آسمان آبی شد، به لطف مدیریت بادی. تهران و چند کلانشهر دیگر بالاخره پس از چند هفته دودی و غبارآلود، نفسی تازه کردند، آنهم درست در روز ملی هوای پاک. این تقارن البته هیچ ارتباطی با مدیریت دستگاهها و سازمانهای متولی این امر ندارد. چه آنکه وقتی شاخص آلودگی هوا در هفتههای گذشته روز به روز بالا میرفت و حتی شرایط در تهران قرمز شد، مسئولان فقط با برگزاری جلساتی به تکرار مکررات اکتفا کردند.
شهروندآنلاین: حتی امسال به دلیل تعطیلی نصفونیمه ناشی از اعمال محدودیتهای کرونایی، کمیته اضطراری آلودگی هوا رأی به تعطیلی موقت نداد. تنها راهکاری که این سالها برای مقابله با اثرات زیانبار این پدیده اجرا شده. اما امسال شرایط بهگونهای بود که امکان تعطیلی گسترده وجود نداشت.
اما بخت و اقبال به یاری آمد، تا حداقل در روز ملی هوای پاک، ریههای شهروندان از گزند غبار و آلودگی درامان باشد.
کاهش شاخص آلایندهها تقریبا از روز جمعه آغاز شد و همزمان با تعطیلات اول هفته، هوای تهران و سایر کلانشهرهای دودگرفته کشور، رفتهرفته به شرایط عادی بازگشتند. آنطور که پیشبینیهای هواشناسی نشان میدهد ناپایداریهای جوی همراه با وزش باد دستکم تا آخر هفته ادامه دارد و این یعنی هفته هوای پاک امسال هم به لطف ابر و باد، به خوبی و خوشی سپری میشود.
اما شرایط آلودگی هوا امسال عجیبتر از سنوات گذشته است. در تعطیلی گسترده مراکز آموزشی، مدارس، دانشگاهها، خوابگاههای دانشجویی و حتی دورکاری بسیاری از کسبوکارها، باور کمبود گاز برای نیروگاههای تولید برق و صنایع کار دشواری است.
از سوی دیگر در در هفتههای گذشته شرایط آب و هوایی هم بهگونهای نبود،که بتوان کمبود گاز و مازوت سوزی را به آن مرتبط دانست.
اما هوا روز به روز آلودهتر شهر و شهروندان را در دل سیاه خود میفشارد، تا اینکه قطعی برق مناطق مختلف تهران شرایط را پیچیدهتر از قبل کرد. اینبار هم فضای مجازی و شبکههای اجتماعی جلوتر از مسئولان و رسانههای رسمی، از واقعیت ماجرا پردهبرداری کردند. مصرف برق توسط مزرعههای استخراج بیتکوین موضوعی بود که بالاخره مسئولان هم به آن اذعان کردند. بعد هم اعلام شد که با تعداد زیادی از این مزارع بدون مجوز برخورده شده و حتی به آن دسته از مزرعههای استخراج که دارای مجوز هستند، اعلام شده تا دراین روزها مصرف برق را کاهش دهند.
اما به گفته اکثر کارشناسان، مازوتسوزی نیروگاهها فقط به خاطر کمبود گاز نیست و رد تحریمها هم در این ماجرا دیده میشود. آنطور که از اخبار و گزارشهای منتشرشده به دست میآید، به دلیل تحریمها مازوت تولیدی پالایشگاهها فروش نرفته و همین هم پای این سوخت سنگین را به نیروگاههای تولید برق وکوره صنایع بازکرده است.
واردات گاز تا چندسال آینده
سیدمحمدمجابی، رئیس کمیته محیطزیست مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به نقش تحریمها بر روند برنامهریزی برای کنترل آلودگی هوا در اینباره میگوید: «تقریبا به نسبت یک به سه در ازای تولید مشتقات سبکی مانند بنزین، مشتقات سنگینی مانند مازوت تولید میشود. از سویی کشور در شرایط تحریم نمیتواند مازوت را صادر کند.»
به گفته او، باید برنامه دقیقی برای مدیریت این سوخت سنگین و زیانبار انجام شود: «اگر راهکاری برای آن پیدا نکنیم و شرایط به همین صورت ادامه داشته باشد، در تلهای گیر خواهیم کرد که سوخت سنگین روی دست ما میماند و نمیدانیم با آن چه کنیم.»
او ادامه میدهد: «ایران به اندازه سه برابر جمعیت هند و برابر با کل کشور چین گاز طبیعی مصرف میکند. اگر این روند افزایشی ادامه داشته باشد، تا چندسال آینده به واردکننده گاز طبیعی تبدیل میشویم.»
سهم ایران از تولید گازهای گلخانهای
مجابی البته در بخش دیگری از صحبتهایش به میزان بالای مصرف انرژی در ایران اشاره میکند و در اینباره میگوید: «سرانه مصرف در سال 90 به معادل 18.8 بشکه نفت خام رسیده است. این درحالی است که این شاخص در سال 1370 معادل 7.3 بشکه بوده است.»
به گفته مجابی، ایران در ردیف 10 کشور نخست تولیدکننده گازهای گلخانهای در جهان است: «ما بعد از ژاپن و آلمان سالانه 720میلیون تن دیاکسیدکربن تولید میکنیم.»
قرارگیری ایران دراین جایگاه آن هم در شرایطی که سرانه تولید ناخالص ملی کشور ما فاصله زیادی با کشورهای توسعهیافته دارد، معنایی به جز بهینهنبودن تولید و مصرف سوخت در ایران ندارد.
مرگ سالانه 4هزار و500هزار تهرانی به دلیل آلودگی هوا
اما در این روزها که همه حواسها به آمار مرگومیر مبتلایان به کروناست، کمتر کسی به این قاتل کشنده که سالهاست میهمان کلانشهرهای ایران شده، توجه میکند. شینا انصاری، مدیرکل محیطزیست و توسعه پایدار شهرداری تهران میگوید در ایران سالانه 30هزار نفر به دلیل آلودگی هوا جانشان را از دست میدهند.
انصاری معتقد است آلودگی هوا بسیار کشندهتر و خطرناکتر از ویروس کووید-19 است. او با مقایسه مرگومیر ناشی از آلودگی هوا با ویروس کرونا میگوید: «بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی سالانه ۷میلیون نفر بر اثر آلودگی هوا در جهان میمیرند. در کشور خودمان هم وزارت بهداشت تعداد جانباختگان سالانه در اثر آلودگی هوا در تهران را فقط 4هزارو 500 نفر اعلام کرده است.»
انصاری اضافه میکند: «آماری که در کنار افزایش بیماریهای سخت و مزمن ناشی از آلایندههای هوا مانند بیماریهای قلبی و تنفسی، سرطانها، بیماریهای خودایمنی از جمله بیماری «اماس» و هزینههای سنگین بهداشتی حاصل از آن از ابعاد موضوع آلودگی هوا حکایت دارد و نشان میدهد که آلودگی هوا اهمیت کمتری از ویروس کرونا ندارد.»
قانونی که اجرا نمیشود
مدیرکل محیطزیست و توسعه پایدار شهرداری تهران همچنین به اجرا نشدن بخش قابل توجهی از تکالیف قانونی با وجود گذشت سهسال از تصویب قانون هوای پاک هم اشاره میکند: «استاندارد خودروهای بنزینی و دیزلی ارتقا پیدا نکرده،خودروهای فرسوده عملا از رده خارج نمیشوند، توسعه و نوسازی کند ناوگان حملونقل عمومی هم که به کندی انجام میشود. مصرف سوخت نامناسب و غیراستاندارد هم در خودروها و صنایع و نیروگاهها وجود دارد. در یک کلام دستگاههای متولی در این قانون عملا توجهی به رعایت تکلیفهای قانونی خود ندارند.»
او این را اضافه میکند: «ضمانت اجرای سیاستها و تصمیمات کلان ناظر به موضوع آلودگی هوا چیزی جز الزامات قانونی نیست. پایبندی تمامی دستگاههای مسئول به تکالیف محولشده در قانون مهمترین وجه اعمال مدیریت بر منابع آلاینده هواست.»