ایران و کوبا؛ یک زوج طلایی در برابر کرونا
همکاری دو کشور ضد آمریکایی در ساخت واکسن کرونا به نتایج موفقیت آمیزی رسیده است
ایران و کوبا با همکاری هم واکسنی را تولید میکنند که یک تفاوت اساسی با سایر واکسنهای تولید شده در دنیا دارد و آن هم این است که این واکسن بر پایه پروتیین است و کارشناسان بر این باورند که این تکنولوژی ساخت واکسن هیچ عوارض جانبی ندارد.
درست جمعه گذشته بود که دولت کوبا اعلام کرد که با امضای توافقنامهای با ایران فناوری پیشرفتهترین واکسن نامزد تولید نهایی در هاوانا به ایران منتقل شده و انجام آزمایشات بالینی انسانی مرحله سوم در ایران انجام خواهد شد.
در همان زمان کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو نیز در این باره اعلام کرد که همکاریهای مشترک ایران (انستیتو پاستور ایران) و کوبا(مرکز ایمنیشناسی مولکولی و انستیتو فینلای کوبا) این بار برای تولید مشترک واکسن کووید-19 تداوم مییابد. این همافزایی به دو کشور امکان میدهد تا در ایمنسازی علیه کرونا سریعتر حرکت کنند.
کوبا موفق در مهار کرونا
به دنبال شیوع گسترده ویروس کرونا در جهان، پزشکان و متخصصان کوبایی بهرغم فشارها و تحریمهای اقتصادی آمریکا تاکنون برای نبرد با بیماری کووید- ۱۹ و ارایه خدمات پزشکی به بیماران به ۱۴ کشور سفر کردهاند.
کوبا، بهرغم محرومیتها و تحریمهایی که از جانب آمریکا علیه این کشور آمریکای لاتین وجود دارد، از وضعیت بهداشتی و پزشکی خوبی برخوردار است. از دههٔ ۱۹۸۰ به بعد این کشور حوزه آمریکای لاتین به پیشرفتهای قابل توجهی در حوزه بهداشت و درمان دست یافته است. از سوی دیگر نظام درمانی کوبا از شهرت خاصی برخوردار بوده و پزشکان کوبایی در بحران ویروس ابولا نیز از هیچ خدمتی به جامعه جهانی دریغ نکردند. این همبستگی اجتماعی و انسانی، برای دولت هاوانا، درآمد قابل توجهی نیز به ارمغان آورده است.
در کوبا به ازای هر هزار نفر حدود 8 پزشک وجود دارد. این نرخ در آلمان تقریبا نصف میشود؛ یعنی به ازای هر هزار نفر تقریبا یک پزشک در این کشور اروپایی وجود دارد.
تجربه کوبا در ساخت واکسن
کوبا تجربه زیادی در تحقیقات واکسن دارد. جزیره کارائیب در حال کار روی ویروس است. این در حالی است که روسیه قصد دارد واکسن خود را در کوبا تولید کند. مردم کوبا مانند دیگر ساکنان کره خاکی بر این باورند که تنها یک واکسن کارآمد علیه این ویروس میتواند تسکین طولانیمدت داشته باشد و این واکسن میتواند توسط کارشناسان خود کشورشان ساخته شود.
فرانسیسکو دوران، رئیس اپیدمیولوژی وزارت بهداشت عمومی کوبا ، آگوست 2020 اعلام کرد که کشورش در حال کار روی چنین واکسنی است. به گفته محققان علوم پزشکی کوبا ، این کشور دو اولویت را دنبال میکند؛ توسعه ظرفیتهای کافی برای آزمایش سریع به منظور تجزیه و تحلیل ویروس در کنار واکسنهای خاص برای مبارزه با بیماری.
برخلاف بسیاری از کشورهای در حال توسعه، کوبا دارای یک بخش بیوتکنولوژی قوی و آزمایشگاههای مجهز است. تجربهای که این کشور طی سالها در تولید واکسن جمعآوری کرده، اکنون در تحقیقات مرتبط با ویروس کرونا مفید است.
تولید 80درصد واكسنهای مورد استفاده در برنامه ملی واكسنسازی
خوزه مويا، مدير منطقهای سازمان بهداشت پان آمريكا میگوید: «كوبا تقريبا 80 درصد واكسنهای مورد استفاده در برنامه ملی واكسنسازی را توليد میكند.»
بر اساس گزارش رسانههای دولتی کوبا، در یکی از مراکز ایمونولوژی مولکولی و مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی، دانشمندان کوبایی از ماهها پیش در حال کار روی چهار واکسن احتمالی هستند که آزمایش آنها در مرحله پیشرفته بوده است.
جراردو گیلن، مدیر یک مرکز تحقیقات زیست پزشکی در کوبا میگوید: «تحقیقات کوبا روی تولید واکسن با استفاده از ذرات شبیه ویروس است که به طور بالقوه قادر به فعالسازی و تقویت سیستم ایمنی بدن مردم است. چنین واکسنهایی که معمولاً پس از عفونت تجویز میشوند، به عنوان واکسنهای درمانی شناخته میشوند.»
او در مصاحبه با دویچه وله عنوان کرد كه واكسن درمانی تولید شده در كوبا به منظور مقابله با هپاتیت مزمن B است: «اکنون كه ما دوباره در مورد یك بیماری تنفسی یعنی کووید-19 صحبت میكنیم، معتقدیم كه ایمنسازی غشاهای مخاطی در هنگام خنثیسازی ویروس میتواند بیشترین تأثیر را داشته باشد.»
برخلاف بسیاری از کشورهای در حال توسعه، کوبا دارای یک بخش بیوتکنولوژی قوی و آزمایشگاههای مجهز است. تجربهای که این کشور طی سالها در تولید واکسن جمعآوری کرده، اکنون در تحقیقات مرتبط با ویروس کرونا مفید است.
فاز سوم آزمایش واکسن کوبایی در ایران
کیانوش جهانپور پیش از این اعلام کرده بود فاز یک کارآزمایی بالینی انسانی واکسن کرونا در کشور کوبا با موفقیت انجام شده است، فاز دوم مطالعه بالینی انسانی آن نیز هماکنون با نظارت انستیتو پاستور ایران در کشور کوبا در حال انجام است و به شرط موفقیت فاز دو، فاز سه مطالعه انسانی آن همانطور که رئیس انستیتو پاستور ایران اعلام کرده در ماههای پایانی امسال در ایران انجام خواهد شد.
او گفته بود هر اقدام دیگری که قرار باشد برای تولید مشترک واکسن کرونا در ایران انجام شود و هر کارآزمایی بالینی که برای تولید واکسن لازم باشد، زمانی در ایران انجام میشود که طرف مقابل شرایط ایران را بپذیرد. تاکنون فقط یک موسسه کوبایی شرایط ایران را پذیرفته است. این موضوعی است که سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا هم بر آن تاکید کرده است.
روش تولید واکسن کوبایی برای ما آشناست
آمیتیس رمضانی، مدیر گروه تحقیقات بالینی انستیتو پاستور ایران در گفتوگو با شهروند آنلاین در خصوص وضعیت ساخت واکسن ایران با همکاری کوبا میگوید: «کشورهای مختلفی در حال ساخت واکسن برای افزایش ایمنی مردم در همه دنیا هستند. چین، روسیه، آمریکا و انگلیس از جمله کشورهایی هستند که واکسن آنها مراحل آزمایشی را طی کرده است و بحث تولید انبوه آن اغاز شده است اما هر کدام از این واکسنها با روش و تکنولوژی خاصی تولید میشود و به همین دلیل همه این واکسنها برای ما قابل فبول نیستند زیرا ما با تکنولوژی آنها آشنا نیستیم و نمیدانیم آیا با گذشت زمان این واکسنها عوارضی برای ما به دنبال دارند یا نه؟
او در صحبتهایش به واکسن روسی اشاره میکند و میگوید: «این واکسن فناوری خودش را دارد و از روش وکتور برای آن استفاده میشود. در این روش از ژنوم کرونا استفاده و به این طریق آنتیبادی کرونا را روی آن سوار میکنند.»
این مقام مسئول به این موضوع تاکید میکند که این روش ساخت واکسن برای ما ناآشنا نیست اما واکسنی که فایزر آن را در امریکا تولید میکند برای ما بسیار ناشناخته است و نمیدانیم این واکسن چه عوارضی را به دنبال دارد
واکسن مشترک ایران و کوبا بر پایه پروتیین است
بهترین واکسن، واکسنهایی است که بر پایه پروتیین ساخته میشوند این موضوعی است که بسیاری از کارشناسان بر آن تاکید دارند و رمضانی هم خاطر نشان میکند که واکسنی که ایران با کمک کوبا آن را تهیه میکند از همین نوع واکسن است و میگوید: «فاز سوم این واکسن قرار است در ایران عملیاتی شود.»
او توضیح میدهد که بررسیها و آزمایشهایی که روی این ویروس انجام شده است نشان میدهد که هم ایمنی بالایی و هم عوارض جانبی کمتری نسبت به سایر واکسنها دارد. مهمتر از همه اینکه در بسیاری از موارد نمونه دیگری از مصرف این واکسن مانند هپاتیت را داشتهایم که بسیار موفقیتآمیز بوده و توانستهاند ایمنی زیادی ایجاد کنند و دیدهایم که پس از گذشت 14 تا 15 سال هیچ عارضهای در فرد ایجاد نکرده است.
این در حالی است که در مورد فایزر از آنجا که این واکسن با روش کاملا جدید ساخته شده است نمیتوان عوارض یا شرایط آن را تشخیص داد و به همین دلیل اعتماد کمتری نسبت به آن وجود دارد در واقع نمیدانیم که 10 سال آینده افرادی که این واکسن را تزریق میکنند با چه عوارضی روبهرو میشوند و آیا افراد دچار بیماریهای بدنی میشوند یا نه. حتی خود خود سازندگان نیز نمیتوانند آن را تشخیص بدهند. این شبهات در حالی مطرح میشود که در دو میلیون دوزی که تا به حال تزریق شده است عوارض جانبی بالایی از این واکسن گزارش شده و برخی از افراد نیز دچار مرگ ناگهانی شدهاند.
ما پیش از این سابقه همکاری با کوبا را در تولید واکسن هپاتیت B داشتهایم و تجربه این واکسن تجربه موفق و خوبی به حساب میآمد. بنابراین برای ساخت واکسن، کشور کوبا انتخاب شد به این دلیل میدانستیم کوبا مانند سایر کشورها خلف وعده نمیکند
کوبا موفق در تولید واکسن در دنیا
کشور کوبا تکنولوژی بالایی در تولید واکسن دارد. این کشور در حوزه بهداشت و تولید واکسن یکی از پیشتازان دنیا به حساب میآید. آنها انواع واکسنها در برابر بیماریهای مختلف را در کشور خودشان تولید کرده اند. رمضانی میگوید: «ما پیش از این سابقه همکاری با کوبا را در تولید واکسن هپاتیت B داشتهایم و تجربه این واکسن تجربه موفق و خوبی به حساب میآمد. بنابراین برای ساخت واکسن، کشور کوبا انتخاب شد به این دلیل میدانستیم کوبا مانند سایر کشورها خلف وعده نمیکند و در میان راه ما را بازی نمیدهد. این احتمال وجود دارد که کشورهایی مانند انگلیس و آمریکا در یک مرحله یک دوز از واکسن را به ما بدهند اما در مراحل بعدی که باید این واکسن را تزریق کنیم از ادامه دادن واکسن به ما خودداری کنند و آنوقت با مشکلات بیشتری روبهرو میشدیم و از سوی دیگر به روش تولید این واکسن بر اساس مستنداتی که این کشور ارایه داده بود مطمئن بودیم.»
رمضانی توضیح میدهد که باید از برندی برای تولید واکسن انتخاب میشد که به مشکل برنخوریم و از آنجا که جمعیت زیادی باید با این واکسن واکسینه شوند از نظر علمی و اقتصادی باید همه جوانب کار در نظر گرفته میشد تا این کار به ضرر خودمان و مردم نباشد.
یعنی واکسنی به مردم ارایه شود که هم بالاترین ایمنی و هم کمترین عوارض جانبی را با خود به همراه داشته باشد.
تولید یکصد ساله واکسن در ایران
امسال یکصدمین سال تأسیس انستیتو پاستور ایران است و این نشان میدهد که از سالها قبل کشور ایران در تولید دارو و واکسن پیشتاز بوده است. صد سال پیش واکسن آبله توسط انستیتو پاستور ایران به مردم تزریق شد و این نشان میدهد که توان تولید واکسن در کشور وجود دارد اما از آن زمان تاکنون هیچ وقت به این وسعت نیاز به تولید واکسن وجود نداشته است. اما در حال حاضر میتوانیم بگوییم پس از گذشت صد سال نیاز به تولید واکسن زیاد وجود دارد به همین دلیل تولید واکسن در کشور و اطمینان از امنیت آن بسیار مهم به نظر میرسد.
مدیر گروه تحقیقات بالینی انستیتو پاستور ایران بااشاره به اینکه فاز اول و دوم این واکسن برای کمتر از صد نفر آزمایش شده است ادامه میدهد: «این مرحله عوارض جانبی واکسن بررسی میشود و در حال حاضر واکسن تولید داخل که به همراه کوبا ساخته میشود این مرحله را پشت سر گذاشته است.»
اما در مرحله دوم این تعداد به چند صد نفر رسیده است در این مرحله نیز پاسخ دلخواه از این واکسن کسب شده است ایمنی آن بالای 90 درصد بوده و عوارض جانبی بسیار کمی داشته است. در واقع این واکسن از پروتیین گرفته شده و واکسنهایی که با پایه پروتیین ساخته میشوند، عوارض جانبی بسیار پایینی دارند. در حال حاضر واکسن ایرانی وارد فاز کیمیکال سه شده است.
مرحله سوم واکسن چگونه است
او در توضیح این مرحله میگوید: «در این مرحله افراد را به دو گروه تقسیم کردهایم. افرادی که واکسن میزنند و افرادی که پلاسیبو دریافت میکنند یعنی واکسن نمیگیرند و خبر هم ندارند که این مادهای که دریافت میکنند چیست. در این مرحله مقایسه بین این دو گروه انجام میشود. به این ترتیب بررسی میشود افرادی که واکسن دریافت کردهاند بیشتر به کرونا مبتلا میشوند یا افرادی که این واکسن را دریافت نکردهاند؟ در واقع پس از این مرحله است که کارایی واکسن به طور کامل مشخص میشود اما از آنجا که مرحله اول و دوم را طی کرده است ریسکی برای مردم ما ندارد و در این مرحله تنها یک مقایسه برای تعیین کارایی واکسن بهشمار میرود.»
امتحان واکسن برای همه قومها
او توضیح میدهد که برای آزمایش واکسن باید آزمایشها در افرادی با قومیتها و ژنتیکهای متفاوت امتحان شود. از این جهت است که آمریکا واکسن خود را روی مردم آرژانتین و برزیل امتحان کرده و چین بخشی از آزمایش انسانی خود را در امارات و ترکیه انجام داده است و در واقع این کار سبب میشود تا میزان موفقیت و اثرگذاری آن در کشورهای مختلف مورد بررسی قرار گیرد.
رمضانی اظهار امیدواری کرد که تا خردادماه سال آینده تولید این واکسن به صورت پلکانی و انبوه صورت گیرد تا به همه مردم تزریق شود.