شطرنج، نماد تفکر است

سریال «گامبی وزیر» را دیدید؟ نظرتان چه بود؟

این سریال را می‌شود از ابعاد مختلف بررسی کرد. اما اول بگویم پخش این سریال در کشورهای مختلف برای جامعه شطرنج اتفاق مهمی بود. تعداد ثبت‌نام افراد در کلاس‌های شطرنج بیشتر شده، فروش صفحه‌‌ها چند برابر شده و علاقه مردم و جست‌وجوی کاربران برای لغت «چگونه شطرنج بازی کنیم» هم در اینترنت زیادتر شده. خب این یک اتفاق خوب برای جامعه شطرنج است. البته باید در نظر داشت این سریال، به جهت بعضی مسائلی که در آن مطرح می‌شود، سریالی است که مناسب هر سنی نیست. اما در کنار این‌، روی اعتمادبه‌نفسی که خانم‌ها می‌توانند داشته باشند، تأکید می‌کند؛ اینکه چون شطرنج یک بازی فکری است و نبرد فکرهاست، خانم‌ها هم می‌توانند در مسابقات بسیار معتبر آقایان را شکست بدهند و هم‌پای آنها فعال باشند.

فکر کنم شطرنج جزو معدود رشته‌هایی باشد که خانم‌ها و آقایان می‌توانند رودرروی هم بازی کنند. درست است؟

بله، در اکثر رشته‌ها این‌گونه نیست و خانم‌ها با خانم‌ها رقابت می‌کنند، آقایان با آقایان. اما همان‌طور که گفتید شطرنج جزو معدود رشته‌هایی است که خانم‌ها و آقایان می‌توانند با همدیگر رقابت کنند. این سریال هم اعتمادبه‌نفس و علاقه دختران شطرنج‌باز را تقویت می‌کند. همین‌طور علاقه و تلاش و پشتکاری که این دختر در این سریال برای یادگیری شطرنج دارد، الگوی خوبی برای کسانی است که می‌خواهند در یک رشته قهرمان شوند. اتفاق خوبی که می‌افتد این است که در انتهای فیلم نشان می‌دهد راز موفقیت این دختر برای اینکه بتواند بالاترین مقام‌ها را کسب کند این است که آن قرص‌ها و موادمخدر و آرام‌بخش‌ها را کنار می‌گذارد، یعنی این‌گونه نیست که فرد فکر کند با اینها می‌تواند تا انتها برود، چون مواد آرام‌بخش تا یک جایی جواب می‌دهد و بعد از آن دیگر پاسخگو نیست. زمانی که این دختر در یک زندگی سالم، به ریتم سالمی می‌رسد، این مرحله آخر قهرمانی‌اش و پایان بسیار خوبی برای این داستان است.

به نظرتان چرا اسم سریال را گذاشته‌اند «گامبی وزیر»؟

«کویین» (یا وزیر در شطرنج) به معنای «ملکه» و «خانم» است، یعنی در صفحه شطرنج به نوعی مهره خانم به شمار می‌آید و کارگردان به این دلیل لغت «کویینز گامبی» را انتخاب کرده. «گامبی» هم در شطرنج به معنی قربانی‌دادن موقت برای به دست آوردن برتری در آینده است، به خصوص خود لغت گامبی این معنی را دارد. تمام اینها نشان می‌دهد اسمی که انتخاب کرده‌اند، هوشمندانه است. در واقع به شروع بازی این دختربچه در سریال با آن سرایدار هم اشاره دارد. ما هیچ شروع بازی‌ای به اسم «کویین» در شطرنج نداریم و نویسندگان سریال از اسم این شروع بازی استفاده کرده‌اند تا حضور یک زن به عنوان شخصیت اصلی داستان را پررنگ کنند.

می‌شود دقیق‌تر شروع بازی «گامبی وزیر» را توضیح بدهید؟

سفید در حرکت اول، پیاده جلوی وزیر را دو خانه جلو می‌آورد، حریف هم پیاده جلو وزیرش را دو خانه جلو می‌آورد. حرکت دوم سفید، پیاده جلوی فیل است؛ این پیاده را می‌آورد کنار پیاده قبلی خودش قرار می‌دهد؛ پیاده‌ای که دفاعی ندارد و سیاه می‌تواند با پیاده‌ای که قبلا آورده، این پیاده را بگیرد. سفید در واقع با این حرکت، قربانی می‌دهد. در شطرنج این قربانی‌دادن پیاده در شروع بازی را گامبی وزیر می‌گویند. سفید برای این قربانی می‌دهد که بتواند به یک برتری دیگری در آینده نزدیک برسد و چون این گامبی با این حرکت اول پیاده جلوی وزیر شروع می‌شود، به آن می‌گویند گامبی وزیر. مثلا من اگر بخواهم پیاده جلوی شاه را به همین شیوه قربانی بدهم، می‌گویند گامبی شاه. گامبی‌های دیگری هم وجود دارد که در بازی‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.

به نظرتان این سریال چقدر توانسته بود آنچه را بر رشته شطرنج می‌گذرد نشان بدهد؟ شکست‌ها و موفقیت‌هایی که برای کاراکتر اصلی در سریال پیش می‌آمد،‌ چقدر به واقعیت یک بازیکن حرفه‌ای نزدیک بود؟

موضوعات مختلفی در این سریال وجود داشت که قابل بررسی هستند. اولا شخصیت این خانم نزدیک به شخصیت بابی فیشر است. مسابقه بابی فیشر با اسپاسکی در سال 1972، جنگی بود بین اندیشه‌های آمریکا و روسیه. آن موقع هم همین بحث‌ها بود. شطرنج دنیا خب آن زمان دست روس‌ها بود. روس‌ها هم جدول‌ها را دوره‌ای برگزار می‌کردند و چون در جدول دوره‌ای همه با هم بازی می‌کردند، روس‌ها همیشه کاری می‌کردند که قهرمان از خودشان باشد. فیشر به‌یکباره آمد پیشنهاد مسابقات حذفی را مطرح کرد؛ برای اینکه بتواند شطرنج را از دست روس‌ها خارج کند. بعد هم با اختلاف‌های درخشان آنها را برد. در این سریال هم مبارزه علیه روس‌ها را می‌بینیم؛ چیزی که در واقعیت شطرنج هم بوده است. ضمن اینکه اشتیاق برد و تنفر از باخت را در خیلی از نابغه‌ها و قهرمان‌های شطرنج می‌بینید؛ یعنی اکثر چهره‌های بزرگ و بازیکن‌های حرفه‌ای که در شطرنج هستند، همین ویژگی را دارند؛ آنها در درجه اول به برد فکر می‌کنند، در قدم دوم به برد و در آخرین قدم هم به برد.

در یک برهه‌ای، امین طباطبایی، پرهام مقصودلو، علیرضا فیروزجا، پویا آیدنی و… اینها یک گروهی بودند شبیه همان صحنه‌ای که در سریال دیدید. اینها می‌آمدند به شکل گروهی کار می‌کردند و همین باعث شد نابغه‌ای مثل علیرضا فیروزجا پا به عرصه بگذارد یا پرهام مقصودلو و امین طباطبایی کشف شوند

یکی از مهم‌ترین آموزه‌هایی که در ذهن‌تان از این سریال مانده چیست؟

در انتهای فیلم اتفاق جالبی می‌افتد و نشان می‌دهد که این شطرنج‌باز نابغه با حمایت‌های مختلف به پیروزی می‌رسد. همزمان که این دختر در حال بازی است، آدم‌هایی را نشان می‌دهد که در کشور خودشان مشغول آنالیز بازی او هستند و کمکش می‌کنند. این روحیه حمایت دسته‌جمعی بسیار مؤثر است. اینها وقتی می‌بینند بحث کشورشان و قهرمان کشورمان مطرح است، همه رقابت‌های‌شان را کنار می‌گذارند و اتحاد پیدا می‌کنند.

در ایران هم چنین اتفاق مشابهی خاطرتان می‌آید پیش آمده باشد؟

به نظرم دلیلی که تیم‌ملی ایران پسران‌مان خیلی در یک برهه‌ای پیشرفت کردند، اصلا همین نکته بود. در یک برهه‌ای، امین طباطبایی، پرهام مقصودلو، علیرضا فیروزجا، پویا آیدنی و… اینها یک گروهی بودند شبیه همان صحنه‌ای که در سریال دیدید. اینها می‌آمدند به شکل گروهی کار می‌کردند و همین باعث شد نابغه‌ای مثل علیرضا فیروزجا پا به عرصه بگذارد یا پرهام مقصودلو و امین طباطبایی کشف شوند، یعنی درست است که این رشته، یک رشته انفرادی است، ولی دسته‌جمعی کار کردن در آن بسیار مؤثر است.

در بخش‌های مختلف سریال می‌دیدیم بازیکن حرفه‌ای، خلق‌وخوی خودش را در سبک بازی‌اش هم پیاده می‌کند. مثلا فرض بفرمایید وقتی طرف محتاط است، در بازی هم محتاط عمل می‌کند، اگر جسور است، در بازی‌اش هم سبکی تهاجمی به خود می‌گیرد. اصولا در بازی شطرنج چنین چیزی وجود دارد؟ اینکه شما شخصیت‌تان را در صفحه شطرنج هم بازی کنید؟

بله، دقیقا وجود دارد. یک‌سری هستند شخصیتا هایپر هستند؛ اینها جنگنده‌اند؛ برای همه چیز می‌جنگند و تلاش می‌کنند و در صفحه شطرنج هم بیشتر تهاجمی بازی می‌کنند. البته باید دقت داشته باشید در شطرنج این‌طور نیست که الزاما همیشه بنا بر آنچه در شخصیت‌تان وجود دارد، بازی کنید. مثلا زمانی پیش می‌آید که شما باید دفاع کنید. شطرنج‌باز حرفه‌ای کسی است که تمام اینها را به کار می‌گیرد.

در جهان شبیه به چنین نابغه‌ای قطعا در شطرنج داشته‌ایم؟ درست است؟ کسی که از کودکی نبوغ خود را نشان داده باشد.

کاپابلانکا از سن بسیار پایین، حرکت‌های شطرنج را از پدرش یاد گرفت و شطرنج‌باز بزرگی هم بود. اسامی نابغه‌های دیگری هم در همین سریال مطرح می‌شود. در کل مشاوره‌هایی که به دست‌اندرکاران این سریال داده بودند، مشاوره‌های خوبی بود.

دشواری کار در ساخت چنین سریال‌هایی این است که شما با تفکر سروکار دارید. در واقع مثل رشته‌های دیگر نیست که کارگردان بتواند نماهایی از حرکت‌های مختلف فیزیکی کاراکتر و بازی را داشته باشد.

ببینید؛ شطرنج در رشته‌های ورزشی، نماد تفکر هر کشور است. اکثر رشته‌ها فیزیکی هستند، اما خیلی از کشورهای قدرتمند در دنیا دوست دارند که قهرمان شطرنج دنیا از کشور خودشان باشد. چرا؟ چون نشان‌دهنده تفکر آن ملت است، بیانگر قدرت فکر کردن و اندیشه آن مردم است. دقیقا سال 1972 که روس‌ها و آمریکایی‌ها در جنگ سرد بودند، این اتفاق افتاده بود. الان هم همین است. همه دوست دارند که قهرمان جهان‌ در این رشته از کشور خودشان باشد.

همین الان بچه‌هایی هستند که در خانه نشسته‌اند و از طریق اینترنت در مسابقات شرکت می‌کنند و جوایز خوبی هم می‌برند؛ 50 هزار دلار، 60 هزار دلار. همین حالا هم در حال برگزاری است، یعنی می‌تواند رشته درآمدزایی باشد و جوایز خوبی هم می‌دهند.

درآمدهایی که این دختر از طریق بازی شطرنج به دست می‌آورد، چقدر واقعی هستند؟ منظورم این است که واقعا هستند کسانی که چنین درآمدهایی از طریق شطرنج حرفه‌ای به دست بیاورند؟

در سطح تاپ لِول دنیا، چنین چیزی برای بازیکن وجود دارد و بازیکن‌هایی هستند که واقعا درآمدهای خیلی زیادی از این راه کسب می‌کنند. البته نمی‌شود با خیلی از رشته‌های دیگر مقایسه کرد، اما اگر بگردید، همین الان بچه‌هایی هستند که در خانه نشسته‌اند و از طریق اینترنت در مسابقات شرکت می‌کنند و جوایز خوبی هم می‌برند؛ 50 هزار دلار، 60 هزار دلار. همین حالا هم در حال برگزاری است، یعنی می‌تواند رشته درآمدزایی باشد و جوایز خوبی هم می‌دهند. در سطوح بالا هم پرستیژ بسیار خوبی برای یک بازیکن دارد؛ واقعا به همین سبکی که در این سریال دیدید.

شما خودتان عضو‌ کمیسیون زنان فدراسیون جهانی شطرنج هستید. از اقبالی که نسبت به این سریال شکل گرفته، چطور می‌شود بیشتر استفاده کرده و از این قابلیت بهره گرفت؟

ما الان دو، سه هفته است که درگیر کنگره جهانی هستیم. اتفاقا در این کنگره چنین پیشنهادی دادم؛ گفتم حالا که این سریال انقدر گل کرده، هر سال مسابقه‌ای برگزار کنند به اسم «گامبی وزیر»؛ مسابقه‌ای با جوایز خوب و اسپانسر خوب که بتواند انگیزه کافی بین خانم‌های علاقه‌مند ایجاد کند.