بر اساس گزارش مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، بین ۷.۵ تا ۱۱درصد از کالا و خدمات اقتصاد در نتیجه شیوع ویروس کرونا کاهش خواهد یافت. همچنین بین ۲.۸ تا ۶.۴ میلیون نفر از شاغلین فعلی، متأثر از شیوع ویروس کرونا، شغل خود را از دست خواهند داد.
به گزارش پایگاه خبری پایش آثار اقتصادی کرونا، امسال دولت با کاهش درآمدهای نفتی خود سعی به اصلاح نظام بودجهریزی و تأکید بر ایجاد درآمد پایدار برای اداره کشور بهخصوص درآمدهای مالیاتی داشته است. اما با همهگیری ویروس کرونا و تأثیرات منفی آن بر بخشهای اقتصادی دیگر نمیتوان به درآمدهای مالیاتی امید چندانی داشت.
همچنین از طرفی کاهش منابع و درآمدهای دولت از بخشهای مالیات و عوارض با افزایش هزینههای جاری دولت در بخش بهداشت و درمان و افزایش چشمگیر هزینههای حمایتی دولت همراه شده است.
بنابراین دولت اقدام به خصوصیسازی و واگذاری بخش قابل توجهی از اموال تحت مالکیت خود کرده است. اما با توجه به رکود چند ساله حاکم بر اقتصاد کشور به علت تحریمها جبران خسارتهای ناشی از کرونا بر اساس این اقدام دولت کار بسیار دشواری است.
سالهای ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ ایران دچار کاهش سرمایه ثابت در اقتصاد شد و این امر سبب کاهش ظرفیت بالقوه تولید و به دنبال آن کاهش رفاه شده است. از سوی دیگر بالابودن نرخ تورم برای دو سال پیاپی ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ و همچنین ادامه روند در سال ۱۳۹۹ سبب کاهش توانایی بنگاههای اقتصادی برای ادامه فعالیت شده است. تداوم این روند بر معیشت دهکهای پایین تأثیرات مخرب و صعبالعلاج خواهد داشت.
بر طبق آنچه گفته شد شیوع ویروس کرونا به متأثرشدن شدید تقاضای کل و عرضه کل در اقتصاد ایران منجر شده است. به این صورت که در بخش تقاضا مصرف خانوار به علت کاهش درآمد، عدم تمایل برای خرید، افزایش پسانداز به دلیل نااطمینانی از آینده و کاهش صادرات به دلیل ملاحظات تحریمی و بهداشتی کشورهای طرف تجاری بهشدت کاهش پیداکرده است. از طرفی عرضه نیز با شوکهایی مانند تعطیلی اجباری بخش عمدهای از خدمات، افزایش هزینه و سختشدن واردات مواد اولیه و آسیبدیدن زنجیره تولید کالا روبهرو است. بر اساس دستهبندی انجامشده از رستههای کسبوکارهای آسیبدیده از بیماری کرونا ۱۴ رسته اصلی از شیوع ویروس کرونا آسیب جدی دیدهاند.
این کسبوکارها بیش از چهار میلیون و ۸۳۰ هزار شاغل معادل ۳۲.۲درصد از اشتغال کل کشور را تشکیل میدهند. کاهش فعالیت این کسبوکارها به طور قطع رفاه خانوارهای زیادی را تحت تأثیر قرار میدهد. بر اساس نظرسنجیهای انجامشده از بخش خصوصی، تولید در زمان شیوع کرونا ۶۵درصد کاهش پیداکرده است، ۵۹درصد کسبوکارها با کاهش تقاضا مواجه شدهاند و همچنین ۵۷درصد کارگاهها و فعالیتهای اقتصادی با مشکل تأمین مواد اولیه برخورد کردهاند.
بیکاری نزدیک به سه میلیون نیروی کار در کرونا
متأسفانه در کشور یک مرجع آماری واحد و نظام آماری جامع و یکپارچه در رابطه با اشتغال و بیکاری وجود ندارد و مراکز و مراجع مختلف بر اساس تعاریف متفاوت و در خلأ یک کدینگ ملی و با روشهای غیراستاندارد، هرازگاهی آمار بیکاری را اعلام میکنند. اخیرا نسخه آزمایشی سامانه ملی اشتغال و کسب و کار (LMIS) از سوی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی راهاندازی شده است که میتواند در زمینه تعیین آمار واقعی (ثبتی و عملیاتی) اشتغال و بیکاری موثر باشد.
براساس گزارش مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، بین ۷.۵ تا ۱۱درصد از کالا و خدمات اقتصاد در نتیجه شیوع ویروس کرونا کاهش خواهد یافت. همچنین بین ۲.۸ تا ۶.۴میلیون نفر از شاغلین فعلی، متأثر از شیوع ویروس کرونا، شغل خود را از دست خواهند داد.
طبق گزارش سازمان تأمین اجتماعی بنا به تخمین یکی از پژوهشهای انجامشده در مرکز آمار و دادههای هیأت امنای سازمان تأمین اجتماعی و صندوقهای تابعه حدود ۷.۶۴ میلیون نفر (۳۰درصد) شاغلین کشور در بخش غیررسمی اشتغال دارند. با این فرض که ۴ درصد از نیروی کار غیررسمی در سه دهک پایین درآمدی هستند طبق تخمین سه میلیون نفر شاغل بخش غیررسمی بهشدت به حمایت اجتماعی نیاز دارند.
بر اساس گزارش موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، در اردیبهشتماه سال ۱۳۹۹ با شیوع بیماری کرونا، بسیاری از فعالیتهای اقتصادی در واحدهای صنفی تعطیل شد و اشتغالزایی آنها بهشدت در خطر افتاده است. بر اساس بررسیهای انجامشده تا قبل از بازگشایی اصناف کمخطر و متوسط ریسک در سطح کشور، در اصناف توزیعی از ۹۵۰ رسته حدود ۱۱۵ رسته فعال و بقیه غیرفعال و یا دارای فعالیت اندک بودهاند. در اصناف تولیدی نیز از ۹۸۱ رسته، تنها ۸۰ رسته شغلی فعال و بقیه غیرفعال و یا دارای فعالیت اندک بودهاند. این وضعیت برای اصناف خدماتی و خدمات فنی بسیار نگرانکننده بود و تقریبا رستههای شغلی این دو گروه از اصناف با تعطیلی مواجه هستند. با توجه به محاسبات انجامشده یک کاهش اشتغال موقتی حداقل سه میلیون نفر در اصناف مشاهده میشود. در بین گروههای چهارگانه اصناف، اصناف توزیعی با ۳۵درصد کاهش شغل با کمترین کاهش مواجه شدهاند اما به دلیل سهم بالای آن در ایجاد اشتغال این کاهش بسیار بالاست.
اتاق اصناف ایران؛ ۵۷ گروه صنفی از کرونا آسیب دیده و درمجموع ماهانه بیش از ۲۷ هزار میلیارد تومان (فقط شامل اجاره و دستمزد حداقلی کارکنان طی دو ماه اول شیوع کرونا) خسارت ایجاد شده است. طبق این محاسبات، حدود ۱.۴۵ میلیون واحد صنفی به طور مستقیم از کرونا آسیب دیدهاند. برآورد شده تا پایان سال جاری، مجموع خسارات وارده حداقل به ۲۰۲.۵ هزار میلیارد تومان برسد.
خسارت بیش از ۱۱ هزار میلیارد تومانی به کشاورزی و امنیت غذایی
حدود ۷۵درصد بهرهبرداران کشاورزی در ایران را کشاورزان کوچکمقیاس با مالکیت زمین (کمتر از پنج هکتار) تشکیل میدهند یعنی بیش از دوسوم کشاورزان کمتر از پنج هکتار زمین زراعی و بیش از چهارپنجم باغداران کشاورز کمتر از پنج هکتار باغ دارند. این کشاورزان در شرایط عادی بدون کرونا نیز در تأمین منابع مالی، سرمایهگذاری در فناوری، بکارگیری روشهای جدید تولید، بکارگیری ماشینآلات و بازار فروش با مشکلات مواجه هستند.
بررسی شواهد آماری نشاندهنده اثرگذاری ۷.۸درصدی شیوع ویروس در بخش مصرف و ۱۰درصدی در بخش صادرات، در ماه اسفند ۱۳۹۸ است و درنتیجه میزان حداقل خسارت ناشی از این بحران در ماه اسفند ۱۳۹۸ در حدود سه هزار و ۲۵۰ میلیارد تومان در بخش مصرف و ۷۰۰ میلیارد تومان در بخش صادرات تخمین زده میشود. تداوم شیوع ویروس کرونا در ماههای فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۹ توانسته است دامنه خسارتها را به صورت تصاعدی گسترش دهد.
همهگیری ویروس کرونا سبب افت قابل توجه میزان صادرات محصولات کشاورزی ایران شده است. این خسارات به میزان ۱۱۴.۱۶۷ هزار میلیارد ریال برای ۶۰ هزار و ۵۷۹ واحد تا اردیبهشت سال ۱۳۹۹ برآورد شده است.
درآمد کشاورزان به طور متوسط ۷.۸درصد کاهش یافت و همچنین با توجه به کنترل و محدودیتهای اعمالشده در مبادی گمرکات ایران، تجارت در بخش کشاورزی نیز با ۱۰درصد زیان روبهرو شده است. مجموع خسارت وارده بر بخش کشاورزی حدود ۱۱.۵ هزار میلیارد تومان گزارش شده است.
کاهش ۱۶ میلیارد دلاری تجارت خارجی در دوران کرونا
تجارت خارجی ایران در سال ۲۰۲۰ با کاهش ۱۶ میلیاردی به حدود ۷۰ میلیارد دلار رسیده است. صادرات نفت ایران با توجه به تحریمها و همهگیری ویروس کرونا بهسختی آن هم در حجم بسیار اندک صورت پذیرفت. از حجم ارزش تجارت ۸۵ میلیارد دلاری کشور در سال ۱۳۹۸، میزان واردات و صادرات کشور به ترتیب ۴۳.۷ و ۴۱.۳ میلیارد دلار بود. با توجه به شیوع ویروس کرونا، پیشبینی میشود حداکثر صادرات کشور در سال ۱۳۹۹ به ۳۰ میلیارد دلار برسد. این موضوع در حالی است که حداقل نیاز ارز وارداتی حدود ۳۵ میلیارد دلار برآورد شده است. با این فرض که چنانچه ارز مورد نیاز کالاهای اساسی کشور ثابت بماند، بیشترین کسری ارز به حوزه تولید اصابت خواهد کرد، زیرا بر اساس آمار موجود بیش از ۸۰درصد از واردات کشور را کالاهای سرمایهای، واسطهای، قطعات و مواد اولیه تشکیل میدهند.
خسارت ۹ هزار میلیارد تومانی فرهنگ، گردشگری و صنایع دستی با شیوع کرونا
بخش خدمات درمجموع بیش از ۵۰درصد تولید ناخالص داخلی ایران را به خود اختصاص داده که هر گونه بحرانی در این بخش کل اقتصاد ایران را با مخاطره روبهرو خواهد کرد. لازم به ذکر است که این بخش قابلیت انبار محصولات و فروش بعد از کرونا را ندارد و درنتیجه درآمدهای ازدسترفته در ماههای بعد جبران نمیشود. در زیر بخشهای خدمات، صنعت گردشگری که در سالهای اخیر از رونق بسیار قابل توجه در بخش زیارتی و درمانی برخوردار بوده آسیب جدی خواهد دید.
بر اساس گزارش وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در سال ۱۳۹۸ حدود ۱۰ میلیون نفر گردشگر خارجی وارد کشور شدهاند و انتظار میرود به این دلیل که فصول بهار و تابستان زمان مناسبی برای ورود گردشگران خارجی به کشور است بیش از ۷۰درصد این درآمدهای ارزی ناشی از ورود گردشگران در سال ۱۳۹۹ در معرض خطر قرار گرفته و فعالان بخش گردشگری با کاهش ۸۰درصدی فروش خود روبهرو شدهاند.
پیامد استمرار وضعیت بحرانی همهگیری کرونا و تعطیلیهای سراسری مراکز فرهنگی، هنری و رسانهای و همچنین توقف رویدادهای متنوع ملی و بینالمللیِ بخش فرهنگ، هنر و رسانه در ۶ ماه نخست امسال، خسارات بسیاری را بر کسبوکارها و فعالان اقتصادی بخش وارد آورد.
بنابر فرآیند ثبت اطلاعات فعالان اقتصادی آسیبدیده برای ارایه به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، ۱۸۶ هزار نفر فعال آسیبدیده شناسایی و میزان خسارت وارده بر سه رسته اصلی فعالیتهای اقتصادی فرهنگی، هنری و رسانهای بر مبنای اطلاعات دریافتی تا پایان شهریور ماه ۹۹، حدود سه هزار میلیارد تومان و با تخمین منطقی تا پایان آذر بیش از چهار هزار میلیارد تومان برآورد شد.
علاوه بر این شاغلان رسمی بیکارشده در تأسیسات گردشگری از ابتدای شیوع کرونا تا پایان مردادماه سال جاری ۷۸ هزار و ۵۰۵ نفر بودهاند.
همچنین حوزههای فرهنگی، رسانهای و هنری نیز بنا به گفته فعالان و مسئولان این بخش بیش از پنج هزار میلیارد تومان آسیب دیدهاند.
کرونا ۲۵ هزار میلیارد تومان به بخشهای درمانی خسارت زد
بخشهای درمانی خارج از کشور بر اساس گزارش هلال احمر تا پایان اردیبهشت امسال به میزان یک میلیون و سیصد هزار دلار خسارتدیدهاند.
همچنین با توجه به خسارتهای شدید شیوع کرونا و تحریمها، کارانه کادر درمانی بیمارستانهای دانشگاهها و دانشکدههای علوم پزشکی تا پایان تیرماه جاری بالغ بر ۹ هزار میلیارد تومان است که از این مبلغ ۵.۶ میلیارد تومان مربوط به معوقات سال ۱۳۹۸ است که مقرر شده پرداخت شود. اما معوقات امسال با مشکل در تأمین اعتبار برای پرداخت روبهرو هستند. علاوه بر این در حوزه تحقیقات و فناوری بخش بهداشت حدود ۱۰۰۰ میلیارد تومان خسارت به کشور وارد شده است.
علاوه براین در حوزه درمان خسارات واردشده ذیل سازوکارهای مختلف شامل افت درآمدهای اختصاصی بیمارستانها به شکل متوسط ۳۰درصد بوده که در هفت ماهه (منتهی به مهر) امسال باعث کاهش درآمد به میزان پنج هزار میلیارد تومان شده است.
هزینه اقلام حفاظتی برای بیماران و کادر درمان نسبت به سال گذشته چهار هزار میلیارد تومان افزایش داشته است.
افزایش ساعت کاری سبب پرداخت ۴۴۵ میلیارد تومان پرداختی اضافه به کادر درمان شده است.
ارتقای سیستم اکسیژن طبی در بیمارستانهای علوم پزشکی حدود ۲۵۰ میلیارد تومان هزینه در بر داشته است.
هزینه تأمین تجهیزات پزشکی مراکز درمانی کشور به میزان ۵.۵ هزار میلیارد تومان افزایش یافته است.
ناتوانی در پرداخت اعتبارات مربوط به بیماران روانی، سوختگی، مسمومین و مصدومین غیر تصادفی، بیماران خاص و صعبالعلاج به میزان ۲۰۰ میلیارد تومان رسیده است.
درآمد آزمایشگاههای دولتی و غیر دولتی به دلیل مراجعهنکردن حضوری به ترتیب به میزان ۵۰۰ میلیون تومان و ۲ هزار میلیارد تومان افت داشته است. همچنین هزینه تفکیک محیطهای بیماران در آزمایشگاههای کشور به میزان ۲۵ میلیارد تومان افزایش هزینه داشته است.
هزینه خرید تجهیزات و لوازم آزمایشگاهی مورد نیاز برای انجام تستهای تشخیصی مولکولی کووید-۱۹ به میزان ۳۷۵ میلیارد تومان بود و درمجموع خسارت واردشده به حوزه سلامت ناشی از بیماری کرونا حدود ۲۵ هزار میلیارد تومان تخمین زده میشود.
خسارت ۱۵۰ میلیارد تومانی کرونا به بخش جوانان
با توجه به فعالبودن حدود ۳۲ هزار باشگاه ورزشی در سطوح مختلف در کشور، طبق بررسیهای انجامشده، باشگاههای فعال در کشور هر یک بین ۵ تا ۴۵ نفر کارکنان داشته که چنانچه خسارت وارده بر باشگاهی با حداقل کارکنان مورد محاسبه قرار گیرد، ماهیانه حدود ۲۵۰ میلیون ریال خسارت برآورد میشود. مجموع خسارت تقریبی ناشی از شیوع ویروس کرونا برای مدت ۶ ماه در حوزههای مرتبط با جوانان ۱۱۰ میلیارد تومان برآورد میشود که با تخمین منطقی این خسارت تا پایان آذر ماه به بیش از ۱۵۰ میلیارد تومان رسیده است.
کرونا و خسارت بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومانی به بیمه
شیوع ویروس کرونا تأثیر قابل توجهی در نظام تولیدی کشور و به تبع آن بر صنعت بیمه کشور دارد. با توجه به تعدیل نیروی کار موجود، افزایش تعداد ترک کارهای اعلامشده از سوی کارفرمایان مشمول قانون تأمین اجتماعی، کاهش تولید و عدم امکان جذب نیروی کار جدید در کارگاهها تنها در اسفندماه سال ۱۳۹۸ ، فروردین، اردیبهشت و خرداد ماه سال جاری به ترتیب ۱۵۰۰، ۳۰۰۰ ، ۲۹۰۰ و ۲۵۰۰ میلیارد تومان منابع حق بیمه کاهش داشته است.
همچنین توقف و کاهش بخش عمده انجام بازرسی دفاتر قانونی اشخاص حقوقی در ماههای اسفند ۱۳۹۸ و فروردین و اردیبهشتماه سال جاری بیش از ۱۰۰۰ میلیارد تومان فرار مالیاتی به همراه داشته است. علاوه بر اینها در سال ۱۳۹۸ بیش از ۹۵۰ هزار نفر از رانندگان حملونقل درون و برونشهری با پرداخت ۱۳.۷درصد حق بیمه سهم خود، از ۱۳.۵درصد سهم هدفمندسازی یارانهها برخوردار بودهاند که با توجه به وضعیت جاری، مبلغ امهال حق بیمه سهم راننده در دو ماهه اول سال ۱۳۹۹ بابت هر ماه بیش از ۳۰۰ میلیارد تومان است.
ضرر ۲۵ هزار میلیارد تومانی کرونا به بخش حمل و نقل
با شیوع ویروس کرونا و وضع محدودیتهای ناشی از آن صنعت حملونقل در هر دو حوزه مسافری و باری دچار ضرر قابلتوجهی در ۵ ماهه ابتدای سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۸ شده است. بررسی آمار عملکردی وزارت راه و شهرسازی نشان میدهد میزان کل خسارت وارده بر حوزههای مختلف حملونقل کشور، از دوران شیوع ویروس کرونا (اسفند ۱۳۹۸ تا مرداد ۱۳۹۹)، ۴.۵ هزار میلیارد تومان بوده است که بخش هوایی و ریلی سهم قابل توجهی از خسارت حاصله (۹۰درصد) را متحمل شدهاند.
در صورت ادامه وضع موجود حداقل کاهش درآمدی سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۸ برای ۶ ماهه دوم سال در بخش مسافری در سه زیربخش جادهای، ریلی و هوایی به ترتیب ۲.۶، ۰.۳۱ و ۱۹.۳ هزار میلیارد تومان برآورد میشود. همچنین در بخش باری نیز در هر سه زیربخش جادهای، ریلی و هوایی به ترتیب ۰.۳۶، ۰.۸ و ۱.۷۱ هزار میلیارد تومان حداقل کاهش درامد برآورد میشود.
خسارت ۸۷۰ میلیاردی کرونا به آموزش و پرورش
محیط مدرسه علاوه بر اینکه فرصتهای آموزشی را در اختیار دانشآموزان قرار میدهد، سلامت اجتماعی، عاطفی و روانی آنان را نیز ارتقا میدهد. با شروع بحران کرونا بسیاری از این تعاملات برگرفته از محیط مدرسه حذف شده است به نحوی که دانشآموزان علاوه بر محرومیت کامل آموزشی، دچار اختلالهای عاطفی و اجتماعی نیز خواهند شد که این امر در بلندمدت میتواند علاوه بر آموزش، خسارت بسیار شدیدی را بر جسم و روان دانشآموز داشته باشد. خسارت وارده در ابعاد کیفی و کمی قابل بررسی است که در بعد کمی شاهد تحمیل هزینههای اضافی ازجمله خرید مواد ضدعفونیکننده، افزایش هزینه اینترنت، کاهش درآمدهای اختصاص و عمومی، افزایش نرخ بازماندگان از تحصیل خواهیم بود و در بعد کیفی بر کیفیت یادگیری، فعالیتهای ورزشی و بدنی، تعاملات اجتماعی کودکان، محدودشدن نظارت و بازرسی، تضعیف اهداف آموزشی اثرگذار خواهد بود. خسارت وارد بر این بخش حدود ۸۷۵ میلیارد تومان است.
کرونا و آسیب یک هزار میلیارد تومانی شرکتهای دانشبنیان و استارتاپها
بیش از ۹۰درصد از پنج هزار و ۳۹۴ شرکت دانشبنیان، بهویژه در بخشهای فناوری زیستی، کشاورزی و صنایع غذایی، مواد پیشرفته، ساخت تجهیزات و ماشینآلات، برق، الکترونیک، فتوالکترونیک و مخابرات، فناوری اطلاعات و خدمات تجاریسازی، با مشکلات عدیدهای در حوزه کاهش تقاضای محصولات، کاهش درآمد و فروش، عدم توان پرداخت حق بیمه نیروی انسانی، فقدان نهادهها و تجهیزات مورد نیاز و کمبود سرمایه در گردش روبهرو هستند. از طرفی دیگر بر اساس برآوردهای انجامشده بسیاری از استارتاپهای فعال در حوزه پلتفرمهای اینترنتی با مشکلات زیادی نظیر کاهش فروش، تعدیل کارکنان و مواردی از این دست روبهرو شدهاند. به عنوان نمونه استارتاپهای حوزه گردشگری با کاهش ۸۰درصد فروش، استارتاپهای اطلاعرسانی خدمات تفریحی و فرهنگی مانند رزرو و فروش بلیت یا پلتفرمهای تخفیف گروهی به طور متوسط با کاهش ۸۵درصدی فروش و استارتاپهای حوزه جابهجایی اینترنتی بار و مسافر با کاهش بیش از ۲۰درصدی تعداد سفر روبهرو بودهاند.
بر اساس آخرین آمار موجود در معاونت علمی و فناوری رئیسجمهوری و صندوق نوآوری و شکوفایی، به بیش از ۴۰۰ شرکت آسیبدیده از کرونا در حدود پنج هزار و ۶۰۰ میلیارد ریال تسهیلات ویژه تخصیص یافته است.
همچنین به وسیله صندوقهای غیردولتی پژوهش و فناوری از شرکتهای فناور غیر دانشبنیان نیز که از این بیماری آسیب دیدهاند، حمایتهایی به وسیله این معاونت و صندوق نوآوری و شکوفایی انجام شده است. در این راستا به بیش از ۹۲ شرکت بیش از ۶۱۰ میلیارد ریال تسهیلات پرداخت شد. با توجه به حمایتهای انجامشده در این معاونت، صندوق نوآوری و شکوفایی و سایر صندوقهای و سازمانهای حمایتی در حوزه دانشبنیان از مشاغل آسیبدیده، برآورد میشود بیش از ۱۰ هزار میلیارد ریال به این حوزه خسارت وارد شده باشد. به این مبلغ باید افت میزان فروش شرکتهای دانشبنیان که در سال گذشته بالغ بر ۱۲۰ هزار میلیارد تومان بوده است را نیز اضافه کرد که متأسفانه آمار دقیقی از آن در دسترس نیست.