرد گیرنده پیوند بخورد و چه قرار باشد تنها پوست و ماهیچه‌ها پیوند زده شوند، اسکلت صورت گیرنده و اهداکننده پیش از آغاز جراحی باید به طور دقیق درک شود، زیرا در نهایت، این برجستگی‌ها و بی‌نظمی‌های اسکلت صورت هستند که ظاهر نهایی و عملکرد بافت نرم چهره را تعیین می‌کنند. در این مدل‌سازی‌ها به شبکه اعصاب صورت نیز توجه می‌شود، زیرا این اعصاب هستند که حرکت و احساس را در صورت ایجاد می‌کنند، از این‌رو با استفاده از فناوری نوظهوری که از آن برای تصویربرداری مسیر‌های عصبی مغزی استفاده می‌شود، مدل‌سازی شبکه عصبی صورت اهداکننده و دریافت‌کننده انجام می‌شود.
آنها مرگ را ترجیح می‌دهند
بهمن گویورون، جراح پلاستیک ایرانی مقیم آمریکا و عضو انجمن جراحان پلاستیک و انجمن پزشکی آمریکا درباره جراحی پیچیده می‌گوید: «افرادی که به آسیب‌دیدگی‌های شدید بدنی و صورت مبتلا نیستند، اهمیت کیفیت زندگی را دست‌کم می‌گیرند. بسیاری از قربانیان مبتلا به از شکل افتادگی شدید صورت، وقتی فکر می‌کنند که باید تا پایان زندگی‌شان به همین شکل باقی بمانند، مرگ را به زندگی ترجیح می‌دهند. این جراحی، انقلابی در تکنیک‌های جراحی پلاستیک در جهان است که در آینده نزدیک به عملی روزمره و عادی عمل‌های پیوند کلیه، قلب و دیگر اندام‌های بدن تبدیل خواهد شد.»
ترمیم یا زیبایی؟
گویورون که خود با بهره‌گیری از تکنیک جراحی جوان‌سازی و ترمیم پیشانی موفق به کشف درمانی جدید برای میگرن شده است، درباره دلیل اینکه چرا بیشتر مردم جراحی پلاستیک، ترمیمی و زیبایی را یکی می‌انگارند و روش‌ها و مواد به کار گرفته شده در جوان‌سازی صورت و بدن را تنها در انحصار زیباتر شدن و نه درمانگری می‌دانند، می‌گوید: «این دیدگاه ریشه در علاقه عمومی انسان به زیبایی دارد، زیرا انسان‌ها به صورت طبیعی به هر چیزی که با ظاهر جوان‌تر و جذاب‌تر سروکار داشته باشد، علاقه بیشتری دارند.»
گویورون برای مثال به کارایی‌های درمانی داروی بوتاکس یا سم بوتولینو A اشاره می‌کند. به گفته او این ماده که همه آن را به عنوان ابزاری برای از بین بردن چین و چروک صورت و بدن می‌شناسند، در درمان سردرد‌های میگرنی، اسپاسم‌های عضلانی، اسپاسم مثانه، تعریق شدید بدن، ترشح بیش از حد بزاق، اسپاسم مری و بسیاری دیگر از اختلالات و بیماری‌ها کارایی دارد، اما جراحی پلاستیک ترمیمی و تکنیک‌های بازسازی آن نقشی حیاتی‌تر از جوان‌سازی و زیباسازی در زندگی انسان‌ها دارد.
به گفته گویورون هر گونه تغییر شدید در ظاهر انسان زجرآور است. علاوه بر این، در سوانح شدید ممکن است علاوه بر تغییر شکل و از بین رفتن ظاهر فرد، درد شدید نیز وجود داشته باشد که از بین بردن آن با کمک جراحی از دیگر جنبه‌های موثر جراحی ترمیمی به شمار می‌رود.
گویورون درباره روند پیشرفت تکنیک‌های جراحی ترمیمی و بازسازی متناسب با فناوری‌های روز جهان به کارایی چاپ سه بُعدی و شبیه‌سازی‌های رایانه‌ای اشاره می‌کند که توانسته‌اند در جراحی‌های پیوند جزئی یا کلی صورت درک بهتری از حجم صورت و بدشکلی‌های ایجاد شده در آن را در اختیار جراحان قرار دهند. او همچنین شبیه‌سازی رایانه‌ای را ابزاری توصیف می‌کند که علاوه بر آموزش بیمار در زمینه جراحی که قرار است روی او انجام شود، می‌تواند روند کلی عمل و جزئیات آن را پیش از آغاز و حین اجرا در اختیار تیم جراحان قرار دهد.
گویورون معتقد است جراحی مشابه آنچه روی آتش‌نشان آمریکایی انجام شده، با کشف روش‌های بهتر و پیشرفته‌تر فرونشانی سیستم ایمنی که برای بیماران کمترین آسیب را خواهد داشت، به زودی به جراحی‌های رایج‌تر و ساده‌تر تبدیل خواهد شد. با این همه، پیشرفت این جراحی‌های ترمیمی تا حدی نخواهد بود که در آینده‌ای نزدیک، پیوند اندام‌های پیچیده‌تری مانند سر را امکانپذیر کند.
او با اشاره به برنامه جراح ایتالیایی، سرجو کاناوارو که قصد داشت سال ۲۰۱۷ اولین پیوند سر در جهان را انجام دهد، می‌گوید پیوند سر به معنی انتقال مغز و اندام‌های کامل و زنده صورت است که این کار در آینده نزدیک عملی نخواهد بود.
خوشبختانه عمل پیوند صورت رفته‌رفته در کشورهای در حال توسعه نیز در حال باب شدن است. آنچه که اهمیت دارد، پیشرفت تکنولوژی و به دنبال آن دانش علم پزشکی است که این دو عامل به موازات هم می‌توانند بستر را برای گسترش این عمل جراحی در کشورهای گوناگون، بیشتر فراهم کنند. مردم نیز کم‌کم به ترس خود پایان داده و با پذیرش خطرِ عمل پیوند صورت، به این کار تن می‌دهند تا هم زندگی بهتری را تجربه کنند و هم اطرافیان‌شان با دید بهتری با آنها رابطه داشته باشند.
حال‌وروز دریافت‌کنندگان عمل پیوند چهره چگونه است؟
کلینیک کلیولند، واقع در ایالت اوهایوی آمریکای شمالی دومین بیمارستان تخصصی است که عمل پیوند صورت را از طریق یک کادر جراحی مجرب انجام می‌دهد. پزشک معالج ابتدا شرایط و وخامت اوضاع صورت بیمار را می‌سنجد و از خطرهای انجام عمل پیوندِ صورت، حرف می‌زند. سپس او در ادامه به بیمار و خانواده‌اش خاطرنشان خواهد کرد چهره جدیدش هیچ‌وقت به خوبی یک فرد سالم نخواهد شد، اما بهتر از چیزی می‌شود که بیمار در حال حاضر تحمل می‌کند. در ادامه این یادداشت قرار است پرونده سه بیمار را شرح دهیم که زیر تیغ جراحی در این کلینیک قرار گرفتند و با موفقیت بیرون آمدند.
کانی کالپ
«کانی» در پاسخ به مطبوعات درباره این مسأله که چطور و بر چه اساس به سمت کلینیک کلیولند رفته است، پاسخ می‌دهد که چاره‌ای جز این کار نداشت. او عملا توانایی هیچ کاری را نداشته و حتی نمی‌توانسته غذا بخورد. خواهرش نیز او را می‌ترساند که درنهایت خواهد مرد. «کانی» هیچ‌وقت به ذهنش خطور نمی‌کرد عمل پیوند صورت روی او موفقیت‌آمیز باشد.
با این حال، بالاخره «کانی» از شر پنهان‌کردن چهره ترسناک خودش در میان عموم خلاص شد. «کانی کالپ» به آرزویش رسید و دیگر کسی از چهره‌اش خوف نمی‌کند، بلکه شاید اگر او به فردی دیگر لبخند بزند، فرد مقابل او نیز همین حرکت را انجام دهد و از نگاه‌کردن به چهره «کانی» نترسد.
شان فیدلر
فیدلر از سر ناچاری سراغ عمل پیوند صورت آمد. او انگیزه‌اش را در بقا و داشتن یک زندگی بهتر معرفی کرد. او بابت زنده ماندنش خوشحال است و از اینکه چشم ازدست‌رفته‌اش را باز پس گرفته، خوشحال‌تر. البته فیدلر در ابتدا از انجام عمل پیوند صورت به شدت وحشت داشته و این ترس را طبیعی می‌دانست، اما توصیه او به دیگران این است که به تکنولوژی مدرن اعتماد کنند. در انتها فیدلر به افرادی که نسبت به انجام پیوند صورت هراس دارند، توصیه می‌کند ترس را از خود دور کرده و به جنبه‌های مثبت زندگی و افرادی که عاشقش هستند، فکر کنند. باید به این فکر کرد با موفقیتِ عمل پیوند صورت، مجددا چه چیزهایی به دست می‌آورند. اگر همچنان از این عمل جراحی می‌ترسید، بهتر است برگردید به همان غار تنهایی خودتان و تا ابد غصه بخورید و به این مسأله فکر کنید با غصه خوردن، چه گره‌ای از مشکل‌تان حل خواهد شد.
ریچارد نوریس
ریچارد پیش از عمل جراحی پلاستیک به شدت از لحاظ روانی تحت فشار بود. او درباره حرف‌وحدیث‌هایی که مردم پشت سرش می‌گفتند، ابراز ناراحتی می‌کرد و نسبت به طرز دیدگاه‌شان غمگین بود. به همین علت ریچارد تصمیم گرفته بود در اماکن خلوت پرسه بزند تا کسی او را اذیت نکند. ریچارد چندین مرتبه زیر تیغ جراحی رفت و درنهایت پزشک معالجش به او پیشنهاد داد تا عمل پیوند صورت را انجام بدهد و او نیز این کار را انجام داد.
فرد اهداکننده اعضای صورت به ریچارد، یک افسر پلیس بود که طی سانحه‌ای دلخراش جانش را از دست داد. ریچارد در حال حاضر با خانواده این افسر رابطه نزدیکی پیدا کرده و از آنها بابت این رویکرد قدردان است. او همیشه می‌گوید قهرمان واقعی داستان زندگی‌اش خانواده این افسر پلیس هستند که باعث شدند او مجدد به زندگی طبیعی برگردد.
ریچارد به زندگی طبیعی خود بازگشته و از این بابت به شدت خشنود است. او می‌گوید: «هر روز وقتی به آینه اتاقم نگاه می‌کنم، چهره خودم را می‌بینم و دیگر اعصابم به هم نمی‌ریزد که چرا چهره‌ام در این حد وحشتناک است. من دیگر مشکل جسمانی حادی در خود نمی‌بینم.» ریچارد جمله زیبای دیگری نیز گفته که هر آدمی را می‌تواند به فکر فرو ببرد:
من همچنان هر روز با تماشای خودم در آینه، یاد خانواده‌هایی می‌افتم که حاضر هستند فرزند یا عزیز از دست رفته‌شان را قربانی کنند تا به فرد دیگری زندگی ببخشند.
خوشبختانه عمل پیوند صورت رفته‌رفته در کشورهای در حال توسعه نیز در حال باب شدن است. آنچه که اهمیت دارد، پیشرفت تکنولوژی و به دنبال آن دانش علم پزشکی است که این دو عامل، به موازات هم می‌توانند بستر را برای گسترش این عمل جراحی در کشورهای گوناگون، بیشتر فراهم کنند. مردم نیز کم‌کم به ترس خود پایان داده و با پذیرش خطرِ عمل پیوند صورت، به این کار تن می‌دهند تا هم زندگی بهتری را تجربه کنند و هم اطرافیان‌شان با دید بهتری با آنها رابطه داشته باشند.