سیره رفتاری حضرت فاطمه(س) امروز می‌تواند درس‌آموخته‌ای برای ما و توشه‌ای برای آخرت‌مان باشد. ما برای نیل به توسعه و رشد اجتماعی نیاز به یک نقشه راه داریم که محتوای آن را می‌توانیم در آموزه دینی و سبک زندگی اهل بیت جست‌وجو کنیم. «شهروندآنلاین» به همین منظور و به مناسبت شهادت حضرت فاطمه علیهاالسلام به بیان شاخص‌هایی از سیره رفتاری این بانوی گرانقدر پرداخته است.
«ام‌ابیها»
حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها، هشت سال در مکه پابه‌پای پدر در اعتلا و پیشرفت اسلام کوشید و در آزار کفار و مشرکان و منافقان یار و مددکار پدر بود. در دره و شعب ابوطالب، سه سال در کنار پدر تحمل کرد و زمانی که مشرکان پیامبر(ص) را آزار و اذیت و زخمی یا جسارتی می‌کردند، پیامبر(ص) را دلداری می‌داد و زخم‌هایش را مداوا می‌کرد. این‌گونه بود که پیامبر(ص) ایشان را «ام‌ابیها»(مادر پدرش) نامید.
فاطمه‌زهرا(س) در همه حال به یاد پدر گرامی خویش بود و از هیچ نعمت و کمکی برای یاری به پدر دریغ نمی‌کرد.
نقل است از حضرت‌فاطمه(س) که فرمود: وقتی بر پیامبر(ص) آیه نازل شد (که پیامبر(ص) را با نامش خطاب نکنید)، هیبت پیامبر(ص) مرا گرفت، به‌طوری که نتوانستم به او «یا ابة» بگویم و یارسول‌الله به او می‌گفتم. حضرت از من روی گرداند. چندبار به همین ترتیب صدا کردم و او جواب نداد. سپس فرمود: دخترم این آیه درباره تو و خاندان تو نازل نشده است. تو از منی و من از تو هستم. این آیه درباره اهل جفا و تکبر و کسانی که فخر می‌ورزند، نازل شده است. تو «یا ابة» بگو. چون برای قلب من محبوب‌تر و برای پروردگار رضایت‌بخش‌تر است.
پیمان عشق و محبت
ازجمله نکات مهم زندگی حضرت فاطمه(س) ازدواج آن حضرت بود. ایشان خواستگارانی بسیار در میان صحابه داشت که از نظر مالی در رتبه‌های بالایی قرار داشتند، اما رسول‌خدا(ص) همچنان مسأله را به نظر خداوند موکول می‌کرد تا سرانجام جبرییل بر پیامبر(ص) نازل شد و گفت: ای محمد! خدا بر تو سلام می‌رساند و می‌فرماید فاطمه را به عقد علی درآور، خداوند علی را برای فاطمه و فاطمه را برای علی پسندیده است.
احترام به همسر و رعایت حقوق همسر و همسردوستی و فرزند دوستی و سختکوشی در امور خانه و تبدیل خانه به مدرسه و تبدیل بخشی از خانه به مسجد و عبادتگاه و برنامه‌ریزی در کار خانه و رعایت حق خدمتکار و آموزش قرآن و اخلاق به خدمتکار از ویژگی‌های حضرت زهرا(س) بود؛ چنانکه تبدیل خانه به سنگر جهاد و مبارزه علیه ستمگران و دفاع از ولایت را در راستای وظایف خویش می‌دانست،
همچنین توجه به دعا در حق همسایه و قانع‌بودن به خانه اجاره‌ای در ابتدای زندگی و ایجاد روحیه عبادت و انفاق گروهی و خانوادگی در بین اعضا و رعایت تفاهم با همسر و قبول مسئولیت شخصی در تربیت فرزندان و تقسیم کار در امور خانه و مشورت در امور و بردباری و تحمل فقر خانوادگی و مشکلات خانوادگی و فرمان‌پذیری از همسر از اخلاق و روحیات خاص حضرت زهرا(س) بود، حتی رسیدن به انواع موفقیت‌های خانوادگی و سرودن شعر برای شوهر و فرزندان و پدر نیز از اخلاق خانوادگی حضرت زهرا(س) است.
حضرت علی علیه السلام بعد از شهادت فاطمه خطاب به ایشان فرمودند: «بِمَنِ العَزاء یا بِنتِ مُحمد؟ کنت بِکِ اتعزی فَفیم العَزاء من بعدک؟»؛ به چه چیزی آرامش یابم ای دختر محمد؟ من به وسیله تو تسکین می‌یافتم؛ بعد از تو به چه چیزی آرامش یابم؟
تربیت و رفتار با فرزندان
سیره رفتار فاطمه(س) با فرزندان خود نیز سرمشقی مناسب برای تربیت صحیح فرزندان است. ایشان به فرزندان احترام می‌گذاشتند و آنها را با احترام خطاب می‌کردند و همیشه سعی در آموزش و تربیت دینی و اخلاقی آنها داشتند.
در حدیث شریف کساء حضرت فاطمه(س) در پاسخ سلام فرزند خود امام‌حسن(ع) می‌فرماید: سلام بر تو ای نور دیده‌ام و میوه دلم. و در پاسخ سلام امام‌حسین(ع) می‌فرماید: سلام بر تو ای فرزند من و ای نور دیده‌ام و میوه دلم.
حضرت زهرا (س) فرزندان خود را همیشه برای یادگیری و تعلیم و تزکیه آماده می‌کرد؛ به‌عنوان مثال به فرزندش حسن(ع) می‌فرمود: «به مسجد برو، آنچه را از پیامبر شنیدی، فراگیر و نزد من بیا و برای من بازگو کن.»
و در عین حال شادی و خوشحالی را در بیت خود تسری می‌داد و این تا حدی بود که از بازی با کودکان که نقش بسزایی در تربیت آنها دارد، اجتناب نمی‌کرد.
نقل شده است که فاطمه(س) فرزندش حسن(ع) را روی دست می‌گرفت و بالا می‌انداخت و حرکت می‌داد و می‌فرمود: اشبه أباک یاحسن، و اخلع عن الحق الرّسن، و اعبد الهاً ذامنن، و لاتوال ذا الاحسن.(ای حسن، نظیر پدرت باش و ریسمان ظلم از حق دور کن و خداوندی را که صاحب نعمت‌هاست پرستش کن و با افراد تیره‌دل دوست مباش.)
ایشان همیشه رسیدگی به فرزندان را در اولویت قرار می‌داد. سلمان می‌گوید: روزی فاطمه‌زهرا(س) را دیدم که مشغول آسیاب بود. در این هنگام فرزندش حسین گریه می‌کرد. عرض کردم: برای کمک به شما آسیاب کنم یا بچه را آرام نمایم؟ ایشان فرمود: من به آرام کردن فرزند اولی هستم، شما آسیاب را بچرخانید.
ساده‌زیستی
ساده‌زیستی و پرهیز از تجمل از نکات بارز زندگی حضرت فاطمه‌زهرا(س) است. مهریه کم، جهیزیه مختصر، اکتفا به غذای اندک و معاش کم، استفاده از حداقل امکانات برای زندگی و… همان‌گونه که در فوق شرح داده شد از خصوصیات آشکار سیده زنان عالم است.
شیعه و سنی نقل کرده اند، امیرمؤمنان و فاطمه‌زهرا و امام‌حسن و امام‌حسین(ع) و خادمه آنان «فضه» طبق نذری که کرده بودند سه روز، روزه گرفتند.
شب اول هنگام افطار فقیری در زد، حضرت‌علی(ع) افطار خود را به او داد. سایرین نیز به او اقتدا کرده و افطار خود را به فقیر دادند و با آب افطار کردند.
شب دوم یتیمی در زد و باز افطار خود را به او دادند. شب سوم نیز اسیری آمد و چیزی طلبید، این‌بار نیز افطار خود را به او دادند. آنگاه از سوی خدای متعال سوره «هل آتی علی الانسان» نازل شد و در آن آیه «و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا» اشاره به ایثار و انفاق آن بزرگواران دارد.
تفسیر این داستان را در تفاسیر شیعه و سنی و ازجمله در تفسیر معروف «کشاف» تألیف عالم و مفسر بزرگ سنی «جاراللّه زمخشری» میتوان یافت.
روح عبادت و نیایش
تجلی عبادت و روح عادت در سیره حضرت موج می‌زد، به‌گونه‌ای که عبادت ایشان زبانزد عام و خاص، دوست و دشمن بوده است.
حضرت پیامبر(ص) درباره حضرت فاطمه(س) می‌فرمود: ایمان به خدا در اعماق دل و باطن روح زهرا چنان نفوذ کرده که برای عبادت خدا خودش را از همه چیز فارغ می‌سازد. فاطمه دخترم بهترین زن عالم است. پاره‌تن من و نور چشم من و میوه‌دل من و روح و روان من است. حوریه‌ای است به صورت انسان. آنگاه که در محراب عبادت می‌ایستد، نورش برای ملائک آسمان درخشندگی دارد و خداوند به ملائکه خطاب می‌کند: بنده مرا ببینید! چطور درمقابل من به نماز ایستاده و اعضای بدنش را خوف می‌لرزد و غرق عبادت است! ای ملائکه گواه باشید که پیروان فاطمه را از عذاب دوزخ در امان قرار دادم.
در حدیث دیگری به سلمان می‌فرماید: ای سلمان! خدای تعالی چنان دل و جان و تمام اعضا و جوارح دخترم فاطمه را به ایمان پر کرده که یکسره برای عبادت و فرمانبرداری حق تعالی خود را از همه‌چیز فارغ ساخته است.
امام حسن‌مجتبی علیه‌السلام فرمود: در دنیا کسی عابدتر از مادرم فاطمه(س) نبود؛ آن‌قدر به عبادت می‌ایستاد تا پاهایش ورم می‌کرد.
پی‌نوشت‌ها:
مجلسی، بحارالانوار، ج٤٣، ص١٣٤، کشف‌الغمه، ج١، ص٤٩٢، بیت الاحزان، ص٣٧.
کلینی، روضه الکافی، ص١٦٥.
حسینی شاهرودی، سیدمحمد، الگوهای رفتاری حضرت‌زهرا(س)، تربیت فرزند، ص ١٦.
حسینی، سیدعلی، کرامات و مقامات عرفانی حضرت زهرا(س)، ص٤٤.
دشتی، محمد، فرهنگ سخنان حضرت فاطمه‌زهرا(س)، ص١٣.