ناشنیدههای بم
وبینار تجربههای زیسته امدادی به مناسبت سالگرد زلزله بم و روز ایمنی در برابر زلزله برگزار شد
17سال گذشته اما هنوز زلزله بم ناگفتههای زیادی برای کسانی که آن را تجربه کردند دارد؛ از نقاط ضعف و قوتی که در امدادرسانی و بازسازی شهر بعد از زلزله وجود داشت گرفته تا بایدونبایدهایی که اگر قبل از زلزله به آن اهمیت داده میشد میتوانست از عمق فاجعه این زلزله کم کند. تکرار مشکلاتی که در زلزله بم وجود داشت در زلزله کرمانشاه نشان میدهد این حادثه بزرگ به درستی کنکاش نشده و تجربههای آن، الگو و عبرتی برای حوادث بعد نبودهاند. همزمان با هفدهمین سالروز زلزله بم، وبیناری به همت اداره کل آموزش همگانی جمعیت هلال احمر برگزار شد تا بخشی از این ناگفتهها مرور شود.
دکتر خسرو رحمانی، معاون آموزش، پژوهش و فناوری جمعیت هلال احمر
رویکردهای نوین آموزش همگانی در ارتقای تابآوری
یادمان باشد در کشوری زلزلهخیز زندگی میکنیم که گسلهای فعال متعددی دارد.
تابآوری و ارتقای آموزش همگانی میتواند به ما کمک کند تا میزان خسارتهای ناشی از وقوع حوادث و بلایای طبیعی را کمتر کنیم.
مهمترین کاری که در این زمینه میتوان انجام داد استحکام بناهاست.
ضمن اینکه بعد از زلزله بم رهبر معظم انقلاب به استحکام بناها تأکید کردند و تاکنون گامهایی هم در رابطه با آن برداشته شده، اگر بناهای ما در شهرها و روستاها در مکان مناسب و دور از گسل ساخته شوند و استحکام لازم را داشته باشند ما توان مواجهه با حوادثی مثل زلزله را خواهیم داشت. با اینکه در تجربه زلزله کرمانشاه تلفات و خسارتهای کمتری نسبت به بم داشتیم، اما هنوز هم بناهایی هستند که نزدیک گسلها ساخته میشوند.
این موضوع مهمی است که باید شهرداریها هم به آن توجه کنند.
ما هم بهعنوان مهمترین سازمان حوزه امدادرسانی بعد از سوانح باید جایگاه خودمان را در مطالبهگری محفوظ بدانیم.
باید از سازمانها و نهادهایی مثل شهرداری و سازمان نظام مهندسی بخواهیم در مکانیابی ساختمانها برای اخذ مجوزهای ساختوساز دقت کنند و در نزدیکی گسلها مجوزی برای ساختوساز صادر نکنند.
دومین نکته در تابآوری جامعه آموزشهای همگانی است. آموزش عمومی و همگانی برای مقابله با حوادث وظیفه قانونی جمعیت هلال احمر است.
در آموزش همگانی باید مطالبهگری را هم به مردم آموزش دهیم تا در هنگام خرید هر ساختمان و ملک، به رعایت موارد ایمنی در برابر زلزله توجه کنند.
مهمترین عاملی که در زمینلرزهها باعث خسارت جانی و مالی مردم میشود عدم استحکام بناهاست و اگر این استحکام مطابق استانداردها انجام شده باشد ما 90درصد راه ایمنی در برابر زلزله را طی کردهایم.
در نتیجه ما میتوانیم با آموزش آمادگی قبل از زلزله، رعایت ایمنی ساختمانها و همچنین رفتارهایی که حین وقوع زلزله مردم باید انجام دهند، شاهد کاهش مخاطرات و حوادث باشیم.
قبل از زلزله ایمنیسازی و تثبیت اجزای غیرسازهای در ساختمان از اهمیت زیادی برخوردار است.
به علاوه اینکه مردم باید کیف نجات را در نقطهای در دسترس ساختمان خود داشته باشند تا اگر زلزله رخ داد بتوانند به موقع از آن استفاده کنند.
ما برای اطلاعرسانی در باره این مباحث آموزشی باید از تمام ابزارهای آموزش عمومی استفاده کنیم.
استانها باید از ظرفیت صداوسیمای استانی نهایت استفاده را ببرند.
در آموزشهای همگانی وسعت آموزشها اهمیت زیادی دارد، همانطور که عمق آموزشها و نحوه بیان آن موثر و ممکن است یک موضوع و یک مبحث خاص در نوع خاصی از ارایه مخاطبان را به خود جلب کند و در قالب دیگر نتواند موثر باشد.
فضای مجازی شبکه گسترده آموزشی برای ما است که نباید از آن غافل شویم و باید بتوانیم از بستر آن استفاده کنیم تا درباره نحوه مقاومسازی، ایمنسازی و تثبیت غیرسازهای، نحوه مواجهه با حادثه در زمان وقوع و … آموزشهای لازم را ارایه کنیم.
این آموزشها میتوانند در قالبهایی مثل موشنگرافی، اینفوگرافیها و دیگر انواع جذاب تولید محتوا ارایه شوند تا مخاطب را به خود جلب کنند.
بهطورکلی در زمینه آموزش همگانی در هلال احمر گامهای خوبی برداشته شده که مختصری از آنها را نام میبرم: برگزاری دورههای آموزش غیرحضوری مواجهه با بلایای طبیعی، آموزش مجازی با استفاده از سایت جمعیت هلال احمر و سایر ارگانها. استفاده از سامانه شاد برای آموزش دانشآموزان که با همکاری آموزشوپرورش انجام شد.
آموزش در این سامانه به دلیل وسعت استفاده دانشآموزان سراسر کشور از اهمیت زیادی برخوردار است. هماهنگیهایی برای الزام واحدهای درسی کاهش مخاطرات با وزارت بهداشت انجام شده تا در دروس دانشگاهی این واحد درسی اضافه شود. پیگیر این هستیم تا بتوانیم با همکاری آموزشوپرورش در واحدهای درسی دانشآموزی هم کاهش مخاطرات را اضافه کنیم.
این روزها هلال احمر از تمام ظرفیتهای آموزش همگانی استفاده میکند تا توان کشور را برای مقابله با حوادث بالا ببریم و در نتیجه تابآوری اجتماعی بالایی داشته باشیم. این باعث میشود تا در هنگام بروز حوادث رفتار خردمندانهای داشته باشیم. هر فردی که آموزش میبیند میتواند در هنگام بروز حوادث خود و اطرافیانش را نجات دهد و خودش مثل یک امدادگر در روند امدادرسانی به حادثهدیدهها مشارکت کند.
دکتر مهراب شریفی سده، معاون پشتیبانی جمعیت هلال احمر و امدادگر
تجربههای زیسته امدادگران در بم
زلزله بم بزرگترین حادثه 30سال اخیر کشور در حوزه مخاطرات طبیعی است. آواری که در شهر قدیمی بم فرو ریخت تنها بر سر شهر بم فرو نریخت. در بسیاری از سازمانها هم این آوار فرو ریخت؛ ما با حجم زیادی از نیاز مواجه شدیم که توان کمی برای پاسخگویی به آن وجود داشت.
بررسی حوادث طبیعی کشور در 30سال گذشته نشان میدهد ما مشکلاتی داشتیم که دایم تکرار شدند. چرا باید مشکلی که در رودبار وجود داشت در بم هم رخ دهد و در زلزله کرمانشاه هم تکرار شود؟
من منکر پیشرفتهای حوزههای علمی، تجهیزاتی، ابزاری و دانش مدیریت بحران نیستم. ولی معتقدم ما کم میآموزیم. بعد از وقوع همه این حوادث تلخ در سالهای گذشته ما همچنان تیم تخصصی در سطح استانداردهای بینالمللی کم داریم.
با وجود تغییرات در ساختار مدیریت بحران، سیستم تقسیم وظایف دقیقی نداریم. در زمینه لجستیکی و پاسخگویی به حوادث و برنامهریزی برای آن دچار مشکل هستیم. این مشکلات در 30سال گذشته مدام تکرار شدهاند.
مشکل این است که ما فکر میکنیم تجربه زیسته داشتن برای ما کفایت میکند. درحالیکه تجربه زیستی تنها به حاضر بودن در حادثه محدود میشود.
این تجربه با تجریه اندیشیده شده تفاوت دارد. اگر ما بعد از تجربه زیسته درباره آن گفتوگو به عمق آن فکر کردیم، همه جوانب آن را درنظر گرفتیم و روی آن مطالعه کردیم، میتوانیم بگوییم تجربه زیسته شده ما تبدیل به تجربه اندیشیده شده است.
این تفاوت تجربه زیستی و اندیشیده شده، تنها به تجربههای فردی اختصاص ندارد و شامل حال سازمانها هم میشود.
یک مسأله مهمی که باید به آن اشاره کنم نیاز به وجود سازمان یادگیرنده است. یعنی سازمانی که امکان توسعه مهارتها، دانش و تجربه در آن وجود دارد و درنهایت به خلق دانایی منتج میشود. حالا سوال من این است آیا سازمانهای ما به دانایی میرسند؟ من فکر میکنم این مسیر کاملا مسدود است.
گزارش بعد از اقدام یکی از مهمترین نکاتی است که ما را به اندیشه گروهی در سازمان یادگیرنده میرساند.
ذهن ما با مسائل تکراری و کهن راحتتر کنار میآید. خو کردن ذهن با امر کهنه یکی از موانع ماست که باعث محافظهکاری میشود که باید از آن دوری کرد.
من فکر میکنم در بسیاری از سازمانهای ما تفکر انتقادی وجود ندارد و همه ما در سطوح مختلف مدیریتی بیشتر دوست داریم تعریف بشنویم.
فقدان پرسشگری از دیگر مشکلات ما است که عمق دید ما را کم میکند و ما را به اندیشه درباره تجربهها وانمیدارد. تجربههای زیسته ما در بم بسیار زیاد بود، اما اگر این تجربهها مستند نشوند و تبدیل به تجربه اندیشیده نشوند، از بین میروند.
وبینارها و برگزاری نشست و گفتوگو و پرسشگری درباره این تجربه مهم باعث میشود این تجربه به یک تجربه اندیشیده تبدیل شود. یکی از دلایلی که اشتباهات رودبار در بم و کرمانشاه تکرار شدند این بود که ما در این زمینه تجربه اندیشیده نداشتیم و هرچه بود تجربههای زیسته بود.
علی شفیعی، فرماندار وقت بم در زمان وقوع زلزله
گفتهها و ناگفتههای زلزله بم
زلزله بم یک مانور نبود. یک فعالیت میدانی جدی بود که در آن هر روز توان جسمی امدادگران در آن تحلیل میرفت اما روحیه آنها هرروز قویتر از روز قبل میشد تا به مردم آسیبدیده کمک کنند. اساتیدی در هلال احمر مشغول فعالیت هستند که هر کدام از آنها در حوزههای مختلف دستی در آتش دارند و میتوانیم از آموختهها و تجربههای آنها در کلاسهای درسی و دانشگاهی بیاموزیم. آموزش، رکن مهمی است که اگر از آن غفلت کنیم شاهد صحنههای دلخراشی خواهیم بود که در منجیل و رودبار و دیگر حوادث به چشم دیدیم. فاجعه بم عزم جهانی را برانگیخت. ما شاهد بودیم که سازمانهای جهانی که به بم میآمدند از بدو ورود به فرودگاه هیچ خواستهای از ما نداشتند و وظیفه آنها از پیش تعیین شده و روشن بود. دانشافزایی و تدوین جزوههای آموزشی از این تجربهها میتواند ما را هم در مدیریت بحران به این نقطه برساند.
من در کتابی که تجربههای شخصی خودم از زلزله بم بود، به موازیکاری سازمانها در مدیریت بحران بم اشاره کردم که مشکلات زیادی برای ما ایجاد کرد و همین مسأله باعث شد این کتاب مجوز چاپ نگیرد. اخیرا در استان کرمان وظیفه آموزش برای بیش از 300هزار نفر از اتباع مهاجر استان به دوش من گذاشته شده و به دلیل اعتقادم به دانشافزایی و آموزش، فکر میکنم هیچ فعالیتی جایگزین آن نخواهد شد.
رضا فلاح، مدیرعامل جمعیت هلال احمر استان کرمان
رونمایی از سامانه جامع آموزش همگانی
افزایش تابآوری اجتماعی از طریق آموزش همگانی یکی از مهمترین دغدغههای ما است. درحالیکه بیماری کرونا باعث کاهش دورههای آموزش حضوری شده، ما تلاش کردیم تا از طریق فعالیت مستمر در فضای مجازی این آموزشها را ارایه کنیم. نرمافزار آموزشی «سامانه جامع آموزش همگانی» به منظور گسترش این آموزشها در فضای مجازی توسط هلال احمر کرمان خریداری شد تا همه افراد در هر صنف و قشری در گوشهوکنار کشور بتوانند از آن استفاده کنند و از آموزشهای آن بهرهمند شوند.
در اولین دوره مجازی این سامانه، 30هزار نفر شرکت کردند و بعد از پایان دوره برای آنها گواهی الکترونیکی صادر شد. حذف کاغذ از برنامههای استانی هم یکی دیگر از مزایای این سامانه بود. این سامانه همزمان با هفدهمین سالگرد زلزله بم در کرمان بهصورت رسمی رونمایی میشود. گروههای صنفی، گروههای صنفی و شغلی مختلف و همچنین اتباع مهاجر و هر کسی که به یادگیری آموزشهای همگانی در برابر مخاطرات و آسیبها علاقهمند است میتواند از این سامانه استفاده کند.