رخنماییِ یک ملکه
نقدوبررسی سریال گامبی وزیر(2)/ گفتوگو با سارا خادمالشریعه، نخستین شطرنجباز زن ایرانی که توانست عنوان استاد بینالمللی شطرنج را کسب کند
سارا خادمالشریعه نخستین شطرنج باز زن ایرانی است که توانسته عنوان استاد بین المللی شطرنج را بدست بیاورد. او هم اکنون یکی از بهترین شطرنج بازان ایران است و در مسابقات بین المللی زیادی توانسته عناوین جهانی کسب کند.
با او درباره سریال گامبی وزیر به گفتگو نشسته ایم.
سریال «گامبی وزیر» این روزها بین علاقهمندان شطرنج و حتی کسانی که با این بازی آشنایی ندارند، طرفداران زیادی پیدا کرده. این سریال را دیدهاید؟ به نظرتان چطور بود؟
بله. به نظر من سریال خوبی بود. خب شطرنج موضوعی بود که در خیلی از فیلمها و حتی کارتونها، گاهی از آن استفاده شده بود و قبلتر ما این را میدیدیم. منتها گاهی همراه بود با اشتباههای بسیار ساده؛ حتی ممکن بود نحوه چینش مهرهها در یکسری از مثلا کارتونها، سریالها و حتی آثار کمپانیهای بزرگ اشتباه باشد. در سریال «گامبی وزیر» هم چیزی که باعث شد خیلی آن را دنبال کنم این بود که ببینم از آن نوع اشتباهها دارد یا نه، ولی اتفاقی که افتاده این بود که مشاور فنی این سریال، گری کاسپارف بود. کاسپارف زمانی اسطوره شطرنج من بود و اینکه با این سریال همکاری کرده، اتفاق بسیار خوبی است. برای همین مطمئن شدم از نظر شطرنجی از این نوع اشتباهها ندارد و دقیقا هم همینطور بود. حتی بازیهایی که در طول سریال روی صفحه نشان داده میشد، بازیهایی بود که قبلا یا اتفاق افتاده بود یا اینکه خود کاسپارف آنها را طراحی کرده بود. ضمن اینکه بعد از پخش این سریال، علاقهمندان به شطرنج خیلی بیشتر شدند. مثلا همانطور که میدانید www.Chess.com، بزرگترین سایت شطرنجی جهان است که بعد از این سریال، ثبتنام اعضایش افزایش پیدا کرده. حتی فروش صفحههای شطرنج را در سایتهای مختلف بررسی کردهاند که با روند رو به رشد همراه بوده. خود من هم این بازخورد خوب را دیدهام. از موقعی که این سریال پخش شده، از خیلی از کسانی که شاید علاقهای به شطرنج نداشتند، پیامهای زیادی دریافت کردم درباره اینکه چطور میتوانند شطرنج را شروع کنند. در واقع تأثیرش را بین عوام جامعه میشد دید که چقدر باعث شده علاقهمندان شطرنج بیشتر شوند.
شخصیت اصلی سریال، شما را به عنوان یک استاد بزرگ شطرنج، یاد چه کسی میانداخت؟ کسی بود که شخصیت بث هارمن در این سریال، شما را یاد او بیندازد.
شخصیتی که در سریال هست، شباهت بسیار زیادی به بابی فیشر، قهرمان آمریکایی جهان دارد. البته خب ایشان مرد بود، اما در این سریال همان الگو را در قالب بازیکن زن نشان دادهاند. شطرنجبازها هم به این نکته اشاره کرده و گفتهاند از نظر اخلاقیات خیلی شبیه به او است.
از موقعی که این سریال پخش شده، از خیلی از کسانی که شاید علاقهای به شطرنج نداشتند، پیامهای زیادی دریافت کردم درباره اینکه چطور میتوانند شطرنج را شروع کنند. در واقع تأثیرش را بین عوام جامعه میشد دید که چقدر باعث شده علاقهمندان شطرنج بیشتر شوند.
اینکه شخصیت اصلی را یک خانم انتخاب کردهاند هم خیلی در رواج شطرنج بین این قشر از جامعه میتواند مؤثر باشد. درست است؟
خب در آن سالها شطرنج بین خانمها واقعا رواج نداشت و بازیکنی که میآمده و با آقایان بازی میکرده، شاید خیلی عجیب بوده، ولی خدا رو شکر در سالهای اخیر این اختلاف تا حدود زیادی کمتر شده و خانمها خیلی عادیتر در مسابقات آقایان شرکت میکنند، یعنی اصلا ما مسابقاتی به اسم آقایان نداریم یا بخش آزاد داریم یا مسابقات خانمها که ما میتوانیم در هر دو بخش شرکت کنیم.
نکتهای در شخصیت کاراکتر اصلی این سریال طراحی شده مبنی بر بازی بهصورت شهودی. سوال اینجاست که اصولا شهود چقدر میتواند در این رشته مؤثر باشد؟ آیا شطرنج صرفا محاسبات ریاضی است؟ جای خلاقیت در این بازی کجاست؟
همانطور که در سریال به آن اشاره میشد، شخصیت اصلی سریال، بیشتر شهودی بود؛ یعنی اینطور بود که حرکتها به صورت طبیعی خیلی مواقع به ذهنش میآمد. خب این در شطرنج هم زیاد دیده میشود. در واقع استعداد و خلاقیت، فاکتورهایی هستند که باید در یک شطرنجباز وجود داشته باشد، اما میزان آن در هر کس متفاوت است. مثلا بازیکنانی هستند که استعداد یا خلاقیت کمتری دارند، اما میتوانند این نکته را با تمرین بیشتر، با مطالعه یا یاد گرفتن از بازی بقیه بازیکنها جبران کنند. اما بازیکنهایی که در سن خیلی پایینتر، یکباره نوعی نبوغ خاص از خود نشان میدهند، حرکات گاهی بهصورت طبیعی به ذهنشان میآید. خب این موارد فکر میکنم چیزی نیست که با تمرین بشود جبرانش کرد، یعنی بازیکنهایی که این نبوغ را دارند، شاید بتوانند راحتتر پیشرفت کنند.
خودتان در تمرینها یا بازیهایتان با این حرکات شهودی مواجه شدهاید؟ مثلا پیش آمده به همان شکل شهودی، مسیری را در بازی پیدا کنید یا نقشهتان را تغییر بدهید؟
راستش صادقانه بخواهم بگویم من بازیکنی نیستم که خیلی تمرین کنم، یعنی تا یک سنی چرا، خیلی تمرین میکردم، ولی از یک سنی به بعد واقعا تمریناتم نسبت به خیلی از بازیکنها شاید کمتر باشد. اما من هم تا حدودی سعی میکنم نحوه بازی را بهگونهای انتخاب کنم که بیشتر بتوانیم بازی کنیم با همدیگر. یعنی یک موقعهایی هست که ما یکسری شروعبازیها را انتخاب میکنیم که بیشتر همان تئوری، مطالعه و همان محاسبات ریاضی که خودتان اشاره کردید، در آن دخیل است. ولی خود من هم انتخابم بازیای است که بتوانم با درک خودم آن بازی را بازی کنم. برای همین فکر میکنم من هم جزو بازیکنهایی هستم که بیشتر از شهودم استفاده میکنم تا دانش یا مطالعاتی که داشتهام.
اگر بخواهید یکی از بازیکنان یا چند نفر از بازیکنان بزرگ جهان را اسم ببرید که چنین نبوغ یا استعداد بالایی دارند، چه کسانی را اسم میبرید؟
اگر بخواهم در حال حاضر از نامهایی اسم ببرم، میتوانم بگویم ماگنوس کارلسن، قهرمان شطرنج جهان واقعا از یک نبوغ خیلی زیادی برخوردار است. در بازیکنان ایرانی هم همینطور است؛ مثلا علیرضا فیروزجا واقعا شطرنجباز خیلی بااستعدادی است؛ بعضی مواقع، گاهی سر تمرینی که چند ساعت شاید بازیکنها داشتند روی آن فکر میکردند، با دیدن وضعیت یکباره حرکتی به ذهنش میرسید که استعداد ذاتی خودش بود. این نوع استعداد خیلی در انتخاب حرکات میتواند کمک کند.
شخصیت اصلی سریال، بیشتر شهودی بود؛ یعنی اینطور بود که حرکتها به صورت طبیعی خیلی مواقع به ذهنش میآمد. خب این در شطرنج هم زیاد دیده میشود. در واقع استعداد و خلاقیت، فاکتورهایی هستند که باید در یک شطرنجباز وجود داشته باشد، اما میزان آن در هر کس متفاوت است.
اگر بخواهید چند کتاب هم در این زمینه معرفی کنید، چه کتابهایی به ذهنتان میآید؟ آثار و پیشنهادی برای کسانی که کمتر با شطرنج آشنا هستند.
این سوال را خیلی از من میپرسند که چه کتابی را باید مطالعه کرد؟ اما واقعا آنقدر تعداد کتابها زیاد است که نمیشود بهراحتی به این پرسش پاسخ داد، چون بستگی دارد شخص چه سطحی داشته باشد؛ بخواهد شروع بازی، آخر بازی یا وسط بازی را مطالعه کند. خود من زمانی خیلی کتاب مطالعه میکردم، ولی اینکه بخواهم به کتاب خاصی اشاره کنم که خیلی در شطرنج من تأثیر داشته، واقعا اینطور نبود. حتی درباره همین «گامبی وزیر» یا شروع بازیهای مختلف، صدها کتاب نوشتهاند، اما واقعا چیزی نیست که بخواهم بگویم اگر این کتاب یا آن کتاب را بخوانند، خیلی میتواند کمک کند. هر کسی بسته به سبک بازیاش میتواند کتابهای مختلفی را برای مطالعه انتخاب کند. اما چیزی که خیلی میتوانم توصیه کنم این است که همه بازیکنهایی که میخواهند پیشرفت کنند، واقعا با الگوبرداری یا مطالعه بازیکنهای خوب گذشته خیلی میتوانند در شطرنج خودشان جلو بروند؛ البته این هم باز به سبک بازیشان بستگی دارد؛ مثلا بازیکنی که محتاطانه بازی میکند، میتواند بازی بازیکنان یا قهرمانان جهانی را که بیشتر استراتژیک بازی میکردند، مطالعه کند یا بازیکنهای دیگری هستند که بیشتر علاقهمند به محاسباتاند و میتوانند قهرمانان جهانیای که این سبک بازی را داشتهاند، الگو قرار بدهند. فکر میکنم به این شکل خیلی بیشتر بشود هدفمند تمرین کرد.